Zmiany w zakresie opieki naprzemiennej w nowelizacji KRO

Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza rozwiązania mające na celu ochronę dzieci w sytuacji rozwodu lub separacji rodziców, szczególnie dotyczące opieki naprzemiennej. Zmiany dotyczą przepisów art. 58 oraz 107 KRO, mających wpłynąć na wykonywanie władzy rodzicielskiej po rozwodzie. Planowane nowelizacje stanowią odpowiedź na rezolucję Rady Europy w sprawie równości i wspólnej władzy rodzicielskiej.

Tematyka: Kodeks rodzinny, opieka naprzemienna, rozwód, dziecko, władza rodzicielska, dobro dziecka, Rada Europy, rezolucja, równość rodzicielska, kontakt z dzieckiem

W dniu 27.2.2019 r. skierowano do I czytania Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny
i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw. Projekt wprowadza rozwiązania mające na celu szczególną
ochronę dzieci w sytuacji rozwodu lub separacji rodziców, a odnoszące się do tzw. pieczy naprzemiennej.
Planowana nowelizacja ustawy KRO ma wprowadzić zmiany odnoszące się do opieki naprzemiennej.
W projekcie ustawy wprowadzono zmiany w zakresie przepisów art. 58 oraz 107 KRO.
Artykuł 58 § 1a oraz 1aa mają otrzymać brzmienie: „§ 1a. W braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd,
uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania
władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie”; „§ 1aa. Sąd może powierzyć
wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz określić, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców
w powtarzających się okresach. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców,
ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka,
jeżeli dobro dziecka za tym przemawia”
Natomiast art. 107 § 2 i 2a KRO mają otrzymać brzmienie: „§ 2. W braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd,
uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania
władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem”; „§ 2a. Sąd może pozostawić wykonywanie władzy
rodzicielskiej obojgu rodzicom oraz określić, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się
okresach. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę
rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za
tym przemawia”.
Aktualnie rozstrzygnięcie o wykonywaniu władzy rodzicielskiej rozwodzących się rodziców czy też żyjących z innych
przyczyn w rozłączeniu, w postaci ustanowienia pieczy naprzemiennej, jest rozwiązaniem, które mieści się
w dyspozycji art. 58 § 1a oraz art. 107 § 2 KRO, jednakże ta forma pieczy jest wyłącznie możliwa w przypadku,
w którym rodzice zawrą stosowne porozumienie w tej materii.
Natomiast słusznie autorzy uzasadnienia przedmiotowego projektu ustawy zauważają, że żaden z przepisów
materialnoprawnych nie przewiduje takiego rozwiązania jakim jest piecza naprzemienna, zaś potwierdzenie
jej istnienia wynika z przepisów art. 5821 § 4 KPC, art. 59822 KPC oraz art. 7562 § 1 pkt 3 i § 2 KPC.
Należy zauważyć, że proponowane zmiany są odpowiedzią na uchwaloną przez Zgromadzenie Parlamentarne
Rady Europy rezolucję nr 2079 – „Równość i wspólna władza rodzicielska: rola ojców”. Zgodnie z jej treścią
opieka naprzemienna jest docelowym modelem kształtowania kontaktów rodziców z dzieckiem. W rezolucji
wskazano, że ojcowie w obliczu prawa, praktyk i uprzedzeń są pozbawieni możliwości utrzymywania relacji
z dziećmi. Rezolucja wzywa państwa członkowskie do wprowadzenia w swoich ustawodawstwach planów
rodzicielskich, promowania odpowiedzialności i równości rodzicielskiej oraz wspólnego zamieszkania dziecka.
W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że „Sąd każdorazowo dokona oceny według kryterium dobra dziecka,
w odniesieniu do konkretnych okoliczności, czy rozstrzygnięcie o pieczy naprzemiennej będzie zgodne z dobrem
dziecka. W doktrynie wielokrotnie podkreślano, że warunkiem zastosowania wykonywania władzy rodzicielskiej przez
oboje rodziców jest przede wszystkim zdolność rodziców do komunikacji i współpracy przy podejmowaniu decyzji
w sprawach dziecka, wola rodziców dla zastosowania takiego rozwiązania, dotychczasowy charakter i intensywność
więzów rodziców z dzieckiem, możliwość potencjalnego zdezorganizowania życia szkolnego i społecznego dziecka,
odległość pomiędzy miejscami zamieszkania rodziców, charakter i godziny pracy rodziców, wiek i liczbę dzieci.
Istnienie mocnego konfliktu uniemożliwiającego zgodne komunikowanie się między rodzicami, może stanowić ważny
argument na rzecz innego niż piecza naprzemienna rozstrzygnięcia przez sąd w przedmiocie wykonywania władzy
rodzicielskiej. Ustalenie czynników, które przemawiają za zgodnością z dobrem dziecka ustalenia pieczy
naprzemiennej oraz takich, które stwarzają zagrożenie tego dobra, stanowić będzie zadanie sądu” (Uzasadnienie, s.
5).
Sformułowanie zawarte w analizowanych przepisach wskazujące, że „Sąd może określić, że dziecko będzie
mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach” bezspornie wskazuje, że Sąd będzie mógł orzec
o pieczy naprzemiennej nawet w sytuacji braku porozumienia rodziców. Należy zauważyć, że aktualnie zdarza się, że
brak pieczy naprzemiennej i tzw. alienacji rodzicielskiej, jest zjawiskiem bardzo częstym, które szczególnie dotyka
ojców. Projektowana zmiana ma więc na celu prawo dziecka do swobodnego kontaktu z obojgiem rodziców.

Na marginesie należy zauważyć, że Sąd Najwyższy jeszcze w latach 70-tych XX wieku wywiódł, że uniemożliwianie
utrzymania właściwego kontaktu między rodzicem a dzieckiem narusza interes małoletniego i może stanowić
przyczynę uzasadniającą zmianę prawomocnego postanowienia regulującego wykonywanie władzy rodzicielskiej
(postanowienie SN z 30.8.1977 r., III CRN 204/77, LEGALIS).
„Liczne badania, przeprowadzone w wielu krajach na świecie, pokazały, że dzieci w opiece naprzemiennej wykazują
lepsze wyniki we wszystkich badanych obszarach, zarówno w psychologicznym dobrostanie, jak fizycznym
samopoczuciu, a także – w poziomie sytuacji ekonomicznej. Wykazano, że dzieci objęte opieką naprzemienną –
w porównaniu do dzieci objętych przeważającą opieką jednego z rodziców – odczuwają większe zadowolenie
i satysfakcję z życia (…) Tak więc, wyniki licznych badań zgodnie pokazują, że opieka naprzemienna nad dziećmi –
po rozwodzie ich rodziców – jest zdecydowanie bardziej korzystna niż inne typy opieki” (R. Sikora, E. Trzęsowska-
Greszta, Opieka naprzemienna w kontekście rozwodu rodziców i kosztów psychicznych ponoszonych przez dzieci,
Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio 2016).

Projekt ustawy ma na celu wprowadzenie rozwiązań chroniących dobro dzieci po rozwodzie, dostosowując przepisy dotyczące opieki naprzemiennej. Uzasadnienie projektu odnosi się do konieczności uwzględniania dobra dziecka przy podejmowaniu decyzji dotyczących rodzicielstwa. Badania pokazują korzystne efekty opieki naprzemiennej dla dzieci po rozwodzie, zarówno pod względem psychicznym, jak i fizycznym.