Orzeczenie sądu o opiece naprzemiennej obojga rodziców jako warunek uzyskania świadczenia 500+

Tematyka: orzeczenie sądu, opieka naprzemienna, 500+, rodzice, dzieci, rozłączenie, porozumienie, świadczenie wychowawcze, Naczelny Sąd Administracyjny

Uzyskanie świadczenia 500+ na drugie dziecko w rodzinie zależne jest od możliwości zaliczenia pierwszego
z dzieci do składu nowej rodziny rodzica. Sprawowania przez rodziców rozwiedzionych lub żyjących
w separacji lub żyjących w rozłączeniu opieki nad potomkiem na mocy porozumienia nie można utożsamiać
z orzeczeniem sądu o opiece naprzemiennej w rozumieniu ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2016 r. poz. 195; dalej jako: ustawa 500+) – uznał Naczelny Sąd
Administracyjny.
Michał W. jest ojcem dwojga dzieci z różnych związków. W 2016 r. wystąpił o przyznanie prawa do świadczenia
wychowawczego na młodsze dziecko. Wyjaśnił, że po rozstaniu z matką starszego dziecka, wspólnie w drodze
porozumienia określili zasady wspólnego wychowywania i utrzymywania dziecka. Zgodnie z art. 2 pkt 16 ustawy
500+, ilekroć w niej jest mowa o rodzinie, oznacza to odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków,
rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich
utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia (...); w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu,
jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu,
dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców. Michał W. wskazał, że opieka
naprzemienna nad jego pierwszym dzieckiem wynika z porozumienia rodziców. Organy obu instancji uznały, że
w rodzinie wnioskodawcy nie nastąpiło ustanowienie opieki naprzemiennej w rozumieniu przepisów ustawy 500+,
brak jest bowiem orzeczenia sądu.
Michał W. wniósł skargę zarzucając organowi m.in. naruszenie art. 32 Konstytucji RP, przejawiające się
w dyskryminacyjnym potraktowaniu rodzica, który realizuje opiekę naprzemienną nad dzieckiem bez orzeczenia
sądu, ale na podstawie porozumienia z drugim rodzicem oraz naruszenie art. 7 KPA, poprzez zaniechanie
rozważenia istotnych dla sprawy argumentów celowościowych i całkowitym pominięciu interesu społecznego
i słusznego interesu skarżącego i jego dzieci.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi oddalił skargę. Jak wskazano, w świetle art. 4 ust. 1 ustawy 500+, celem
świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym
z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Na gruncie ustawy 500+ zasadą jest uznawanie danego
dziecka za członka jednej rodziny, a tylko wyjątkowo można zaliczyć dziecko jednocześnie do członków rodzin
obydwojga rodziców. Następuje to wówczas, gdy zgodnie z orzeczeniem sądu dziecko jest pod opieką naprzemienną
rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu. Intencją ustawodawcy było bowiem
przyznanie jednego świadczenia wychowawczego na to samo dziecko matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu lub
prawnemu dziecka. W przypadku zbiegu prawa do świadczenia wychowawczego tych podmiotów ustalono regułę, że
świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który
faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje
rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się
temu, kto pierwszy złoży wniosek, co dotyczy sytuacji gdy opieka nad dzieckiem sprawowana jest naprzemiennie.
W ocenie sądu, konieczną przesłanką uprawniającą do zaliczenia dziecka do rodzin obojga rodziców jest
legitymowanie się przez rodziców orzeczeniem sądu, z którego wynika, że opieka nad dzieckiem sprawowana jest
naprzemiennie przez oboje rodziców. Brzmienie przepisu jest dostatecznie jasne i nie wymaga dodatkowych
zabiegów interpretacyjnych, a jego wykładnia nie prowadzi do naruszenia art. 32 Konstytucji RP. Okoliczność, że
ustawodawca wprowadził do systemu prawnego dodatkowy obowiązek, w związku z ustanowieniem prawa do
nowego, nieznanego dotychczas świadczenia, nie oznacza pogwałcenia zasady równości wobec prawa. Powyższego
zarzutu nie można także formułować w kontekście braku możliwości uzyskania w rozsądnym czasie stosownego
orzeczenia, w związku z opóźnieniami w rozpoznawaniu spraw sądowych, a to z uwagi na blisko dwumiesięczny
okres vacatio legis ustawy i możliwość domagania się od sądu powszechnego zabezpieczenia wniosku poprzez
rozstrzygnięcie tymczasowe.
Sąd uznał, że ustalenie opieki naprzemiennej przez sam organ administracji rozstrzygający sprawę, na podstawie
badania dodatkowych okoliczności sprawy i zaliczenie na tej podstawie dziecka do rodzin obojga rodziców, jest
nieuprawnione w świetle wyraźnego brzmienia art. 2 pkt 16 ustawy 500+, posługującego się pojęciem „orzeczenie”.
W tej sytuacji zasadnie organy orzekające uznały, że starsze dziecko w rozumieniu ustawy 500+ nie jest członkiem
rodziny skarżącego.
Do orzeczenia sądu I instancji zostało zgłoszone zdanie odrębne.

Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną podkreślając, że rolą sądu jest kontrola nad
działalnością organów administracji publicznej pod kątem zgodności z przepisami prawa. Niedopuszczalne
jest zastępowanie ustawodawcy lub wykładnia przepisów nieuwzględniająca ich rzeczywistej treści. Tylko
w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców
żyjących w rozłączeniu, zalicza się je jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców.
Wyrok NSA z 22.8.2017 r., I OSK 947/17

Sąd uznał, że ustalenie opieki naprzemiennej przez sam organ administracji rozstrzygający sprawę, na podstawie badania dodatkowych okoliczności sprawy i zaliczenie na tej podstawie dziecka do rodzin obojga rodziców, jest nieuprawnione w świetle wyraźnego brzmienia art. 2 pkt 16 ustawy 500+, posługującego się pojęciem „orzeczenie”. W tej sytuacji zasadnie organy orzekające uznały, że starsze dziecko w rozumieniu ustawy 500+ nie jest członkiem rodziny skarżącego.