Przesłanki ustanowienia opieki

Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, gdy zachodzi prawny powód, np. brak władzy rodzicielskiej. W przypadku dziecka ustanawia się opiekę, gdy rodzice są nieznani. Decyzje dotyczące świadczenia wychowawczego muszą uwzględniać przepisy ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Tematyka: opieka, sąd opiekuńczy, władza rodzicielska, świadczenie wychowawcze, Kodeks rodziny i opiekuńczy

Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.
Zgodnie natomiast z art. 94 § 1 KRO dla dziecka ustanawia się opiekę, jeżeli żadnemu z rodziców nie
przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani. Należy przy tym wyjaśnić, że brak lub ustanie
władzy rodzicielskiej może wynikać bądź ze zdarzeń faktycznych (śmierć rodziców, brak pełnej zdolności do
czynności prawnych wskutek małoletniości) lub ze zdarzeń prawnych (utrata pełnej zdolności do czynności
prawnych wskutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym albo wskutek orzeczenia
o ustanowieniu doradcy tymczasowego wydanego przy wszczęciu lub w toku postępowania
o ubezwłasnowolnienie, orzeczenie o pozbawieniu lub zawieszeniu władzy rodzicielskiej obojga rodziców lub
jednego z rodziców, jeżeli drugiemu rodzicowi z innych przyczyn nie przysługuje władza rodzicielska). Brak
lub ustanie władzy rodzicielskiej musi dotyczyć obydwojga rodziców, przy czym powody takiego stanu
rzeczy w odniesieniu do każdego z rodziców mogą być odmienne. Natomiast rodzice dziecka są nieznani,
jeżeli nie ustalono macierzyństwa i ojcostwa dziecka w sposób przewidziany w Kodeksie rodzinnym
i opiekuńczym. Zgodnie z art. 155 § 1 i 2 KRO opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego
pod opieką, podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Do sprawowania opieki stosuje się
odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów art. 156 i n. KRO - orzekł
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach.
Opis stanu faktycznego
Burmistrz S. decyzją z dnia (...) r. Nr (...) wydaną na podstawie art. 2 pkt 11, art. 4, art. 5, art. 10 pkt 2, art. 13, art. 27
pkt 3, art. 28, art. 48 ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 2134
ze zm.; dalej jako: PomWychDzU) oraz art. 104 KPA odmówił S.K. (dalej: skarżąca) przyznania świadczenia
wychowawczego na dziecko: K.P. W uzasadnieniu decyzji przywołując wywiad środowiskowy wskazano, że skarżąca
jako opiekun prawny zajmuje się podopiecznym jedynie w ramach swoich obowiązków służbowych, a po skończonej
pracy opiekę nad podopiecznym przejmuje inny pracownik DPS. Skarżąca nie zamieszkuje wspólnie z dzieckiem, nie
prowadzi z nim wspólnego gospodarstwa domowego oraz nie pokrywa kosztów związanych z jego potrzebami.
Małoletni przebywa w Domu Opieki Społecznej, a koszty jego pobytu pokrywa Miasto L. oraz K.P. (z zasiłku
pielęgnacyjnego). Podstawowe potrzeby życiowe podopiecznego zaspakaja Dom Pomocy Społecznej. W związku
z tym organ przyjął, że skarżąca nie wychowuje dziecka, a tym samym nie spełnia wymogów wynikających z treści
art. 4 ust. 1 oraz art. 2 pkt 16 PomWychDzU.
Skarżąca nie zgodziła się z powyższym rozstrzygnięciem i wniosła od niego odwołanie do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w Bielsku-Białej. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Bielsku-Białej zaskarżoną decyzją z dnia
(...) r. Nr (...) wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 KPA utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach po rozpoznaniu na rozprawie 24.9.2019 r. sprawy ze skargi S.K. na
decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Bielsku-Białej z dnia (...) r. Nr (...) w przedmiocie świadczenia
wychowawczego oddalił skargę
Z uzasadnienia Sądu
Materialnoprawną podstawę decyzji wydawanej w sprawach świadczenia wychowawczego stanowią przepisy ustawy
z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, regulujące zasady udzielania świadczenia
wychowawczego w wysokości 500 zł na dziecko w rodzinie, które to świadczenie, stosownie do art. 4 ust. 1
PomWychDzU, przeznaczone jest na częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowaniem dziecka, w tym
opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb bytowych. Zgodnie z art. 4 ust. 2 PomWychDzU świadczenie
wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka.
Cytowana regulacja znajduje potwierdzenie w art. 13 ust. 1 PomWychDzU, który stanowi, że ustalenie prawa do
świadczenia wychowawczego oraz jego wypłata następują odpowiednio na wniosek matki, ojca, opiekuna
faktycznego dziecka albo opiekuna prawnego dziecka. Świadczenie to przysługuje opiekunowi prawnemu na
częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego
potrzeb życiowych. Uzupełniającym przesłankę „wychowania” jest art. 5 ust. 1 PomWychDzU stanowiący, że
świadczenie wychowawcze przysługuje w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie.
Podkreślić należy, że przywołane powyżej przepisy zostały umieszczone w rozdziale 2 PomWychDzU zatytułowanym
„Świadczenie wychowawcze”, co - zdaniem Sądu - oznacza, że intencją ustawodawcy było, aby w tym miejscu
określić przesłanki uprawniające do tegoż świadczenia. Jak wskazuje się w doktrynie konsekwencją uznania przez
ustawodawcę, że świadczenie wychowawcze jest ściśle związane z rzeczywistym sprawowaniem opieki nad

dzieckiem i służyć ma częściowemu pokryciu wydatków związanych z jego wychowywaniem, było wprowadzenie
regulacji, która uniemożliwiałaby uzyskanie świadczenia, gdy dziecko przestaje podlegać tym procesom.
W świetle art. 4 ust. 2 PomWychDzU osobą uprawnioną do świadczenia wychowawczego jest opiekun prawny.
Umieszczenie opiekuna prawnego w jednostce redakcyjnej przepisu obok takich podmiotów, jak ojciec lub matka
dziecka, a więc rodziców dziecka, jednoznacznie wskazuje na to, że chodzi o osobę będącą opiekunem dziecka
w rozumieniu przepisów ustawy z 25.2.1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2086 ze
zm.; dalej jako: KRO). Artykuł 145 § 1 KRO stanowi, że opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach
przewidzianych w tytule II Kodeksu. Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że
zachodzi prawny po temu powód. Zgodnie natomiast z art. 94 § 1 KRO dla dziecka ustanawia się opiekę, jeżeli
żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani. Należy przy tym wyjaśnić, że
brak lub ustanie władzy rodzicielskiej może wynikać bądź ze zdarzeń faktycznych (śmierć rodziców, brak pełnej
zdolności do czynności prawnych wskutek małoletniości) lub ze zdarzeń prawnych (utrata pełnej zdolności do
czynności prawnych wskutek orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym lub częściowym albo wskutek
orzeczenia o ustanowieniu doradcy tymczasowego wydanego przy wszczęciu lub w toku postępowania
o ubezwłasnowolnienie, orzeczenie o pozbawieniu lub zawieszeniu władzy rodzicielskiej obojga rodziców lub jednego
z rodziców, jeżeli drugiemu rodzicowi z innych przyczyn nie przysługuje władza rodzicielska). Brak lub ustanie władzy
rodzicielskiej musi dotyczyć obydwojga rodziców, przy czym powody takiego stanu rzeczy w odniesieniu do każdego
z rodziców mogą być odmienne. Natomiast rodzice dziecka są nieznani, jeżeli nie ustalono macierzyństwa i ojcostwa
dziecka w sposób przewidziany w KRO. Zgodnie z art. 155 § 1 i 2 KRO opiekun sprawuje pieczę nad osobą
i majątkiem pozostającego pod opieką, podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Do sprawowania opieki
stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej z zachowaniem przepisów art. 156 i n. KRO.
Zauważyć należy ponadto, że ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci nie zawiera własnej
definicji miejsca zamieszkania dziecka. Definicji takiej nie zawiera także Kodeks postępowania administracyjnego, do
którego stosowania w sprawach odsyła art. 28 PomWychDzU. W konsekwencji dla oceny tej okoliczności winny
znaleźć zastosowanie regulacje ogólne zawarte w przepisach Kodeksu cywilnego.
Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że zgodnie z art. 26 § 1 KC miejscem zamieszkania dziecka pozostającego
pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie
przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej, przy
czym zgodnie z § 2 tego samego artykułu, jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom
mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania, dziecka jest u tego z rodziców, u którego
dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania
określa sąd opiekuńczy. W przypadku ustanowienia opiekuna prawnego miejscem zamieszkania podopiecznego jest
miejsce zamieszkania opiekuna prawnego.
W rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości to, że skarżąca jest opiekunem prawnym dziecka, bowiem ze
zgromadzonego w aktach sprawy materiału dowodowego wynika, że złożyła przyrzeczenie, co wynika
z zaświadczenia wystawionego przez Sąd Rejonowy w C. (karta 20 akt administracyjnych organu I instancji). Nie jest
sporne również i to, że małoletni jest umieszczony w DPS ponosząc częściowo odpłatność za pobyt w nim.
Odpłatność ta ponoszona jest z części zasiłku pielęgnacyjnego otrzymywanego przez małoletniego (zaświadczenie
Dyrektora DPS - karta Nr 11 akt administracyjnych organu I instancji). Małoletni w DPS ma zapewnioną całodobową
opiekę i pomoc oraz zapewnione wszystkie elementarne potrzeby życiowe. Skarżąca będąca opiekunem prawnym
nie kwestionuje, że małoletni nie zamieszkuje u niej. Z przeprowadzonego 28.2.2018 r. wywiadu środowiskowego
(karta 10 akt administracyjnych organu I instancji) wynika, że skarżąca jest pracownikiem domu opieki społecznej,
w której przebywa podopieczny. Skarżąca w ramach swoich obowiązków służbowych spotyka się i opiekuje swoim
podopiecznym, gdyż jest on w grupie dzieci, którą opiekuje się skarżąca. W czasie godzin pracy wychodzi
z podopiecznym na spacery, do parku, do cukierni. Skarżąca wykonuje dla podopiecznego zakupy, które finansuje
z jego środków. Tylko sporadycznie, okazjonalnie przeznacza z własnych środków drobne kwoty na zakup prezentów
np. z okazji urodzin podopiecznego. Skarżąca ma stały kontakt z przedszkolem, do którego uczęszcza podopieczny
i interesuje się jego postępami oraz omawia jego sytuację. Skarżąca sporadycznie ma kontakt z podopiecznym poza
godzinami pracy np. gdy podopieczny zachoruje, to wychodzi z nim do lekarza, a także raz w roku zabiera go na dwa
dni do siebie do domu.
Wyznacznikiem uzyskania prawa do świadczenia wychowawczego przez podmioty uprawnione jest sprawowanie
opieki nad małoletnim dzieckiem. Sprawowanie opieki należy utożsamiać z wychowaniem dziecka. Świadczenie
wychowawcze stanowi wsparcie państwa w wychowywaniu dzieci, co powoduje konieczność ustalenia prawa do
świadczenia, a więc czy matka, ojciec, opiekun faktyczny albo opiekun prawny dziecka faktycznie sprawują opiekę
nad dzieckiem i utrzymują je. W świetle powyższego, przyznanie świadczenia jest zasadne, tylko jeśli ustali się, że
opiekun prawny sprawuje opiekę nad dzieckiem, a więc faktycznie je wychowuje.
Wyrok WSA w Gliwicach z 24.9.2019 r., II SA/Gl 720/19

Sąd Administracyjny w Gliwicach oddalił skargę dotyczącą świadczenia wychowawczego, powołując się na przepisy ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Istotne jest sprawowanie opieki nad dzieckiem przez opiekuna prawnego, co jest warunkiem uzyskania świadczenia wychowawczego.