Przedstawicielstwo ustawowe małżonków
Ustawodawca wprowadził przedstawicielstwo ustawowe małżonków, odróżnione od pełnomocnictwa. Art. 29 KRO reguluje zarząd majątkiem osobistym małżonka doznającego przeszkody, nie dotyczy czynności z majątkiem wspólnym. W sytuacji sporu, każdy małżonek może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym - orzekł WSA w Olsztynie.
Tematyka: przedstawicielstwo ustawowe małżonków, art. 29 KRO, zarząd majątkiem, pełnomocnictwo, pomoc finansowa, producent rolny, ubezpieczenie, Sąd Administracyjny, Olsztyn
Ustawodawca wprowadził przedstawicielstwo ustawowe małżonków, odróżnione od pełnomocnictwa. Art. 29 KRO reguluje zarząd majątkiem osobistym małżonka doznającego przeszkody, nie dotyczy czynności z majątkiem wspólnym. W sytuacji sporu, każdy małżonek może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym - orzekł WSA w Olsztynie.
Ustawodawca w art. 29 KRO wprowadził przedstawicielstwo ustawowe małżonków, które należy odróżnić od instytucji pełnomocnictwa. Przepis ten dotyczy jednak tylko zarządu majątkiem osobistym małżonka, który doznał przeszkody. Natomiast w przypadku czynności dotyczących majątku wspólnego, skorzystanie z art. 29 KRO jest niepotrzebne, albowiem zgodnie z art. 36 § 2 KRO każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym - orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie. Opis stanu faktycznego Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w Olsztynie na rozprawie w dniu 29.8.2019 r. sprawy ze skargi A.P. na decyzję Dyrektora Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa z dnia "(...)" Nr "(...)" w przedmiocie przyznania pomocy finansowej producentowi rolnemu, w którego gospodarstwie rolnym powstały szkody w uprawach rolnych spowodowane wystąpieniem w 2018 r. suszy lub powodzi oddalił skargę. Przedmiotem kontroli Sądu w niniejszej sprawie było przyznanie pomocy finansowej producentowi rolnemu, w którego gospodarstwie rolnym powstały szkody w uprawach rolnych spowodowane wystąpieniem w 2018 r. suszy. Podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia stanowiło stwierdzenie, że skarżąca, jako producent rolny, nie posiadała ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw w gospodarstwie rolnym, z wyłączeniem łąk i pastwisk, co najmniej od jednego z ryzyk, o których mowa w § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 27.1.2015 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz.U. z 2015 r. poz. 187 ze zm.; dalej jako: ZadARiMRR), w konsekwencji czego należna pomoc finansowa podlega zmniejszeniu o 50%. W ocenie skarżącej, przedłożona przez nią umowa ubezpieczenia z 11.10.2017 r., w której jako ubezpieczającego i ubezpieczonego wskazano jej małżonka, wraz z aneksem Nr 2 z 17.10.2018 r., którym dokonano zmiany w zakresie ubezpieczonego na skarżącą, skutkuje tym, że w jej przypadku nie ma zastosowania § 13r ust. 12 ZadARiMRR, czyli pomoc finansowa przysługuje jej w pełnej wysokości, bez zmniejszeń, o których mowa w ww. przepisie. Bezspornym okazało się, że skarżąca przedłożyła polisę ubezpieczenia obejmującą okres ubezpieczenia od 25.10.2017 r. do 24.10.2018 r., ale zawartą przez jej męża F.P. widniejącego w umowie zarówno jako ubezpieczający, jak i ubezpieczony. Aneksem Nr 2 z 17.10.2018 r. dokonano zmiany w zakresie ubezpieczonego, wskazując, że jest nim skarżąca. Nie ulega jednak wątpliwości, że na dzień wystąpienia szkody strona skarżąca nie była uprawniona do świadczeń na podstawie ww. umowy ubezpieczenia. Z uzasadnienia Sądu Zdaniem Sądu, rację ma strona skarżąca, że wprawdzie z literalnego brzmienia § 13r ust. 12 ZadARiMRR nie wynika obowiązek ubezpieczenia upraw osobiście przez producenta rolnego, ale racjonalne jest przyjęcie, że strona powinna móc z niego skorzystać. Dyrektor OR ARiMR trafnie zauważył w odpowiedzi na skargę, że istotą powołanych przepisów jest to, by grunty na których powstały szkody spowodowane przez niekorzystne zjawiska klimatyczne były ubezpieczone, w taki sposób, aby beneficjent mógł skorzystać z ubezpieczenia niezależnie od tego, kto zawarł polisę ubezpieczeniową. W związku z tym beneficjent nie musi być ubezpieczającym, ale musi być osobą uprawnioną do skorzystania z polisy, tak aby zminimalizować negatywne skutki spowodowane przez niekorzystne zjawiska klimatyczne w prowadzonej działalności rolnej. Jednocześnie, odnosząc się do wykładni celowościowej przepisu § 13r ust. 12 ZadARiMRR, należy uznać, że rolą analizowanej normy prawnej jest zmotywowanie producentów rolnych do ubezpieczenia upraw rolnych poprzez zagrożenie im obniżenia pomocy. Powyższy wynik wykładni norm prawa krajowego potwierdza literalne brzmienie powołanego już wyżej przepisu prawa unijnego, tj. art. 25 ust. 9 rozporządzenia nr 702/2014, który wprost stanowi, że to beneficjent pomocy powinien wykupić polisę ubezpieczeniową. Przepisy prawa unijnego wskazują zatem wprost na konieczność wykupienie polisy ubezpieczeniowej przez beneficjenta pomocy, co znajduje prakseologiczne uzasadnienie we wskazanych w preambule do rozporządzenia nr 702/2014 celach sprowadzających się do konieczności unikania zbędnego ryzyka oraz zapobiegania nadmiernej kompensacji poniesionych strat. Przenosząc powyższe unormowania na grunt niniejszej sprawy, należy wskazać, że wobec faktu, iż na przedłożonej wraz z wnioskiem polisie ubezpieczeniowej, na dzień wystąpienia szkody w gospodarstwie rolnym, nie widniała strona skarżąca ani jako ubezpieczający (płatnik składek), ani jako ubezpieczony (osoba uprawniona do otrzymania odszkodowania), oznacza to, że nie była ona osobą uprawnioną do żądania ewentualnego odszkodowania w zakresie szkody w uprawach rolnych. Wynikające z tej umowy ewentualne roszczenia przysługiwały wyłącznie mężowi strony skarżącej. Dlatego też wbrew twierdzeniom skarżącej, nie sposób przyznać jej racji, że spełniła ona warunek wynikający z przepisu § 13r ust. 12 ZadARiMRR dotyczący ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw rolnych. Skarżąca nie złożyła do akt sprawy jakiegokolwiek dowodu potwierdzającego jej uprawnienie do skorzystania ze wskazanej polisy na dzień wystąpienia szkody. Ustanowiony powołaną wyżej ustawą z 7.7.2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (t.j.: Dz.U. z 2017 r. poz. 2047 ze zm.) system korzystających z dopłat z budżetu Państwa ubezpieczeń upraw rolnych nie przewiduje preferencji dla jakichkolwiek podmiotów pod warunkiem ubezpieczenia przez nich upraw rolnych, istotne jest również posiadanie statusu producenta rolnego w odniesieniu do objętych ubezpieczeniem upraw przez podmiot zawierający umowę ubezpieczenia. Sąd nie przychylił się przy tym do argumentacji strony skarżącej odwołującej się do zasad działania małżonków w zakresie spraw zwykłego zarządu niewymagających pełnomocnictwa stosownie do art. 29 KRO. Stosownie do tego przepisu, w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Względem osób trzecich sprzeciw jest skuteczny, jeżeli był im wiadomy. Rozważając uregulowania z zakresu prawa rodzinnego, nie można jednak tracić z punktu widzenia okoliczności, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy strona skarżąca i jej mąż pozostają od 2009 r. w ustroju rozdzielności majątkowej ustanowionej w związku z tym, że prowadzą oni odrębne gospodarstwa rolne stanowiące zorganizowane całości gospodarcze. W sytuacji zatem gdy skarżąca i jej mąż zachowują odrębność podmiotową na gruncie płatności rolnych nie można uznać, że powyższe unormowania z zakresu prawa rodzinnego nie podlegają żadnym modyfikacjom. Wolą samych zainteresowanych prowadzone przez nich działalności rolne mają odrębny charakter, a w konsekwencji należy ich uznawać za samodzielne podmioty w zakresie spraw związanych z prowadzeniem tych działalności. Ponadto, zdaniem Sądu, uwzględnienie w sprawie argumentacji strony skarżącej odwołującej się do przepisu art. 29 KRO wyklucza po pierwsze, że strona nie wskazała na okoliczność istnienia przemijających przeszkód w jej samodzielnym działaniu uzasadniającą działanie jej męża w zakresie zawarcia umowy ubezpieczenia upraw rolnych. Po drugie zaś – okoliczność zawarcia przez męża skarżącej umowy ubezpieczenia nie wykluczała możliwości ustanowienia strony ubezpieczonym w treści tej umowy, co potwierdza treść aneksu Nr 2 do umowy, który jednak był w okolicznościach niniejszej sprawy zdecydowanie spóźniony. Takie jest też stanowisko organów orzekających w niniejszej sprawie, które nie kwestionując uprawnienia męża skarżącej do działania w jej imieniu w zakresie zawarcia umowy ubezpieczenia, podnoszą jednak, że z umowy tej na dzień wystąpienia szkody nie wynikało, że to strona, jako beneficjent pomocy, mogła skorzystać z ubezpieczenia w razie wystąpienia określonego ryzyka. Zdaniem Sądu, w niniejszej sprawie organy zbadały wszechstronnie sprawę, w szczególności w sposób wyczerpujący rozpatrzyły cały zgromadzony materiał dowodowy, a następnie podjęły właściwe, oparte na ustalonym stanie faktycznym rozstrzygnięcie, stąd zarzut naruszenia wskazanych w skardze przepisów prawa materialnego Sąd uznał za bezzasadny. W przepisie art. 29 KRO ustawodawca wprowadził przedstawicielstwo ustawowe małżonków, które należy jednak odróżnić od instytucji pełnomocnictwa. Tym samym, w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Natomiast w przypadku czynności dotyczących majątku wspólnego, skorzystanie z art. 29 KRO jest niepotrzebne, albowiem zgodnie z art. 36 § 2 KRO każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Powołanie się więc na przepis art. 29 KRO, jako na źródło umocowania do działania za małżonka może mieć miejsce wyłącznie w razie pozostawania małżonków we wspólnym pożyciu i wystąpienia po stronie zastępowanego "przemijających przeszkód" w samodzielnym działaniu. Przemijająca przeszkoda oznacza zaistnienie takich okoliczności, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają osobiste działanie reprezentowanego, przy czym muszą to być okoliczności przejściowe, nie mające charakteru trwałego. W wyroku z 9.1.2008 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że jedną z przesłanek zastosowania art. 29 KRO "jest istnienie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków. Przemijająca przeszkoda oznacza zaistnienie takich okoliczności, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają osobiste działanie małżonka reprezentowanego, przy czym muszą to być okoliczności przejściowe, niemające charakteru trwałego. Przyjmuje się zgodnie, że tak rozumiana przemijająca przeszkoda zachodzi w razie przejściowej, choćby nawet dłuższej choroby małżonka" (wyrok SN z 9.1.2008 r., II CSK 394/07). Wyrok WSA w Olsztynie z 29.8.2019 r., I SA/Ol 330/19
W kontekście sprawy o przyznanie pomocy finansowej producentowi rolnemu, Sąd oddalił skargę A.P. ze względu na brak ubezpieczenia wymaganego przez przepisy. Analiza Sądu wskazała, że skarżąca nie spełniła warunków do uzyskania pomocy finansowej.