Uznanie rozwodu prywatnego
Reasumując TS orzekł, że art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 nie obejmuje rozwodów wynikających z jednostronnego oświadczenia przed sądem wyznaniowym. Sprawa dotyczy rozwodu R. Mamischa i S. Sahyouni, którzy zawarli związek małżeński w Syrii, a w 2013 r. rozwiedli się przed sądem szariatu w Latakii. Sąd niemiecki rozpatrywał kwestię uznania tego rozwodu zgodnie z unijnym prawem.
Tematyka: rozwód prywatny, rozwód wyznaniowy, uznawanie rozwodów, prawo międzynarodowe rodzinne
Reasumując TS orzekł, że art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 nie obejmuje rozwodów wynikających z jednostronnego oświadczenia przed sądem wyznaniowym. Sprawa dotyczy rozwodu R. Mamischa i S. Sahyouni, którzy zawarli związek małżeński w Syrii, a w 2013 r. rozwiedli się przed sądem szariatu w Latakii. Sąd niemiecki rozpatrywał kwestię uznania tego rozwodu zgodnie z unijnym prawem.
Reasumując TS orzekł, że art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 należy interpretować w ten sposób, że rozwód wynikający z jednostronnego oświadczenia jednego z małżonków złożonego przed sądem wyznaniowym, taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, nie jest objęty przedmiotowym zakresem stosowania tego rozporządzenia. R. Mamisch od urodzenia ma obywatelstwo syryjskie. W 1977 r. nabył obywatelstwo niemieckie w drodze naturalizacji. Od tego czasu posiada podwójne obywatelstwo. S. Sahyouni od urodzenia ma obywatelstwo syryjskie. W 1999 r. R. Mamisch i S. Sahyouni zawarli związek małżeński na obszarze właściwości sądu islamskiego w Hims (Syria). Po zawarciu związku małżeńskiego S. Sahyouni nabyła obywatelstwo niemieckie. Do 2003 r. małżonkowie mieszkali w RFN, a następnie przeprowadzili się do Hims. Latem 2011 r., w związku z wybuchem wojny domowej w Syrii, na krótko powrócili do Niemiec, a od lutego 2012 r. mieszkali naprzemiennie w Kuwejcie i Libanie. W tym okresie wielokrotnie przebywali również w Syrii. Obecnie ponownie mieszkają pod różnymi adresami w RFN. W dniu 19.5.2013 r. pełnomocnik R. Mamischa wygłosił formułę rozwodową przed sądem wyznaniowym prawa szariatu w Latakii (Syria), a dzień później ten sąd orzekł o rozwodzie. We wrześniu 2013 r. S. Sahyouni podpisała oświadczenie dotyczące świadczeń, jakie miała otrzymać od R. Mamischa na mocy prawodawstwa wyznaniowego w całkowitej kwocie 20 000 USD. Oświadczenie to ma następujące brzmienie: „[…] otrzymałam wszystkie świadczenia przysługujące mi na podstawie umowy małżeńskiej oraz jednostronnie wyrażonej woli rozwodu i tym samym zwalniam go ze wszelkich zobowiązań wobec mnie ciążących na nim na podstawie umowy małżeńskiej i wydanego przez sąd prawa szariatu w Latakii orzeczenia w sprawie rozwodu z 20.5.2013 r. […]”. W październiku 2013 r. R. Mamisch wystąpił z wnioskiem o uznanie wyroku rozwodowego wydanego w Syrii. W postanowieniu sąd w Monachium uwzględnił ten wniosek, stwierdzając, że prawne przesłanki uznania tego wyroku rozwodowego zostały spełnione. W lutym 2014 r. S. Sahyouni wniosła o uchylenie tego postanowienia i stwierdzenie, że przesłanki uznania wyroku rozwodowego nie zostały spełnione. Sąd w Monachium oddalił wniesiony przez S. Sahyouni środek zaskarżenia. W postanowieniu podkreślił, że uznanie orzeczenia rozwodowego jest regulowane rozporządzeniem Rady (UE) Nr 1259/2010 z 20.12.2010 r. w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej, które ma także zastosowanie do rozwodów orzeczonych bez konstytutywnego udziału sądu lub organu publicznego (dalej jako: rozwody prywatne). Wobec braku ważnego wyboru prawa właściwego i zwykłego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków w roku poprzedzającym rozwód prawo właściwe określa się zgodnie z art. 8 lit. c) tego rozporządzenia. Ponieważ oboje małżonkowie mają podwójne obywatelstwo, rozstrzygające jest dominujące obywatelstwo w rozumieniu prawa krajowego, którym w dniu orzeczenia rozwodu, było obywatelstwo syryjskie. Następnie sąd w Monachium zwrócił się do TS z pytaniami prejudycjalnymi dotyczącymi wykładni rozporządzenia Nr 1259/2010. W postanowieniu z 12.5.2016 r., Sahyouni (C- 281/15) TS stwierdził oczywisty brak swojej właściwości do udzielenia odpowiedzi na te pytania prejudycjalne, w szczególności ze względu na to, że rozporządzenie Nr 1259/2010 nie obejmuje uznania orzeczenia rozwodowego, które zostało wydane w państwie trzecim. Na poparcie kolejnego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający podkreślił, że rozwody orzeczone w państwie trzecim są uznawane w Niemczech w ramach procedury określonej w § 107 ustawy o postępowaniu w sprawach rodzinnych i sprawach niespornych (dalej jako: FamFG). Ponadto, powszechnie przyjmuje się, iż sąd niemiecki rozpatruje ważność materialnoprawnych przesłanek rozwodów prywatnych w świetle rozporządzenia Nr 1259/2010. Ta praktyka wynika z uchylenia przez niemieckiego prawodawcę, w następstwie wejścia w życie tego rozporządzenia, przepisu dotyczącego prawa materialnego mającego zastosowanie do rozwodu. W pytaniach prejudycjalnych sąd w Monachium dąży do ustalenia, czy art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 należy interpretować w ten sposób, że rozwód wynikający z jednostronnego oświadczenia jednego z małżonków złożonego przed sądem wyznaniowym jest objęty przedmiotowym zakresem stosowania tego rozporządzenia? Z orzecznictwa TS wynika, że uznanie orzeczenia rozwodowego wydanego w państwie trzecim nie jest objęte prawem UE, ponieważ ani przepisy rozporządzenia Nr 1259/2010, ani przepisy rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącym jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, ani żaden inny unijny akt prawny nie mają zastosowania do takiego uznania (postanowienie Sahyouni, C-281/15, pkt 22, 23). Jednak z orzecznictwa wynika również, że wykładnia unijnego przepisu może okazać się istotna, w przypadku gdy – mimo iż okoliczności stanu faktycznego w ramach postępowania głównego nie są bezpośrednio objęte zakresem stosowania unijnego prawa – przepisy tego prawa są stosowane na mocy prawa krajowego (które dostosowano w zakresie sytuacji, których wszystkie elementy ograniczają się do jednego państwa członkowskiego), do rozwiązań przyjętych w prawie UE (wyrok Ullens de Schooten, C-268/15, pkt 53). W tym względzie sąd odsyłający wskazano, że na mocy niemieckiego prawa rozporządzenie Nr 1259/2010 ma zastosowanie do uznania w RFN rozwodów prywatnych orzeczonych w państwie trzecim, takich jak w szczególności rozwód rozpatrywany w postępowaniu głównym. Zgodnie z niemiecką praktyką prawną od chwili wejścia w życie rozporządzenia Nr 1259/2010, dla celów uznania w Niemczech rozwodu prywatnego orzeczonego w państwie trzecim, materialnoprawne przesłanki, jakie powinien spełnić taki rozwód, są analizowane w świetle prawa państwa określonego zgodnie z tym rozporządzeniem. W tym kontekście, jak podkreśla sąd odsyłający, gdyby okazało się, iż rozporządzenie Nr 1259/2010 nie ma zastosowania do rozwodów prywatnych, rozpatrywany przez ten sąd spór powinien zostać rozstrzygnięty na podstawie niemieckich norm kolizyjnych. W art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 określono przedmiotowy zakres stosowania tego rozporządzenia, biorąc pod uwagę nie tylko jego treść, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część przepis ten stanowi (wyrok Csonka i in., C-409/11, pkt 23). Analizując treść tego przepisu TS stwierdził, że w art. 1 ust. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 ograniczono się do wskazania, iż to rozporządzenie ma zastosowanie w przypadkach rozwodu i separacji prawnej powiązanych z prawem różnych państw. Natomiast w art. 1 ust. 2 wymieniono dziedziny, które są wyłączone z zakresu stosowania tego rozporządzenia, „nawet jeśli pojawiają się one jedynie jako kwestie wstępne w kontekście postępowania dotyczącego rozwodu lub separacji prawnej”. Trybunał stwierdził, że z treści tego przepisu nie wynika żadna użyteczna wskazówka w celu zdefiniowania pojęcia „rozwód” w rozumieniu tego przepisu. Odnosząc się do kontekstu, w jaki wpisuje się art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010, TS stwierdził, że w żadnym innym przepisie tego rozporządzenia nie wskazano definicji pojęcia „rozwód” w rozumieniu tego rozporządzenia. W szczególności w art. 3 rozporządzenia Nr 1259/2010 ograniczono się do zdefiniowania pojęć „uczestniczące państwa członkowskie” i „sąd”, a to ostatnie pojęcie należy rozumieć jako dotyczące „wszystkich (właściwych) organów uczestniczących państw członkowskich”. Trybunał zastrzegł, że o ile jest prawdą, że rozwodów prywatnych nie wyłączono wyraźnie z zakresu stosowania rozporządzenia Nr 1259/2010, o tyle odniesienia do udziału „sądu” i do istnienia „procedury” – zawarte w wielu przepisach tego rozporządzenia, takich jak art. 1 ust. 2, art. 5 ust. 2 i 3, art. 8 i 13 oraz art. l8 ust. 2 – wskazują, iż to rozporządzenie dotyczy wyłącznie rozwodów orzeczonych albo przez sąd państwowy, albo przez organ publiczny lub pod jego kontrolą. Co więcej, fakt, że w art. 18 ust. 1 tego rozporządzenia wskazano na „postępowania sądowe”, potwierdza powyższe stwierdzenie. Trybunał stwierdził, że przepisy rozporządzenia Nr 1259/2010 powinny być spójne z rozporządzeniem Nr 2201/2003 (motyw 10 rozporządzenia Nr 1259/2010). Na podstawie art. 1 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Nr 2201/2003 ma ono „zastosowanie, bez względu na rodzaj sądu, w sprawach cywilnych dotyczących […] rozwodu”. W art. 2 pkt 4 tego rozporządzenia, zdefiniowano w nim pojęcie „orzeczenia” w rozumieniu tego rozporządzenia jako dotyczące w szczególności „każdego wydanego przez sąd państwa członkowskiego orzeczenia orzekającego rozwód […], niezależnie od tego, w jaki sposób nazywane jest dane orzeczenie, w tym wyrok lub postanowienie”. W ocenie TS nie byłoby spójne definiowanie w sposób odmienny użytego w tych dwóch rozporządzeniach tego samego terminu „rozwód” ani, w konsekwencji, rozróżnianie ich odpowiednich zakresów stosowania. Trybunał przypomniał, że zarówno rozporządzenie Nr 1259/2010, jak i rozporządzenie Nr 2201/2003 zostały przyjęte w ramach polityki współpracy sądowej w dziedzinie prawa cywilnego. Ponadto Komisja zamierzała, w ramach propozycji rozporządzenia Rady zmieniającego rozporządzenie (WE) Nr 2201/2003 w odniesieniu do jurysdykcji i wprowadzającego zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich, zawrzeć w rozporządzeniu Nr 2201/2003 normy kolizyjne w dziedzinie rozwodu, lecz ta propozycja nie została przyjęta. Celem rozporządzenia Nr 1259/2010, jak wynika z jego tytułu, jest wzmocniona współpraca między uczestniczącymi państwami członkowskimi w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej. Rzecznik generalny wskazał, że w chwili przyjęcia rozporządzenia Nr 1259/2010 w porządkach prawnych państw członkowskich uczestniczących w takiej współpracy jedynie organy o charakterze publicznym mogły wydawać orzeczenia mające moc prawną w tej dziedzinie (pkt 65 opinii). Zatem TS stwierdził, że przyjmując rozporządzenie Nr 1259/2010, unijny prawodawca uwzględnił jedynie sytuacje, w których rozwód jest orzekany albo przez sąd państwowy, albo przez organ publiczny lub pod jego kontrolą, i że w konsekwencji ten prawodawca nie zamierzał stosować tego rozporządzenia do innych rodzajów rozwodów, takich jak rozwody, które – tak jak w niniejszym przypadku – opierają się na „jednostronnym oświadczeniu woli” złożonym przed sądem wyznaniowym. Trybunał wskazał, że taki sposób wykładni potwierdza powołana przez Komisję okoliczność, że w toku negocjacji prowadzących do przyjęcia rozporządzenia Nr 1259/2010 nie uczyniono żadnej wzmianki odnoszącej się do stosowania tego rozporządzenia do rozwodów prywatnych. Szereg państw członkowskich po przyjęciu rozporządzenia Nr 1259/2010 ustanowiło w swoich porządkach prawnych możliwość orzeczenia rozwodu bez udziału organu państwowego. Jednakże rzecznik generalny wskazał (pkt 66 opinii), że objęcie rozwodów prywatnych zakresem stosowania tego rozporządzenia wymagałoby dostosowań objętych wyłączną kompetencją unijnego prawodawcy. A zatem zdaniem TS, w świetle definicji pojęcia „rozwód”, jakie zawarto w rozporządzeniu Nr 2201/2003, z zamierzonych w rozporządzeniu Nr 1259/2010 celów wynika, że obejmuje ono jedynie rozwody orzeczone albo przez sąd państwowy, albo przez organ publiczny lub pod jego kontrolą. Reasumując TS orzekł, że art. 1 rozporządzenia Nr 1259/2010 należy interpretować w ten sposób, że rozwód wynikający z jednostronnego oświadczenia jednego z małżonków złożonego przed sądem wyznaniowym, taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, nie jest objęty przedmiotowym zakresem stosowania tego rozporządzenia. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 20.12.2017 r., Sahyouni, C-372/16
TS stwierdził, że rozwiązania unijnego prawa nie mają zastosowania do rozwodów prywatnych, gdzie decyzja opiera się na jednostronnym oświadczeniu przed sądem wyznaniowym. Wyrok Sahyouni (C-372/16) ma istotne znaczenie dla interpretacji przepisów dotyczących uznawania rozwodów w UE.