Zmiany w KRO - nowelizacja z 16.5.2019 r.
Ustawa z 16.5.2019 r. wprowadza istotne zmiany w Kodeksie rodzinny i opiekuńczym oraz Kodeksie postępowania cywilnego dotyczące prawa filiacyjnego i ustanowienia kuratora reprezentującego dziecko. Wprowadzone zmiany mają na celu umożliwienie toczących się sporów także po śmierci dziecka oraz zapewnienie odpowiednich kwalifikacji kuratora. Zmiany w zakresie prawa filiacyjnego wynikają z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2013 r., który wpłynął na przepisy dotyczące zaprzeczenia ojcostwa po śmierci dziecka.
Tematyka: nowelizacja KRO, zmiany w prawie filiacyjnym, kurator reprezentujący dziecko, ustalenie ojcostwa, zaprzeczenie ojcostwa, Trybunał Konstytucyjny, wymagania formalne dla kuratorów, obowiązki kuratora, ochrona interesu dziecka
Ustawa z 16.5.2019 r. wprowadza istotne zmiany w Kodeksie rodzinny i opiekuńczym oraz Kodeksie postępowania cywilnego dotyczące prawa filiacyjnego i ustanowienia kuratora reprezentującego dziecko. Wprowadzone zmiany mają na celu umożliwienie toczących się sporów także po śmierci dziecka oraz zapewnienie odpowiednich kwalifikacji kuratora. Zmiany w zakresie prawa filiacyjnego wynikają z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2013 r., który wpłynął na przepisy dotyczące zaprzeczenia ojcostwa po śmierci dziecka.
Ustawa z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1146) wprowadza zmiany w zakresie prawa filiacyjnego oraz w zakresie ustanowienia kuratora reprezentującego dziecko. Zmiany wejdą w życie 20.9.2019 r. Główne założenia: • Umożliwienie wytoczenia powództwa o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa albo ojcostwa również po śmierci dziecka. • Wprowadzenia unormowania zapewniającego odpowiednie kwalifikacje oraz kompetencje kuratora. • Nałożenia na kuratora z art. 99 KRO obowiązków informacyjnych, czy wręcz obowiązku konsultacji w stosunku do rodzica sprawującego pieczę nad dzieckiem. Zmiany w zakresie prawa filiacyjnego Uchwalone zmiany w zakresie prawa filiacyjnego są wynikiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 26.11.2013 r. (P 33/12), wskutek którego art. 71 KRO (zgodnie z którym zaprzeczenie ojcostwa nie było dopuszczalne po śmierci dziecka) utracił moc obowiązującą z dniem 4.12.2013 r., jako niezgodny z art. 47 w zw. z art. 31 ust. 1 i art. 18 Konstytucji RP oraz art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4.11.1950 r. Z powyższych względów wprowadzono zmianę art. 6115 KRO. W myśl znowelizowanego przepisu zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. Znowelizowano również art. 6110 § 2 KRO, który otrzymał brzmienie: Powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni. W myśl natomiast znowelizowanego art. 6110 § 3 KRO matka wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku, a jeżeli dziecko nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Nowelizacja umożliwia zatem matce wytoczenie powództwa również po śmierci dziecka. Konsekwencją powyższych zmian jest znowelizowanie art. 61 11 KRO. Stanowi on, że matka nie może wytoczyć powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka może wytoczyć powództwo o ustalenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Podobne rozwiązanie wprowadzone zostały w zakresie regulacji dotyczącej sądowego ustalenia ojcostwa. U możliwia się zatem wniesienie powództwa o ustalenie ojcostwa po śmierci dziecka matce dziecka lub domniemanemu ojcu (znowelizowany art. 84 § 4 KRO). Wniesienie takiego powództwa jest możliwe jedynie do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność (znowelizowany art. 84 § 2 KRO). Rozwiązanie dotyczące uprawnienia zstępnych zmarłego dziecka do dochodzenia określonych tymi przepisami powództw, powielone zostaje w przypadku instytucji ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, to jest w znowelizowanym art. 83 § 2 KRO. W tym artykule treść obecnego § 2 została oznaczona jako § 3, zaś § 1 zostaje uzupełniony o możliwość ustalenia bezskuteczności uznania dziecka również po śmierci dziecka, jeżeli dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. Zmodyfikowano również art. 86 KRO w myśl, którego powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności. Celem zapewnienia spójności analogiczna zmiana znalazła się w znowelizowanym art. 6116 KRO. Wprowadzenia unormowania zapewniającego odpowiednie kwalifikacje oraz kompetencje kuratora Znowelizowany art. 99 KRO ma mieć zastosowanie zarówno do kuratora ustanowionego w celu reprezentowania dziecka w toku postępowania (przed sądem lub innym organem, np. administracji), jak i w odniesieniu do dokonania czynności gdy rodzice (jeden z rodziców) nie mogą go reprezentować. W art. 99 § 1 KRO w drodze przeredagowania dotychczasowej treści przepisu art. 99 k.r.o., ustanawiającego zasadę reprezentacji dziecka przez kuratora w przypadku, gdy nie może być ono reprezentowane przez rodziców. Przepis wyraźnie eksponuje okoliczność, że ustanawiany na podstawie art. 99 § 1 KRO kurator jest kuratorem powołanym do reprezentowania dziecka. Kurator reprezentujący dziecko jest umocowany do dokonywania wszelkich czynności łączących się ze sprawą, również w zakresie zaskarżenia i wykonania orzeczenia. W art. 991 KRO sformułowano wymagania formalne dotyczące osoby kuratora. Kuratorem reprezentującym dziecko może być ustanowiony adwokat lub radca prawny, który wykazuje szczególną znajomość spraw dotyczących dziecka, tego samego rodzaju lub rodzajowo odpowiadających sprawie, w której wymagana jest reprezentacja dziecka lub ukończył szkolenie dotyczące zasad reprezentacji dziecka, praw lub potrzeb dziecka. Przepis § 2 stanowi, że w przypadku gdy stopień skomplikowania sprawy tego nie wymaga, w szczególności gdy sąd opiekuńczy określi szczegółowo treść czynności, kuratorem reprezentującym dziecko może zostać ustanowiona również inna osoba posiadająca wyższe wykształcenie prawnicze i wykazująca znajomość potrzeb dziecka. Jeżeli szczególne okoliczności za tym przemawiają kuratorem może zostać ustanowiona także osoba nieposiadająca wyższego wykształcenia prawniczego. Przepisu § 2 nie stosuje się do kuratora reprezentującego dziecko w postępowaniu karnym. Nałożenia na kuratora z art. 99 KRO obowiązków informacyjnych, czy wręcz obowiązku konsultacji w stosunku do rodzica sprawującego pieczę nad dzieckiem W myśl nowo wprowadzonego art. 992 KRO kurator reprezentujący dziecko w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym udziela na piśmie lub przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej temu z rodziców dziecka, które nie uczestniczy w postępowaniu, na jego wniosek, informacji niezbędnych do prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej dotyczących przebiegu tego postępowania i podjętych w jego toku czynnościach, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie dobro dziecka. Kurator uzyskuje od tego rodzica, informacje o dziecku, jego stanie zdrowia, sytuacji rodzinnej i środowisku, w zakresie niezbędnym do prawidłowej reprezentacji dziecka. O informacje o dziecku, o których mowa w § 1, kurator reprezentujący dziecko może zwrócić się również do organów lub instytucji oraz stowarzyszeń i organizacji społecznych, do których należy dziecko lub które świadczą dziecku pomoc. Jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwalają kurator reprezentujący dziecko nawiązuje z dzieckiem kontakt i informuje je o podejmowanych czynnościach, przebiegu postępowania i sposobie jego zakończenia oraz konsekwencjach podjętych działań dla jego sytuacji prawnej, w sposób zrozumiały i dostosowany do stopnia jego rozwoju. Kurator reprezentujący dziecko jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności, z wyjątkiem wiarygodnych informacji o przestępstwach popełnionych na szkodę dziecka. W przypadku, gdy kuratorem reprezentującym dziecko został ustanowiony adwokat lub radca prawny, tajemnica ta stanowi tajemnicę zawodową.
Nowelizacja KRO wprowadza istotne zmiany, m.in. umożliwia wytoczenie powództwa o ustalenie ojcostwa po śmierci dziecka, określa obowiązki kuratora reprezentującego dziecko oraz wprowadza nowe wymagania dotyczące kwalifikacji kuratora. Zmiany te mają zastosowanie od 20.9.2019 r. i stanowią istotne uzupełnienie obowiązującego prawa.