Ważne powody uzasadniające nierówny podział majątku wspólnego

W publikacji omawiane są ważne powody uzasadniające nierówny podział majątku wspólnego między małżonków. Sąd Najwyższy podkreśla, że istnieją przyczyny natury majątkowej, które mogą skutkować zmniejszeniem udziału jednego z małżonków. Przykłady takich sytuacji to brak pracy zarobkowej, zadłużenia, przestępstwa finansowe oraz brak wsparcia dla partnera. Decyzja sądu opiera się na analizie całokształtu postępowania małżonków podczas trwania małżeństwa i ich wkładu w tworzenie majątku wspólnego.

Tematyka: małżeństwo, podział majątku, Sąd Najwyższy, nierówny udział, przyczyny majątkowe, ważne powody, postępowanie małżonków, zarobki, zadłużenia, przestępstwa finansowe, wsparcie partnerskie

Występują ważkie przyczyny natury majątkowej, gdy jeden małżonków nie przyczynia się stosownie do
swoich sił i możliwości zarobkowych do powstania majątku i w tym zakresie można przypisać mu winę.
Zawinieniu odpowiada bowiem zarówno nie podejmowanie pracy zarobkowej, ryzykowne przedsięwzięcia
gospodarcze, doprowadzenie do powstania zadłużeń i, na skutek ich ukrywania, znaczącego zwiększenia
wydatków z majątku wspólnego związanych z postępowaniami egzekucyjnymi, wypowiadaniem kredytów
bankowych jak i dopuszczenie się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej, skutkujących
wielomiesięcznym pobytem w areszcie tymczasowym, przeprowadzeniem postępowania karnego,
generujących znaczne koszty i uniemożliwiających osiąganie dochodów- orzekł Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Wnioskodawca D. W. wniósł o podział majątku wspólnego z uczestniczką M. N. Uczestniczka M.N. wniosła
o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym w proporcji 95% dla niej i 5% dla wnioskodawcy, o rozliczenie
środków pieniężnych pobranych przez wnioskodawcę bez jej zgody i zwrotu nakładów dokonanych z jej majątku
osobistego na majątek wspólny. Postanowieniem wstępnym z 13.10.2013 r. Sąd Rejonowy w Ł. ustalił, że udział M.
N. w majątku wspólnym wynosi 75%, a D. W. - 25%. Sąd Okręgowy w Ł. oddalił apelację wnioskodawcy.
Podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięć sądów obu instancji była tożsama. Ustalono, że strony pozostawały
w związku małżeńskim. Związek ten został rozwiązany przez rozwód z winy wnioskodawcy. Strony były sportowcami.
Uczestniczka zawodowo grała w piłkę siatkową. W tym czasie uczestniczka otrzymywała obok wynagrodzenia,
odpraw, diet także premie i nagrody. Część klubów pokrywała ponadto koszty utrzymania oraz inne wydatki jej
i rodziny. Uzyskane dochody inwestowała m.in. w zakup nieruchomości. Wnioskodawca nie pracował zawodowo,
często towarzyszył jej w trakcie zatrudnienia za granicą. Strony w latach 1995-2006 były wspólnikami spółki (...).,
prowadzącej w Ł. J., sprzedany 14.7.2000 r., którym okresowo kierował wnioskodawca oraz od połowy 1998 r. do
połowy 1999 r. spółki Partnerzy z małżonkami R. Działalność gospodarcza w obu wypadkach nie przyniosła
spodziewanych dochodów. Powstałe liczne zadłużenia, w tym podatkowe i wobec ZUS spłacała uczestniczka,
częściowo po ustaniu wspólności majątkowej. Wnioskodawca nie ujawniał rzeczywistego stanu przedsięwzięć
i długów, w tym zaniechania realizacji zobowiązań kredytowych, co doprowadziło do postępowań egzekucyjnych
i zwiększenia kosztów. D. W. przebywał w areszcie tymczasowym w okresie od 3.7.2002 r. do 6.2.2003 r., a w marcu
2006 r. został skazany za czyn umyślny polegający na wprowadzeniu w porozumieniu z innymi osobami do obiegu
podrobionych kart płatniczych. Uczestniczka poniosła w związku z tym postępowaniem liczne wydatki.
Wnioskodawca w okresie od kwietnia 2006 r. do czerwca 2007 r. przebywał w USA. Małżeństwo stron już wcześniej
ulegało rozkładowi, wnioskodawca nie wspierał żony w życiu prywatnym i karierze sportowej, niejednokrotnie używał
wobec niej obraźliwych słów, a nawet dopuszczał się aktów przemocy. Zdradzał ją, w tym ze znajomą zaproszoną na
jego prośbę za granicę przez uczestniczkę. W okresie małżeństwa urodziło mu się dziecko ze związku z inną kobietą.
Rozstanie stron nastąpiło w trakcie zagranicznego kontraktu uczestniczki, wnioskodawca wyjechał, nie interesował
się jej dalszymi losami.
Sąd II instancji podzielił ocenę, że zachodzą ważne powody uzasadniające orzeczenie o nierównych udziałach
małżonków w majątku wspólnym i pomniejszenie go odnośnie wnioskodawcy do 25% (art. 43 KRO). Uznał, że nie
przyczynił się on do powstania majątku wspólnego, bowiem nie wykorzystywał istniejących możliwości zarobkowych,
nie dbał o majątek wspólny. Od sprzedaży pubu w 2000 r. nie podjął żadnego zatrudnienia, doprowadził do
powstania poważnych długów, a poprzez popełnienie przestępstwa do zwiększenia wydatków i strat. Sąd wskazał na
niewłaściwe zachowania i brak niezbędnego wsparcia w okresie zawodowego uprawiania sportu przez uczestniczkę,
mające wpływ na jej osiągnięcia. Stwierdził ponadto że wnioskodawca, nie współdziałając w zarządzie majątkiem
wspólnym oraz nie informując małżonki o jego rzeczywistym stanie, naruszył obowiązki wynikające z art. 36 KRO
Z uzasadnienia Sądu Najwyższego
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że: „Zgodnie z art. 43 KRO, oboje małżonkowie mają równe udziały
w majątku wspólnym, jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów
w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego
majątku. Judykatura zgodnie przyjmuje, że przepis ten formułuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów
w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że
żadne "ważne powody" nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do
powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie - nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do
powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym

wskazane "ważne powody". Oznacza to, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania
majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu komentowanego przepisu.
Przy ocenie należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w okresie trwania wspólności
majątkowej w zakresie wykonywania obowiązków ciążących na nich względem rodziny, którą przez swój
związek założyli (por. postanowienie SN z 5.10.1974 r., III CRN 190/74). Interpretacja wskazanego przepisu przez
Sąd drugiej instancji jest prawidłowa. Trafnie przyjął on, że występują ważkie przyczyny natury majątkowej, gdy jeden
małżonków nie przyczynia się stosownie do swoich sił i możliwości zarobkowych do powstania majątku i w tym
zakresie można przypisać mu winę. Zawinieniu odpowiada bowiem zarówno nie podejmowanie pracy zarobkowej,
ryzykowne przedsięwzięcia gospodarcze, doprowadzenie do powstania zadłużeń i, na skutek ich ukrywania,
znaczącego zwiększenia wydatków z majątku wspólnego związanych z postępowaniami egzekucyjnymi,
wypowiadaniem kredytów bankowych jak i dopuszczenie się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej,
skutkujących wielomiesięcznym pobytem w areszcie tymczasowym, przeprowadzeniem postępowania karnego,
generujących znaczne koszty i uniemożliwiających osiąganie dochodów. Okoliczności te, także w szczególnym,
nietypowym układzie stosunków rodzinnych i majątkowych małżonków, z których jeden zawodowo uprawia sport,
prawidłowo zakwalifikowane zostały jako nieusprawiedliwiony nierówny stopień przyczynienia się do powstania
majątku wspólnego.
Pojęcie „ważne powody” natomiast dotyczy przyczyn natury niemajątkowej. Wykłada się je jako okoliczności, które
oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków
korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania się on nie przyczynił. Z oczywistych względów
wprawdzie mogą się one pokrywać z przesłankami uzasadniającymi ustanowienie rozdzielności majątkowej (art. 52 §
1 KRO), pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 40 KRO) czy przyczynami
orzeczenia winy rozkładu pożycia (art. 57 KRO), ale nie są z nimi tożsame. Ocena w aspekcie etycznym sytuacji,
w której małżonek rażąco nie wspiera drugiego, przejmującego ciężar utrzymania rodziny i tworzenia majątku
wspólnego, wykorzystuje go, następnie zdradza i porzuca, wyjeżdża za granicę, pozostawiając toczące się
postępowania podatkowe i egzekucyjne, nie partycypuje w spłacie długów musi być ujemna. Nie budzi zastrzeżeń
przyjęcie, że wyczerpuje ona znamiona ważnych powodów, uzasadniających ustalenie nierównych udziałów byłych
małżonków w majątku wspólnym.
W judykaturze wskazuje się, że przepis art. 43 KRO ustanawia zasadę, że po ustaniu wspólności ustawowej oboje
małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty. Taka zasada odpowiada normalnemu układowi
stosunków wzajemnych w małżeństwie, a majątek wspólny jest z reguły owocem wspólnym starań obojga
małżonków, niezależnie od tego, w jakiej postaci starania te przejawiają się (postanowienie SN z 28.4.1972 r., III
CRN 626/71).
Pierwszą z przesłanek pozwalającą na nierówny podział majątku wspólnego jest przesłanka „ważnych powodów”.
W myśl ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego, za ważne uznane mogą być takie tylko powody, których
doniosłość wynika z zasad współżycia społecznego (postanowienie SN z 28.4.1972 r., III CRN 626/71). Tym samym,
ocena ważnych powodów musi być przeprowadzona wszechstronnie, ponieważ częściowe negatywne postępowanie
jednego z małżonków, może być skutecznie rekompensowane przez inne pozytywne aspekty działalności
kształtujące majątek wspólny. Natomiast Sąd Najwyższy w postanowieniu z 27.6.2003 r. (IV CKN 278/01) wskazał że
„kwestia winy nie jest bez znaczenia przy ocenie «ważnych powodów», dlatego przyjmuje się, że art. 43 § 2 k.r.o. nie
powinien działać na niekorzyść małżonka, któremu nie można przypisać winy”.
Natomiast drugą z przesłanek jest stopień przyczynienia się do powstania tegoż majątku, zaś obie przesłanki muszą
wystąpić łącznie. W świetle powyższego, żadne "ważne powody" nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli
stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie - nawet różny
stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych
udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym "ważne powody". Tak więc wyróżnienie przez ustawodawcę tych dwu
przesłanek sprawia, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie
może być uznany za ważny powód w rozumieniu (tak m.in. postanowienie SN z 8.2.2018 r., II CNP 11/17).
Słusznie więc w analizowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy zauważył, że „ważne powody” jako przyczyny natury
niemajątkowej należy rozumieć jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego
sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania się
on nie przyczynił. Podstawą takiego orzeczenia jest naganna ocena zachowania małżonka gdy jeden małżonków nie
przyczynia się stosownie do swoich sił i możliwości zarobkowych do powstania majątku i w tym zakresie można
przypisać mu winę.
Postanowienie SN z 10.1.2019 r., II CSK 337/18

Sąd Najwyższy podkreśla, że istotne jest uwzględnienie zarówno stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego, jak i istnienia ważnych powodów uzasadniających nierówny podział. Orzecznictwo wskazuje, że sam nierówny udział w majątku nie może być podstawą dla takiej decyzji. Przesłanki do ustalenia nierównych udziałów muszą być ocenione wszechstronnie, uwzględniając zasady współżycia społecznego.