Prawo do osobistej styczności z dzieckiem

TS orzekł, że pojęcie „prawo do osobistej styczności z dzieckiem” obejmuje prawo babć i dziadków do osobistej styczności z wnukami. Sprawa dotyczyła wniosku N. Valchevej o określenie warunków kontaktów z wnukiem, gdyż sąd grecki ograniczył jej dostępność do dziecka. Trybunał podkreślił, że rozporządzenie Nr 2201/2003 nie wyłącza wyraźnie prawa babć i dziadków do styczności z wnukami.

Tematyka: prawo do osobistej styczności z dzieckiem, prawo babć i dziadków, rozporządzenie Nr 2201/2003, jurysdykcja, odpowiedzialność rodzicielska

TS orzekł, że pojęcie „prawo do osobistej styczności z dzieckiem”, o którym mowa w art. 1 ust. 2 lit. a) oraz
w art. 2 pkt 7 i 10 rozporządzenia Nr 2201/2003, należy interpretować w ten sposób, że obejmuje ono prawo
babć i dziadków do osobistej styczności z ich wnukami.
N. Valcheva jest babcią Ch. Babanarakisa, urodzonego w 2002 r. z małżeństwa M. Kolevej (córki N. Valchevej) z G.
Babanarakisem. Małżeństwo to zostało rozwiązane przez grecki sąd, który powierzył ojcu wykonywanie pieczy nad
Ch. Babanarakisem. Sąd ten określił sposób wykonywania prawa do osobistej styczności między matką a dzieckiem
poprzez Internet i telefonicznie, a także osobiste spotkania w Grecji przez kilka godzin jeden raz w miesiącu. Po
stwierdzeniu, że nie ma możliwości utrzymywania należytych kontaktów z wnukiem, i zwróceniu się – bezskutecznym
– do organów greckich, N. Valcheva wniosła do bułgarskiego sądu o określenie warunków wykonywania prawa do
osobistej styczności z małoletnim wnukiem, w tym dokonywania ich regularnie, w niektóre weekendy każdego
miesiąca, jak również o umożliwienie jej goszczenia go w domu przez okres tygodnia lub dwóch tygodni w trakcie
wakacji, dwa razy w roku.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do zbadania, czy prawo babć i dziadków do osobistej styczności
z dzieckiem jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego
jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, aby określić, czy ustalenie sądu mającego jurysdykcję, aby orzec w przedmiocie
powództwa dotyczącego prawa do osobistej styczności z dzieckiem powinno być przeprowadzone na podstawie tego
rozporządzenia?
W rozporządzeniu Nr 2201/2003 nie uściślono, czy zdefiniowane w art. 2 pkt 10 pojęcie „prawo do osobistej
styczności z dzieckiem” obejmuje prawo babć i dziadków do osobistej styczności z dzieckiem. Trybunał podkreślił, że
to pojęcie należy interpretować w sposób autonomiczny, uwzględniając jego treść, systematykę i cele rozporządzenia
Nr 2201/2003, w szczególności w świetle prac przygotowawczych związanych z tym rozporządzeniem, a także
pozostałych unijnych aktów prawa i prawa międzynarodowego.
Trybunał wskazał, że prawo do osobistej styczności z dzieckiem zdefiniowano, w art. 2 pkt 10 rozporządzenia Nr
2201/2003, szeroko, jako obejmujące w szczególności prawo do zabrania dziecka na ograniczony okres do innego
miejsca niż miejsce zwykłego pobytu. W tej definicji nie określono żadnego ograniczenia w odniesieniu do osób
mogących skorzystać z tego prawa do osobistej styczności z dzieckiem. Trybunał stwierdził, że aby określić, czy
babcie i dziadkowie zaliczają się do osób, których dotyczy ta definicja, należy uwzględnić zakres stosowania
rozporządzenia Nr 2201/2003. Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. b), na mocy którego to rozporządzenie ma zastosowanie do
przyznawania, wykonywania, przekazywania pełnego lub częściowego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej.
Pojęcie „prawo do osobistej styczności z dzieckiem” zawarto w szczególności w art. 1 ust. 2 lit. a) oraz w art. 2 pkt 7
rozporządzenia Nr 2201/2003. W art. 1 ust. 2 lit. a) tego rozporządzenia uściślono, że dziedziny objęte
odpowiedzialnością rodzicielską dotyczą w szczególności prawa do sprawowania pieczy nad dzieckiem i prawa do
osobistej styczności z dzieckiem. Natomiast w art. 2 pkt 7 termin „odpowiedzialność rodzicielska” zdefiniowano jako
ogół praw i obowiązków, które zostały przyznane osobie fizycznej lub prawnej orzeczeniem, z mocy prawa lub
poprzez prawnie wiążące porozumienie, dotyczących osoby lub majątku dziecka, a obejmuje ono w szczególności
pieczę na dzieckiem oraz prawo do osobistej styczności z dzieckiem. W świetle powyższych przepisów TS stwierdził,
że w rozporządzeniu Nr 2201/2003 nie wyłączono wyraźnie możliwości objęcia zakresem stosowania tego
rozporządzenia prawa babć i dziadków do osobistej styczności z ich wnukami.
Z preambuły rozporządzenia Nr 2201/2003 wynika, że ma ono na celu utworzenie przestrzeni sprawiedliwości opartej
na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądów poprzez ustanowienie reguł regulujących jurysdykcję,
uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w dziedzinie odpowiedzialności rodzicielskiej. Zgodnie z motywem 5
tego rozporządzenia obejmuje ono „wszystkie” orzeczenia w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, w tym
dotyczące prawa do osobistej styczności z dzieckiem są traktowane priorytetowo (motywem 2 rozporządzenia Nr
2201/2003).
Z dokumentu roboczego Komisji dotyczącego wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej [COM(2001) 166 wersja ostateczna] wynika, że unijny prawodawca dążył do
ustalenia, jakie osoby mogą sprawować odpowiedzialność rodzicielską lub korzystać z prawa do osobistej styczności
z dzieckiem. Rozważył on szereg możliwości, a w szczególności ograniczenie kręgu tych osób do jednego z rodziców
dziecka, jak też, przeciwnie, brak jakichkolwiek ograniczeń dotyczących określonych osób. W dokumencie tym
wskazano w szczególności babcie i dziadków, odnosząc się do projektu Konwencji Rady Europy dotyczącej
osobistych stosunków z dziećmi, w której uznano prawo dzieci do utrzymywania osobistych stosunków nie tylko

z rodzicami, lecz także z innymi osobami mającymi powiązania rodzinne, takimi jak babcie i dziadkowie. Ostatecznie
unijny prawodawca wybrał opcję, zgodnie z którą żaden przepis nie powinien ograniczać liczby osób mogących
sprawować odpowiedzialność rodzicielską lub korzystać z prawa do osobistej styczności z dzieckiem.
W ocenie TS z powyższej analizy wynika, że określone w art. 1 ust. 2 lit. a) i w art. 2 pkt 7 i 10 rozporządzenia Nr
2201/2003 pojęcie „prawo do osobistej styczności z dzieckiem” należy rozumieć jako dotyczące nie tylko prawa
rodziców do osobistej styczności z dzieckiem, lecz także prawa pozostałych osób, z którymi dziecko powinno
utrzymywać stosunki osobiste, w szczególności prawa babć i dziadków – bez względu na to, czy są to osoby
uprawnione z tytułu odpowiedzialności rodzicielskiej. Zatem pozew babć i dziadków dotyczący przyznania im prawa
do osobistej styczności z wnukami jest objęty zakresem stosowania art. 1 ust. 1 lit. b) rozporządzenia Nr 2201/2003.
Trybunał podkreślił, że gdyby prawo do osobistej styczności z dzieckiem nie obejmowało ww. osób, to kwestie
dotyczące tego prawa mogłyby być określone nie tylko przez sąd wskazany zgodnie z rozporządzeniem Nr
2201/2003, lecz także przez inne sądy, które uznałyby, iż mają jurysdykcję na podstawie reguł prawa prywatnego
międzynarodowego. Co oznacza, że mogłyby zostać przyjęte orzeczenia sprzeczne, a nawet niedające się pogodzić,
ponieważ przyznanie prawa do osobistej styczności z dzieckiem danemu krewnemu mogłoby naruszać prawa do
osobistej styczności przyznane osobie uprawnionej z tytułu odpowiedzialności rodzicielskiej.
Jednak rzecznik generalny wskazał, że przyznanie prawa do osobistej styczności z dzieckiem osobie innej niż
rodzice może ingerować w prawa i obowiązki tych ostatnich. W niniejszej sprawie dotyczy to prawa ojca do
sprawowania pieczy nad dzieckiem i prawa matki do osobistej styczności z dzieckiem (pkt 56 opinii). Wobec tego TS
stwierdził, że w celu uniknięcia sprzecznych ze sobą środków i w najlepszym interesie dziecka konieczne jest, aby co
do zasady, w przedmiocie prawa do osobistej styczności z dzieckiem orzekał ten sam sąd, tj. sąd miejsca zwykłego
pobytu dziecka.
Reasumując TS orzekł, że pojęcie „prawo do osobistej styczności z dzieckiem”, o którym mowa w art. 1 ust. 2
lit. a) oraz w art. 2 pkt 7 i 10 rozporządzenia Nr 2201/2003, należy interpretować w ten sposób, że obejmuje
ono prawo babć i dziadków do osobistej styczności z ich wnukami.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 31.5.2018 r., Valcheva, C-335/17

TS stwierdził, że w interesie dziecka ważne jest, aby sąd miejsca zwykłego pobytu dziecka orzekał w sprawach prawa do osobistej styczności. W rezultacie pojęcie to obejmuje nie tylko prawa rodziców, lecz także babć i dziadków. Wyrok TS z 31.5.2018 r., Valcheva, C-335/17 potwierdza interpretację tego prawa.