Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym

Przepis art. 43 § 2 KRO warunkuje ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym poprzez różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku i istnienie ważnych powodów. Sąd Najwyższy analizował wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej, podkreślając elastyczność pojęcia "ważne powody" i konieczność uwzględnienia zasad współżycia społecznego.

Tematyka: art. 43 KRO, ustalenie nierównych udziałów, Sąd Najwyższy, skarga kasacyjna, ważne powody, zasady współżycia społecznego, II CSK 451/18

Przepis art. 43 § 2 KRO warunkuje ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym poprzez różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku i istnienie ważnych powodów. Sąd Najwyższy analizował wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej, podkreślając elastyczność pojęcia "ważne powody" i konieczność uwzględnienia zasad współżycia społecznego.

Przepis art. 43 § 2 KRO warunkuje ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym kumulatywnym
spełnieniem się dwóch warunków – różnego stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania
tego majątku oraz istnieniem ważnych powodów - orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24.1.2020 r. (II
CSK 451/18, 
).
Opis stanu faktycznego
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku K.S. przy uczestnictwie A.S. o podział majątku wspólnego, na posiedzeniu
niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 24.1.2020 r., na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia
Sądu Okręgowego w P. z 5.3.2019 r., sygn. akt XV Ca (…), odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania,
pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego do orzeczenia kończącego postępowanie
w sprawie.
Z uzasadnienia Sądu
Wnosząc o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżąca wnioskodawczyni K.S. powołała się na oczywistą
zasadność skargi kasacyjnej, wynikającą z oczywistego naruszenia art. 43 § 2 i 3 KRO oraz art. 31 w zw. z art. 33 pkt
10 KRO. Wskazała również na istotne zagadnienie prawne, sprowadzające się do pytania, czy przy ocenie
ziszczenia się przesłanki z art. 43 § 2 KRO decydujące znaczenie ma moment, od którego stwierdzono, że jeden ze
współmałżonków zaczął postępować w taki sposób, który prowadzi do nieprzyczynienia się do powstania majątku
wspólnego.
Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, powołanie się na oczywistą zasadność skargi kasacyjnej
zakłada, że dla przeciętnego prawnika podstawy wskazane w skardze prima facie zasługują na uwzględnienie.
Oczywiste jest przy tym tylko to, co można dostrzec bez potrzeby głębszej analizy, czy przeprowadzenia dłuższych
badań lub dociekań. Zarzucane uchybienia muszą mieć zatem kwalifikowany charakter oraz dotyczyć konkretnych,
powołanych we wniosku i niepoddających się różnej wykładni przepisów prawa, co skarżący zobowiązany jest
wykazać. Bliższa analiza wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie pozwalała uznać, by była ona –
w przyjętym rozumieniu – oczywiście uzasadniona.
Sąd Okręgowy szeroko i wnikliwie wyjaśnił, z jakich powodów uznał, że wnioskodawczyni nie wykazała przesłanek
ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym na podstawie art. 43 § 2 i 3 KRO Prawidłowo przyjął, że art. 43 §
2 KRO warunkuje ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym kumulatywnym spełnieniem się dwóch
warunków – różnego stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania tego majątku oraz istnieniem
ważnych powodów (por. np. postanowienie SN z 8.2.2018 r., II CNP 11/17, 
). Z dokonanych ustaleń wynikało
w tym kontekście m.in., że uczestnik w początkowym okresie trwania małżeństwa pracował za granicą osiągając
znaczne dochody, podczas gdy wnioskodawczyni uzyskiwała w tym czasie rentę inwalidzką. Uczestnik prowadził
nadto działalność gospodarczą, pracował w gospodarstwie rolnym i pozyskiwał dotacje, osiągając sumarycznie
nawet wyższe dochody niż wnioskodawczyni. Uczestnik pracował również w charakterze ochroniarza po zakończeniu
działalności w charakterze agenta ubezpieczeniowego, uzyskując w dalszym ciągu dopłaty z tytułu prowadzenia
działalności rolniczej. W ocenie Sądów meriti brak było przy tym dowodów świadczących o tym, by uczestnik trwonił
uzyskiwane dochody i nie przeznaczał ich na utrzymanie rodziny. Wnioskodawczyni nie udowodniła również
nadużywania przez uczestnika alkoholu. Każdy z małżonków pracował, pozyskiwał z pracy dochody i przeznaczał je
na majątek wspólny.
Ustalenia te były wiążące dla Sądu Najwyższego w postępowaniu kasacyjnym, a ocenianego przez ich pryzmat
stanowiska Sądu Okręgowego nie można było uznać za niezasadne, a tym bardziej za błędne w takim stopniu, który
prowadziłby do oczywistej wadliwości zaskarżonego orzeczenia.
Dodać przy tym należało, że przepis art. 43 § 2 KRO, posługując się elastycznym pojęciem „ważne powody”,
pozostawia sądowi określoną swobodę oceny co do sposobu stosowania tej przesłanki w konkretnym
przypadku, co odnosi się również do utrwalonych w orzecznictwie i literaturze kwalifikatorów zmierzających do
sprecyzowania tego pojęcia, takich jak „rażące” lub „uporczywe” zaniechanie przyczyniania się do zwiększania
majątku wspólnego (por. postanowienie SN z 26.11.1973 r., III CRN 227/73, OSNCP 1974, Nr 11, poz. 89). W takich
przypadkach, w których ustawodawca świadomie pozostawia sądom określony luz interpretacyjny, stwierdzenie
oczywistej zasadności skargi kasacyjnej wymaga wykazania okoliczności wskazujących na ewidentne wyjście poza
granice przyznanej sądowi swobody judykacyjnej.



W sprawie, w której złożono skargę kasacyjną, sytuacja taka nie miała miejsca, a okoliczności uwypuklone we
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania nie odpowiadały całokształtowi ustaleń faktycznych sprawy,
częściowo zaś poza nie wybiegały.
O oczywistej zasadności skargi kasacyjnej nie świadczyły również argumenty dotyczące błędnej – w przekonaniu
skarżącej – kwalifikacji przynajmniej części nieruchomości wymienionych w punkcie 1 lit. b-e postanowienia Sądu
Rejonowego jako elementów majątku wspólnego. Podkreślenia wymagało, że na stanowisko Sądu Okręgowego
rzutowało w tej mierze nie tylko to, iż suma uzyskanych przez wnioskodawczynię darowizn nie wystarczała na zakup
wszystkich tych nieruchomości, lecz także niemożność ustalenia – w świetle przeprowadzonych dowodów – że
majątek pochodzący z tych darowizn został w rzeczywistości przeznaczony na zakup którejkolwiek ze spornych
nieruchomości, przy czym Sąd Okręgowy zwrócił w tym kontekście uwagę na czas dzielący ostatnią darowiznę
i pierwszą umowę sprzedaży nieruchomości oraz szereg wydatków, które obciążały wnioskodawczynię i uczestnika
w okresie zakupu nieruchomości. To, czy majątek pochodzący z darowizn został przeznaczony na zakup
nieruchomości, stanowi questio facti, a polemika ze stanowiskiem zajętym w tym zakresie przez Sądy meriti
wykracza poza granice postępowania kasacyjnego.
W analizowanym orzeczeniu, Sąd Najwyższy podkreślił, że przepis art. 43 § 2 KRO warunkuje ustalenie nierównych
udziałów w majątku wspólnym kumulatywnym spełnieniem się dwóch warunków – różnego stopnia przyczynienia się
każdego z małżonków do powstania tego majątku oraz istnieniem ważnych powodów. Norma ta może mieć
zastosowanie nie w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania
majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie
ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do
posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Znaczenie prawne ma tylko takie zachowanie, które pozostaje w związku
z nieprzyczynianiem się małżonka do powstania majątku wspólnego lub jego uszczupleniem.

W doktrynie wskazuje się bowiem, że powody ustalenia nierównych udziałów dotyczą oceny, kwalifikacji zachowania
drugiego małżonka oraz spowodowanych przez niego takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej
wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwie. Nie stanowią jednak ważnych
powodów okoliczności niezależne od małżonka i przez niego niezawinione, w szczególności związane z nauką,
chorobą czy bezrobociem. Tym samym nie każde zachowanie małżonka naruszające zasady współżycia
społecznego i w związku z tym zasługujące na negatywną ocenę będzie stanowiło o ważnym powodzie ustalenia
nierównych udziałów w majątku wspólnym, ale takie zachowanie, które ma negatywny wpływ na ten majątek.
Nierówność przyczynienia się do powstania majątku wspólnego bierze się bowiem pod uwagę dopiero
wtedy, gdy za tym przemawiają „ważne powody”, dla których stosowanie równości udziałów kolidowałoby
wyraźnie z zasadą słuszności. Wyróżnienie przez ustawodawcę tych dwóch przesłanek sprawia, że sam nierówny
stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód
w rozumieniu przepisu art. 43 § 2 KRO. Ocena ważnych powodów ma nie tylko aspekt majątkowy, ale również
etyczny, co wyrażą się w postulacie dokonywania ich oceny przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.
Trafny jest więc pogląd, że nie chodzi tu o winę w rozkładzie pożycia, ale o winę odnoszoną do nieprzyczyniania się
lub przyczyniania się w mniejszym stopniu niż to wynika z możliwości małżonka (postanowienie SO w Sieradzu
z 5.2.2020 r., I Ca 17/20, 
).

Postanowienie Sądu Najwyższego z 24.1.2020 r., II CSK 451/18, 








Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24.1.2020 r. (II CSK 451/18) odmówił rozpatrzenia skargi kasacyjnej dotyczącej ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Zdaniem Sądu brak było oczywistej zasadności skargi, a argumenty skarżącej nie przekonały do błędności poprzednich decyzji.