Dobro dziecka i interes społeczny a odmowa poddania dziecka obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu
Obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym oznacza również obowiązek poddania się lekarskim badaniom kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania szczepienia. W realiach demokratycznego państwa prawnego tak dobro dziecka, jak i interes społeczny jednoznacznie wymagają, aby rodzice korzystali z osiągnięć współczesnej medycyny bez ideologicznych uprzedzeń.
Tematyka: szczepienia ochronne, obowiązek, dobro dziecka, interes społeczny, lekarskie badania kwalifikacyjne, orzecznictwo sądów administracyjnych, Konstytucja RP
Obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym oznacza również obowiązek poddania się lekarskim badaniom kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania szczepienia. W realiach demokratycznego państwa prawnego tak dobro dziecka, jak i interes społeczny jednoznacznie wymagają, aby rodzice korzystali z osiągnięć współczesnej medycyny bez ideologicznych uprzedzeń.
Obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym oznacza również obowiązek poddania się lekarskim badaniom kwalifikacyjnym w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego na podstawie art. 17 ust. 2 ustawy z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1239 ze zm.). Nie można zatem skutecznie podnosić zarzutu braku wymagalności obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom, wskazując na brak badania kwalifikacyjnego wynikający wyłącznie z faktu niestawiennictwa w podmiocie leczniczym. W realiach demokratycznego państwa prawnego tak dobro dziecka, jak i interes społeczny jednoznacznie wymagają, aby rodzice dziecka korzystali z osiągnięć współczesnej medycyny w sposób wolny od ideologicznych uprzedzeń i dobrowolnie poddawali dziecko szczepieniom ochronnym m.in. po to, by uniknąć stosowania przez organy państwa przymusu dla wykonania tego obowiązku, nakazanego art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi - orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. Opis stanu faktycznego Minister Zdrowia po rozpatrzeniu zażalenia T.O. - utrzymał w mocy postanowienie Wojewody (...) z dnia (...) sierpnia 2017 r. Nr (...) oddalające zarzuty T.O. zgłoszone do postępowania egzekucyjnego. Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w (...) skierował do skarżącego upomnienie, wzywając do wykonania obowiązku poddania małoletniej J.O. urodzonej (...) lutego 2014 r. obowiązkowym szczepieniom. PPIS w (...) wniósł o wszczęcie wobec skarżącego postępowania egzekucyjnego, przesyłając jednocześnie wystawiony przez ten organ tytuł wykonawczy (...) z (...) grudnia 2014 r. Postanowieniem z dnia (...) grudnia 2016 r. Wojewoda nałożył na skarżącego grzywnę w celu przymuszenia w wysokości 460 zł. Jednocześnie Wojewoda w swoim postanowieniu wezwał skarżącego do wykonania obowiązku wskazanego w tytule wykonawczym. Minister Zdrowia postanowieniem z dnia (...) sierpnia 2018 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie uznając, że postępowanie egzekucyjne, mające na celu przymuszenie do wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym, jakim jest zaszczepienie dziecka, było prowadzone w sposób prawidłowy. Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie na powyższe postanowienie wniósł T.O., domagając się uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Wojewody (...) z dnia (...) sierpnia 2017 r. Z uzasadnienia WSA Stanowisko skarżącego dotyczące niezbadania dopuszczalności egzekucji administracyjnej, która zdaniem skarżącego była niedopuszczalna ze względu na brak uprawnień PPIS oraz nieistnienie obowiązku, jest całkowicie chybione. Powtórzyć trzeba, że zgodnie z art. 5 pkt 3 ustawy z 14.3.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 59 ze zm.), do jej zadań należy ustalanie zakresów i terminów szczepień ochronnych oraz sprawowanie nadzoru w tym zakresie. Tym samym przepis ten przyznaje organom Państwowej Inspekcji Sanitarnej pozycję wierzyciela - uprawnionego do żądania wykonania obowiązku poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu – art. 1a pkt 13 ustawy z 26.2.1991 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1314 ze zm; dalej jako: EgzAdmU). Zgodnie bowiem z art. 5 § 1 pkt 2 EgzAdmU uprawnionym do żądania wykonania w drodze egzekucji administracyjnej obowiązków wynikających bezpośrednio z przepisów prawa jest organ lub instytucja bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu przez zobowiązanego obowiązku albo powołana do czuwania nad wykonaniem obowiązku. Nadto, w orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest już pogląd, że obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym wynika z mocy przepisu prawa, nie ma zatem podstawy prawnej do jego konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej. Tym samym wbrew twierdzeniu skarżącego, PPIS w (...) uprawniony był do podejmowania działań, zmierzających do wykonania obowiązku poddania dziecka skarżącego szczepieniom ochronnym, w stosunku do których termin szczepienia upłynął. Obowiązek szczepień ochronnych jest bowiem uregulowany prawnie i ma ścisły związek z zapobieganiem szerzenia się chorób zakaźnych u osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Co istotne, profilaktyka przed chorobami epidemicznymi jest konstytucyjnym obowiązkiem władz publicznych (zob. art. 68 ust. 4 Konstytucji RP). W ramach realizacji tego obowiązku państwo opracowuje Program Szczepień Ochronnych, który rokrocznie jest modyfikowany stosownie do aktualnej sytuacji epidemiologicznej, a do którego to programu odsyła § 5 ww. rozporządzenia. Ustawowy obowiązek szczepień ochronnych oznacza niedopuszczalność korzystania z tzw. klauzuli sumienia, tj. uprawnienia pacjenta do odmowy poddania się świadczeniu zdrowotnemu z powołaniem się na art. 16 ustawy z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1127 ze zm.; dalej jako: PrPacjRPPU). Jak trafnie wskazuje się w orzecznictwie art. 16 PrPacjRPPU znajduje zastosowanie, jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej (art. 15 PrPacjRPPU). Taką zaś odrębną ustawą jest m.in. ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1239 ze zm.; dalej jako: ZapobChoróbU), która przewiduje obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym. Ustawa ta nie przewiduje prawa pacjenta do odmowy wyrażenia zgody na szczepienie ochronne, wręcz przeciwnie - statuuje ogólny obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym. Jedynie w sytuacji wskazań lekarskich, gdy lekarskie badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia, lekarz kieruje osobę objętą obowiązkiem do konsultacji specjalistycznej (art. 17 ust. 5 ZapobChoróbU). Oznacza to, że ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi stanowi lex specialis w zakresie możliwości odmowy poddania się szczepieniu ochronnemu w stosunku do ww. ustawy z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. W konsekwencji powyższego, Sąd stwierdza, że ustawowy obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym wynikający z przepisów prawa, w stosunku do córki skarżącego stał się wymagalny, a zarzuty wskazujące na prowadzenie postępowania egzekucyjnego przez niewłaściwy organ są w całości chybione. W rozpoznawanej sprawie nie bez znaczenia pozostaje także to, że – jak stanowi art. 95 § 3 KRO – władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. W realiach demokratycznego państwa prawnego tak dobro dziecka, jak i interes społeczny jednoznacznie wymagają, aby rodzice dziecka korzystali z osiągnięć współczesnej medycyny w sposób wolny od ideologicznych uprzedzeń i dobrowolnie poddawali dziecko szczepieniom ochronnym m.in. po to, by uniknąć stosowania przez organy państwa przymusu dla wykonania tego obowiązku, nakazanego art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b ZapobChoróbU. Zgodnie z przepisem art. 95 § 3 KRO władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. W realiach analizowanej sprawy Sąd musiał więc dokonać oceny pomiędzy „dobrem dziecka” w pojęciu ojca dziecka a interesem społecznym, ale również pomiędzy „dobrem dziecka” w pojęciu ojca dziecka a dobrem dziecka w wymiarze obiektywnym. W postanowieniu Sądu Najwyższego z 31.1.2018 r. (IV CSK 442/17) wskazano, że: „Dobro dziecka jest podstawową wartością, która wymaga priorytetowego traktowania w stosunku do interesów innych osób, także rodziców. Z treści art. 95 § 3 KRO wynika, że najistotniejszym elementem władzy rodzicielskiej jest jej funkcja ochronna w stosunku do dziecka. Swoje oczekiwania i uprawnienia wynikające z władzy rodzicielskiej rodzice mogą uwzględniać i realizować jedynie w taki sposób i w takim zakresie, który nie prowadzi do kolizji z dobrem dziecka”. Natomiast w postanowieniu Sądu Najwyższego z 12.12.2000 r. (V CKN 1751/00) podkreślono, że w myśl przepisu art. 95 § 3 KRO władza rodzicielska powinna być wykonywana jak wymaga tego dobro dziecka i interes społeczny. „Swoje oczekiwania i uprawnienia wynikające z władzy rodzicielskiej rodzice mogą uwzględniać i realizować jedynie w taki sposób i w takim zakresie, który nie prowadzi do kolizji z dobrem dziecka. Stosunki między rodzicami a dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską mają szczególny charakter w tym znaczeniu, że o stopniu staranności rodziców przy jej wykonywaniu decyduje dobro dziecka. Musi być więc ona wykonywana z maksymalną starannością. Przy ocenie poziomu staranności nie można pomijać takich elementów kształtujących wiedzę i świadomość rodzica w tym zakresie jak poziom wykształcenia i pełniona rola w życiu społecznym”. Słusznie więc sąd orzekający zauważył, że dobro dziecka, jak i interes społeczny jednoznacznie wymagają, aby rodzice dziecka korzystali z osiągnięć współczesnej medycyny w sposób wolny od ideologicznych uprzedzeń i dobrowolnie poddawali dziecko szczepieniom ochronnym. Obowiązek poddania się szczepieniu ochronnemu ma silne oparcie w przepisach Konstytucji RP, przede wszystkim w art. 31 ust. 3, w którym stanowi się, że graniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Związek pomiędzy szczepieniami ochronnymi, a ochroną zdrowia jest oczywisty, przy czym chodzi nie tylko o zdrowie osoby poddanej szczepieniu ochronnemu, ale o zdrowie innych osób narażonych na zarażenie chorobami zakaźnymi (wyrok NSA z 12.6.2014 r., II OSK 1312/13). Wymaga podkreślenia, że obowiązek szczepień ochronnych jest uregulowany prawnie i ma ścisły związek z zapobieganiem szerzenia się chorób zakaźnych u osób przebywających na terytorium RP. Jak wskazano w uzasadnieniu analizowanego orzeczenia, profilaktyka przed chorobami epidemicznymi jest konstytucyjnym obowiązkiem władz publicznych (art. 68 ust. 4 Konstytucji RP). "Ustawowy obowiązek szczepień ochronnych oznacza niedopuszczalność korzystania z tzw. klauzuli sumienia, tj. uprawnienia pacjenta do odmowy poddania się świadczeniu zdrowotnemu z powołaniem się na art. 16 PrPacjRPPU. Jak trafnie wskazuje się w orzecznictwie art. 16 PrPacjRPPU znajduje zastosowanie, jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej (art. 15 PrPacjRPPU). Taką zaś odrębną ustawą jest m.in. ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która przewiduje obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym. Ustawa ta nie przewiduje prawa pacjenta do odmowy wyrażenia zgody na szczepienie ochronne, wręcz przeciwnie - statuuje ogólny obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym". Wyrok WSA w Warszawie z 5.6.2019 r., VII SA/Wa 3100/18
W orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd, że obowiązek poddania się szczepieniom ochronnym wynika z mocy prawa. Obowiązek ten ma silne oparcie w przepisach Konstytucji RP, a jego realizacja jest istotna dla zapobiegania szerzeniu się chorób zakaźnych.