Rezygnacja ze wszystkich form aktywności zawodowej przesłanką prawa do świadczenia pielęgnacyjnego
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego brak całkowitej rezygnacji ze wszystkich form dotychczasowej aktywności zawodowej stanowi negatywną przesłankę przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Spór dotyczył prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przez opiekuna osoby niepełnosprawnej. NSA podkreślił, że rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej jest warunkiem uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.
Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, świadczenie pielęgnacyjne, rezygnacja z aktywności zawodowej, pozarolnicza działalność gospodarcza, wspólnik spółki komandytowej
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego brak całkowitej rezygnacji ze wszystkich form dotychczasowej aktywności zawodowej stanowi negatywną przesłankę przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Spór dotyczył prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przez opiekuna osoby niepełnosprawnej. NSA podkreślił, że rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej jest warunkiem uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.
Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego brak całkowitej rezygnacji ze wszystkich form dotychczasowej aktywności zawodowej stanowi negatywną przesłankę przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Jeżeli więc opiekun osoby niepełnosprawnej prowadzi kilka form aktywności zawodowej, o których mowa w art. 3 pkt 22 ŚwRodzU, to tylko zaprzestanie ich wszystkich uzasadnia prawo do tego świadczenia (wyrok NSA z 18.5.2020 r., I OSK 1662/19). Istota sporu Spór w analizowanej sprawie dotyczył wyłącznie kwestii prowadzenia przez Skarżącą pozarolniczej działalności gospodarczej. Organy administracji analizując niesporne okoliczności sprawy doszły do przekonania, że Skarżąca, będąc wspólnikiem spółki komandytowej, prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, a Sąd pierwszej instancji zaakceptował to stanowisko i oddalił skargę na decyzję uchylającą przyznanie Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie pielęgnacyjne Analizę spornego zagadnienia należy - zdaniem NSA - rozpocząć od wskazania, iż świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje, jeżeli konkretnie wskazane w ustawie z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j.: Dz.U. z 2020 r. poz. 111 ze zm., dalej: ŚwRodzU) osoby, w tym matka dziecka, nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie z określonymi w ustawie wskazaniami (art. 17 ust. 1 ŚwRodzU). Przepisy tej ustawy definiują pojęcie „zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej” wskazując, że oznacza ono wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 3 pkt 22 ŚwRodzU). Zestawienie powyższych uregulowań pozwala jednoznacznie wskazać, iż na gruncie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych wykonywanie „innej pracy zarobkowej”, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU oznacza m.in. „prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej”. Jest jasne, że przepisy ww. ustawy nie definiują tego pojęcia. Skarga kasacyjna Skarżącą zaskarżyła wyrok Sądu pierwszej instancji w całości i zarzuciła naruszenie m.in. art. 3 pkt 22 ŚwRodzU polegające na dokonaniu nieprawidłowej (rozszerzającej) wykładni pojęcia „prowadzenia działalności gospodarczej” przez zrównanie go z definicją „osoby uważanej za prowadzącą działalność gospodarczą” wskazaną w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U. z 2020 r. poz. 266 ze zm., dalej: SysUbSpołU) Zdaniem Skarżącej okolicznością niekwestionowaną jest brak prowadzenia przez nią działalności gospodarczej. Prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej - wykładnia pojęcia Skarżąca zaprezentowała stanowisko, zgodnie z którym dla prawidłowego rozumienia pojęcia „prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej” wystarczające jest odwołanie się do jego językowego pojmowania jako „robienie czegoś w biznesie - prowadzenie biznesu”. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, które zostało podzielone przez NSA, takie rozumienie ww. pojęcia jest nazbyt uproszczone i dalece niewystarczające dla opisania współczesnych form prowadzenia działalności gospodarczej. Trafnie zatem organy i Sąd pierwszej instancji, uwzględniając okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, odwołały się do wykładni systemowej, upatrując w przepisach ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych regulacji pozwalającej właściwie odczytać to pojęcie. Przepisy ww. ustawy stanowią, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się m.in. wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej (art. 8 ust. 6 pkt 4 SysUbSpołU). Tym samym wspólnika spółki komandytowej uważają za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, który z tego tytułu podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU). W orzecznictwie NSA ugruntowane jest przekonanie, że wszystkie formy aktywności wymienione w art. 3 pkt 22 ŚwRodzU podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu określonemu w przepisach SysUbSpołU (uchwała NSA z 11.12.2012 r., I OPS 5/12, ). Trafnie zatem w toku postępowania w niniejszej sprawie za aktualne uznawane było zapatrywanie, że samo posiadanie statusu wspólnika spółki komandytowej oznacza wykonywanie pozarolniczej działalności. Tym samym Skarżąca pozostając wspólnikiem spółki komandytowej nie wypełnia wskazanej w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU przesłanki niepodejmowania lub rezygnacji z innej pracy zarobkowej. W świetle powyższych uwag NSA uznał, iż nie można zgodzić się z zarzutem kasacyjnym, iż art. 8 ust. 6 SysUbSpołU wadliwie został zastosowany w okolicznościach niniejszej sprawy. Powyższa norma nie stanowiła podstawy rozstrzygania sprawy i nie była stosowana w procesie subsumpcji. Była jedynie normą odniesienia w procesie interpretacji pojęcia „prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej” użytego w dyspozycji art. 3 pkt 22 ŚwRodzU. Proces owej interpretacji pozwolił uzyskać wyniki zbieżne z rozumieniem tego pojęcia na gruncie systemu ubezpieczeń społecznych, co pozwala go zaakceptować, w szczególności z punktu widzenia oczekiwania jednolitości systemu prawa. Skarżąca kwestionując wyniki powyższej wykładni nie wskazywała z kolei powodów, dla których dekodowanie zastosowanego w przepisach ustawy o świadczeniach rodzinnych pojęcia „prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej” nie mogłoby nastąpić przez odniesienie do przepisów systemu ubezpieczeń społecznych, a więc regulacji kluczowej dla definiowania form m.in. prowadzenia pozarolniczej działalności. W ocenie NSA na akceptację zasługują wnioski wyprowadzone przez Sąd pierwszej instancji z wykładni funkcjonalnej art. 17 ust. 1 ŚwRodzU. Powszechnie przyjmuje się, że celem świadczenia pielęgnacyjnego jest udzielenie materialnego wsparcia osobom, które rezygnują z aktywności zawodowej, by opiekować się osobą niepełnosprawną. Świadczenie pielęgnacyjne ma zatem zastąpić dochód wynikający z aktywności zawodowej, której nie może podjąć, lub z której musi zrezygnować osoba pielęgnująca. Istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest więc częściowe zrekompensowanie opiekunowi niepełnosprawnego strat finansowych spowodowanych niemożnością podjęcia pracy lub rezygnacją z niej w związku z koniecznością opieki nad osobą niepełnosprawną. Jeżeli opiekun prowadzi kilka form aktywności zawodowej, o których mowa w art. 3 pkt 22 ŚwRodzU, to tylko rezygnacja ze wszystkich tych form aktywności uzasadnia prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Skoro Skarżąca zrezygnowała z zatrudnienia, ale nadal pozostaje wspólnikiem spółki komandytowej i z tego tytułu podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, to tym samym nie rezygnuje z innej pracy zarobkowej, o której mowa w art. 17 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt 22 ŚwRodzU. Na marginesie NSA zauważył, iż uzyskiwanie dochodu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności nie jest warunkiem relewantnym na gruncie przesłanek art. 17 ust. 1 i art. 3 pkt 22 ŚwRodzU. Tym samym kwestia ewentualnych dochodów uzyskiwanych przez Skarżącą z tytułu bycia wspólnikiem spółki komandytowej nie wymaga omówienia w okolicznościach niniejszej sprawy. Zdaniem NSA Sąd pierwszej instancji trafnie uwzględnił kontekst funkcjonalny przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych, pozwalający uznać, iż ta forma pomocy osobom sprawującym opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem, która reglamentowana jest art. 17 ŚwRodzU, nie znajduje zastosowania do sytuacji, w której znalazła się Skarżąca. Zatem - w sytuacji potwierdzenia przez NSA poprawności dokonanej przez Sąd pierwszej instancji wykładni art. 17 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt 22 ŚwRodzU - skarga kasacyjna była pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i - jak rozstrzygnął NSA - podlegała oddaleniu zgodnie z art. 184 ustawy z 30.8.2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 2325 ze zm.). Komentarz W powyższym wyroku NSA dokonał analizy i wykładni pojęcia „prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej” na potrzeby przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Z wykładni systemowej (odwołującej się do znaczenia tego pojęcia określonego w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, będącej ustawą podstawową w rozumieniu przepisów dla ustaw o charakterze socjalnym, do których należy ustawa o świadczeniach rodzinnych) wynika, że posiadanie przez Skarżąca statusu wspólnika spółki prawa handlowego - spółki komandytowej prowadzącej działalność gospodarczą jest wykonywaniem pozarolniczej działalności gospodarczej. Takie stanowisko jest spójne z dotychczasowym poglądem prezentowanym przez sądy administracyjne (wyrok WSA w Krakowie z 27.2.2019 r., III SA/Kr 37/19, ). Jak podkreślił NSA przesłanką przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jest tylko całkowita rezygnacja z dotychczasowej aktywności zawodowej. W związku z tym brak zaprzestania wszystkich form aktywności, w tym z zatrudnienia, innej pracy zarobkowej (świadczonej także na podstawie umów cywilnoprawnych), czy bycia wspólnikiem spółki prawa handlowego, stanowi negatywną przesłankę do przyznania ww. świadczenia. Analogiczne stanowisko zajmowały sądy administracyjne w kontekście prowadzenia działalności rolniczej (wyrok WSA w Gliwicach z 4.6.2014 r., IV SA/Gl 1006/13, ). Wyrok NSA z 18.5.2020 r., I OSK 1662/19
NSA uznał, że posiadanie statusu wspólnika spółki komandytowej jest wykonywaniem pozarolniczej działalności gospodarczej, co stanowi przesłankę do odrzucenia wniosku o świadczenie pielęgnacyjne. Sąd podkreślił, że konieczna jest całkowita rezygnacja z aktywności zawodowej. Skarga kasacyjna została oddalona, a wyrok Sądu pierwszej instancji został podtrzymany.