Prawo do świadczenia wychowawczego rozwiedzionych rodziców

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie przypomniał, że świadczenie wychowawcze przysługuje obojgu rodzicom rozwiedzionym w wysokości połowy kwoty świadczenia wychowawczego za dany miesiąc w przypadku opieki naprzemiennej. Przepisy dotyczące opieki naprzemiennej zostały uregulowane w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz Kodeksie rodzinny i opiekuńczym.

Tematyka: świadczenie wychowawcze, rodzice rozwiedzeni, opieka naprzemienna, prawo rodzicielskie, orzeczenie sądu

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie przypomniał, że świadczenie wychowawcze przysługuje obojgu rodzicom rozwiedzionym w wysokości połowy kwoty świadczenia wychowawczego za dany miesiąc w przypadku opieki naprzemiennej. Przepisy dotyczące opieki naprzemiennej zostały uregulowane w ustawie o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz Kodeksie rodzinny i opiekuńczym.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie przypomniał, że świadczenie wychowawcze przysługuje
obojgu rodzicom rozwiedzionym w wysokości połowy kwoty świadczenia wychowawczego przysługującego
za dany miesiąc, w przypadku gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną sprawowaną w porównywalnych
i powtarzających się okresach, i jest to zgodne z orzeczeniem sądu (wyrok WSA w Olsztynie z 4.8.2020 r., II
SA/Ol 320/20, 
).
Opieka naprzemienna
Opieka naprzemienna została uregulowana w art. 5 ust. 2a ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm., dalej: PomWychDzU), który stanowi, że w przypadku
gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga rodziców rozwiedzionych,
żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych i powtarzających się okresach,
kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty przysługującego za
dany miesiąc świadczenia wychowawczego. Ustawodawca nie wprowadził jednak definicji legalnej przedmiotowej
instytucji. 29.8.2015 r. weszła w życie ustawa z 25.6.2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1062), która wprowadziła instytucję opieki
naprzemiennej do polskiego porządku prawnego. Cechy opieki naprzemiennej wskazano również w orzecznictwie.
Zgodnie ze stanowiskiem NSA wyrażonym w wyroku z 26.2.2019 r. (I OSK 1016/17, Leglis) opiekę naprzemienną
cechuje mniej więcej równy podział obowiązków pomiędzy rodzicami w zakresie sprawowania opieki nad dzieckiem,
które zamieszkuje i koncentruje swoje sprawy życiowe na zmianę u obojga rodziców.
Stan faktyczny sprawy
W analizowanej sprawie, w wyroku rozwodowym ustalono sposób kontaktowania się Skarżącego z małoletnim F.
w ten sposób, że w ramach ustanowionych kontaktów spędzi on z synem w ciągu roku łącznie około 140 dni
z noclegiem oraz dodatkowo około 20 popołudni czwartkowych. W praktyce oznacza to, że ustalone w powyżej
wskazany sposób kontakty niewiele odbiegają od tzw. „pieczy naprzemiennej”, o którą wnioskował Skarżący.
W przytoczonym powyżej art. 5 ust. 2a PomWychDzU ustawodawca przesądził, że dziecko może należeć do
dwóch rodzin, jeżeli w porównywalnych i powtarzających się okresach znajduje się pod opieką
naprzemienną rodziców. Zdaniem WSA w Olsztynie ustawowego sformułowania „zgodnie z orzeczeniem sądu” nie
można odczytywać w sposób przyjęty przez organy orzekające, jako konieczność zawarcia w rozstrzygnięciu sądu
sformułowania „opieki naprzemiennej”. Takie przekonanie jest zgodne z tym prezentowanym dotychczas
w orzecznictwie NSA, który konsekwentnie wyraża pogląd o nieprawidłowości stanowiska, że tylko wówczas dziecko
jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych, zgodnie z orzeczeniem sądu, jeżeli zwrot „opieka
naprzemienna”" znajduje się wprost w sentencji orzeczenia sądu (wyrok NSA z 14.12.2017 r., I OSK 1378/17,
).
Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, w ocenie Sądu nie ulega jakikolwiek wątpliwościom, że Skarżący
sprawuje nad synem F. opiekę naprzemienną, o której mowa w art. 5 ust. 2a PomWychDzU, a uprawnienie do tejże
opieki czerpie z przywołanego wyroku sądu powszechnego, zaś brak w jego sentencji zwerbalizowanego zapisu
o opiece naprzemiennej niczego w powyższym zakresie nie zmienia, tym bardziej, że pkt 3 tegoż wyroku ustalający
sposób kontaktowania się Skarżącego z małoletnim F. w istocie rzeczy ustala takową opiekę naprzemienną, nie
definiując jej tak.
Zbieg prawa do świadczenia wychowawczego
Zgodnie z art. 22 PomWychDzU, w przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub jego
opiekunów faktycznych do świadczenia wychowawczego, świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, opiekunów
prawnych dziecka lub jego opiekunów faktycznych, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. Jeżeli opieka
nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub jego
opiekunów faktycznych, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. W przypadku, gdy
po złożeniu wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego przez rodzica, opiekuna prawnego dziecka
lub jego opiekuna faktycznego drugi rodzic, opiekun prawny dziecka lub jego opiekun faktyczny złoży wniosek
o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad tym samym dzieckiem, organ właściwy
ustala, kto sprawuje opiekę i w tym celu może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej
o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w PomSpołU, w celu ustalenia osoby
sprawującej opiekę nad dzieckiem.




W ocenie WSA w Olsztynie kolizja pomiędzy art. 22 PomWychDzU a art. 5 ust. 2a PomWychDzU co do kolejności
przyznawania świadczenia wychowawczego w ogóle nie zachodzi. Otóż kolizyjność, rozumianą jako nie tyle
pierwszeństwo, ale wyłączność przyznania świadczenia wychowawczego zachodzi „wewnątrz” normatywnej treści
art. 22 PomWychDzU, który ustanawia dyrektywę wypłaty świadczenia rodzicowi (opiekunowi prawnemu lub
faktycznemu dziecka) faktycznie sprawującemu opiekę nad dzieckiem. Z literalnego brzmienia analizowanego
przepisu wynika, że odnosi się wyłącznie do obojga rodziców sprawujących równocześnie opiekę nad dzieckiem.
W takiej sytuacji, tj. równoczesnego sprawowania opieki nad dzieckiem przez obojga rodziców (opiekunów prawnych
lub faktycznych dziecka) zachodzi konieczność spersonifikowania jednego rodzica, jako beneficjenta świadczenia,
pomimo, że opiekę sprawują obydwoje równocześnie. Artykuł 22 PomWychDzU kolizyjność powyższą rozstrzygnął
posługując się regułą pierwszeństwa w czasie dającego lepsze prawo (prior tempore, potior iure). Konieczność
wprowadzenia reguły kolizyjności (jakiejkolwiek) w przypadku zbiegu prawa rodziców równocześnie sprawujących
opiekę nad dzieckiem wynika z faktu, że w tym przypadku świadczenie wychowawcze ma charakter niepodzielny, tj.
może być przyznane w całości tylko jednemu z rodziców sprawujących równocześnie opiekę nad dzieckiem. Innymi
słowy art. 22 PomWychDzU reguluje kolizyjność do niepodzielnego świadczenia wychowawczego pomiędzy
obydwojga rodzicami faktycznie sprawującymi równoczesną opiekę na dzieckiem, co wynika wprost z jego brzmienia
„w przypadku zbiegu prawa rodziców” i „jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje
rodziców”.
Opieka naprzemienna a prawo do świadczenia wychowawczego
Z kolei art. 5 ust. 2a PomWychDzU dotyczy tzw. „opieki naprzemiennej” obydwojga rodziców rozwiedzionych
(żyjących w separacji lub w rozłączeniu). W takiej sytuacji, tj. sprawowania tzw. „opieki naprzemiennej”, nie zachodzi
konieczność - w przeciwieństwie do art. 22 PomWychDzU - wprowadzenia reguły kolizyjności, co do wypłaty
świadczenia w pełnej wysokości jednemu z rodziców. Ustawodawca przesądził bowiem w analizowanym przepisie,
że wówczas kwotę świadczenia wychowawczego „ustala się każdemu z rodziców w wysokości połowy kwoty
przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego”. Przepis ten ma charakter materialnoprawny
i statuuje dla każdego z rodziców rozwiedzionych (żyjących w separacji lub w rozłączeniu) niezależne od drugiego
rozwiedzionego małżonka prawo do połowy wysokości świadczenia wychowawczego. Uprawnienie powyższe ma
charakter samoistny, tj. niezależny od równie wyłącznego uprawnienia drugiego rozwiedzionego małżonka do
otrzymania połowy świadczenia wychowawczego za dany miesiąc. Zatem w sytuacji rodziców rozwiedzionych
(żyjących w separacji lub w rozłączeniu) każdemu z nich przysługuje prawo do połowy wysokości
świadczenia, niezależnie od uprawnienie drugiego, tj. nie ma jakiegokolwiek znaczenia, kiedy drugi
z małżonków złożył wniosek o przysługującemu mu prawo do połowy wysokości świadczenia, a nawet czy
w ogóle zechce z takowego prawa skorzystać.
Reasumując WSA w Olsztynie uwzględnił skargę na skutek błędnej wykładni art. 5 ust. 2a PomWychDzU w zw. z art.
22 PomWychDzU. W tym stanie rzeczy Sąd, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a PostAdmU, uchylił decyzje organów
obu instancji.

Komentarz
W analizowanym rozstrzygnięciu WSA w Olsztynie odniósł się do prawidłowej wykładni pojęcia „opieka
naprzemienna” w kontekście treści wyroku rozwodowego, a także prawa rozwiedzionych rodziców dziecka do
świadczenia wychowawczego. Sąd przypomniał, że co prawda fakt sprawowania opieki naprzemiennej należy do
wyłącznej kognicji sądu powszechnego i musi wynikać wprost z orzeczenia tego sądu, niemniej jednak wyrok sądu
cywilnego nie musi zawierać dosłownego sformułowania „opieka naprzemienna”. Co więcej, organy administracji
publicznej realizujące zadania w zakresie świadczenia wychowawczego nie są uprawnione do samodzielnego
badania, ustalania ani interpretowania, w ramach prowadzonego postępowania, w jaki sposób w danym przypadku
faktycznie sprawowana jest przez rodziców opieka nad dzieckiem i czy nosi ona znamiona opieki naprzemiennej.
Taki pogląd jest konsekwentnie prezentowany przez NSA (np. wyrok NSA z 15.5.2019 r., I OSK 3668/18, 
).

Wyrok WSA w Olsztynie z 4.8.2020 r., II SA/Ol 320/20







WSA w Olsztynie uchylił decyzje organów obu instancji na skutek błędnej wykładni przepisów dotyczących prawa do świadczenia wychowawczego i opieki naprzemiennej. Podkreślił także, że organy administracji publicznej nie mogą samodzielnie ustalać czy rodzice faktycznie sprawują opiekę naprzemienną.