Wyrok sądu powszechnego warunkiem opieki naprzemiennej

Tematyka: orzeczenie sądu powszechnego, opieka naprzemienna, Naczelny Sąd Administracyjny, świadczenie wychowawcze, skarga kasacyjna, prawo rodzicielskie

Pozostawanie dziecka pod opieką naprzemienną obojga rodziców nie jest kwestią mogącą podlegać
ustalaniu i interpretacji organu prowadzącego postępowanie administracyjne, lecz fakt ten musi wynikać
wprost z orzeczenia sądu powszechnego - przypomniał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29.4.2020
r. (I OSK 1045/19,
).
Stan faktyczny
Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją - po rozpatrzeniu odwołania G.S. (dalej: Skarżący) od decyzji
Prezydenta m.st. Warszawy, którą odmówiono przyznania Skarżącemu świadczenia wychowawczego na dziecko:
A.S. na okres zasiłkowy 2017/2018 - utrzymało ww. decyzję w mocy. Organ I instancji odmowę przyznania
Skarżącemu przedmiotowego prawa uzasadnił tym, że w rozumieniu ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm., dalej: PomWychDzU) małoletnich J.S. i M.S. nie
można uznać za członków jego rodziny. Dzieci te zamieszkują ze swoją matką, a na podstawie zgromadzonego
materiału dowodowego nie sposób jest uznać, aby opieka nad nimi była sprawowana w sposób naprzemienny.
Dlatego też przyznanie uprawnienia do świadczenia wychowawczego na kolejne dziecko nie jest - zdaniem organu -
możliwe. Organ odwoławczy - po analizie całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - stwierdził,
iż ww. stanowisko jest zasadne i oparte na właściwej podstawie materialnoprawnej.
Z uzasadnienia WSA w Warszawie
WSA w Warszawie oddalił skargę Skarżącego a w uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia wyjaśnił, że organ
odwoławczy zasadnie przyjął, iż córki Skarżącego z poprzedniego związku, których miejsce pobytu zostało przez sąd
ustalone przy matce, nie znajdują się pod opieką naprzemienną obojga rodziców, a co za tym idzie nie można ich
zaliczyć do rodziny Skarżącego w rozumieniu PomWychDzU.
Sąd I instancji podkreślił, że opieka naprzemienna musi wynikać z orzeczenia sądu. W przypadku Skarżącego takim
orzeczeniem mógłby być wyrok sądu powszechnego rozwiązujący małżeństwo przez rozwód. Jednak ww.
rozstrzygniecie nie zawiera orzeczenia w kwestii opieki naprzemiennej a wykonywanie władzy rodzicielskiej nad
wspólnymi córkami powierzono obojgu rodzicom, ustalając miejsce pobytu małoletnich w każdorazowym miejscu
zamieszkania matki, nadto zasądzono na jej rzecz alimenty określając je na kwotę po 2000 zł miesięcznie. Szerokie
i bardzo szczegółowe uregulowanie kontaktów Skarżącego z córkami w porozumieniu małżonków co do sposobu
wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymania kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, nie daje podstaw do przyjęcia,
iż mamy do czynienia z opieką naprzemienną.
Argumentacja Skarżącego
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł G.S. (dalej: Skarżący), zarzucając naruszenie m.in.: przepisów
prawa materialnego, tj. art. 2 pkt 16 i art. 5 ust. 1 i ust. 3 PomWychDzU w zw. z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 69 oraz art.
71 ust. 1 Konstytucji RP, przez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, przez przyjęcie, że istnienie opieki
naprzemiennej musi wynikać wyłącznie z orzeczenia sądowego również w przypadku, gdy wyrok rozwodowy został
wydany przed 29.8.2015 r. kiedy to weszła w życie ustawa z 25.6.2015 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny
i opiekuńczy oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1062), wprowadzająca instytucję
opieki naprzemiennej do polskiego porządku prawnego, a tym samym poprzez dyskryminacyjne potraktowanie
rodzica, który realizuje opiekę naprzemienną nad dzieckiem bez orzeczenia sądu, ale na podstawie porozumienia
z drugim rodzicem zaakceptowanego przez sąd. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji, ewentualnie o uchylenie wyroku
i rozpoznanie skargi.
Z uzasadnienia NSA
W pierwszej kolejności NSA wskazał, że PomWychDzU (w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej
decyzji) w art. 2 pkt 16 zawiera definicję legalną „rodziny” i stanowi, że pod tym pojęciem rozumieć należy
odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz
zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia,
a także dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy
albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z 4.4.2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (t.j.
Dz.U. z 2020 r. poz. 1297 ze zm.); do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna
prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne

dziecko; w przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców
rozwiedzionych lub żyjących w separacji, lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych
i powtarzających się okresach, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców.
Opieka naprzemienna a orzeczenie sądu powszechnego
Analiza ww. definicji wskazuje, że zasadą jest uznawanie danego dziecka za członka jednej rodziny. Natomiast
warunkiem zaliczenia dziecka do rodzin obojga rodziców jest uzyskanie przez rodziców dziecka, którzy nie stanowią
jednej rodziny, orzeczenia sądowego o opiece naprzemiennej. Tymczasem Skarżący, w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej, pomija użyty w tym przepisie zwrot „zgodnie z orzeczeniem sądu”.
NSA w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela dominujące w orzecznictwie stanowisko, że pozostawanie
dziecka pod opieką naprzemienną obojga rodziców nie jest kwestią mogącą podlegać ustalaniu i interpretacji
organu prowadzącego postępowanie, lecz fakt ten musi wynikać wprost z orzeczenia sądu powszechnego
(wyrok NSA z 11.4.2019 r. I OSK 1659/17,
). Tymczasem z akt sprawy nie wynika aby do dnia złożenia przez
Skarżącego wniosku o świadczenie wychowawcze (31.10.2017 r.), wyrok rozwiązujący małżeństwo Skarżącego,
w zakresie opieki, został zmieniony prawomocnym orzeczeniem sądu powszechnego, lub kwestia opieki jako
naprzemiennej została uregulowana innym orzeczeniem sądu powszechnego lub ugodą zawartą przed tym sądem.
Cechy charakterystyczne opieki naprzemiennej
Następnie NSA wskazał, że opieka naprzemienna stanowi sposób opieki nad dzieckiem polegający na przyznaniu
każdemu z rodziców przez sąd prawa do pieczy nad dzieckiem w określonym czasie w ciągu roku. Istotne jest przy
tym, że opiekę naprzemienną cechuje równość pomiędzy rodzicami w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem, które
mieszka i koncentruje swoje sprawy życiowe na zmianę u obojga rodziców. W konsekwencji należy przyjąć, że
wyłącznie wówczas, gdy rzeczywista opieka jest sprawowana w taki sposób, że w mniej więcej równych,
powtarzających się okresach każdy z rodziców sprawuje wyłączną opiekę nad dzieckiem, zachodzą podstawy do
uznania, że sprawowana opieka ma charakter opieki naprzemiennej.
Przenosząc powyższe na grunt rozpatrywanej sprawy NSA uznał, że sprawowana przez Skarżącego opieka nad
córką nie ma takiego charakteru, co wynika z niekwestionowanego stanu faktycznego. W ocenie NSA należy
podzielić stanowisko NSA zaprezentowane w wyroku z 7.11.2019 r. (I OSK 392/19,
), zgodnie z którym strona
domagając się przyznania świadczenia wychowawczego występuje w istocie o pomoc ze środków publicznych, zaś
warunki przyznania i realizacji takiej pomocy mogą być przez ustawodawcę ukształtowane w sposób bardziej
restrykcyjny niż gdyby nie miała ona charakteru publicznego. Warunki te mogą dotyczyć chociażby konieczności
zgody strony na głębszą ingerencję organów w sferę jej prywatności, czy też spełnienia dodatkowych warunków już
w momencie ubiegania się o pomoc (wyrok NSA z 1.6.2017 r. I OSK 654/16,
). Dlatego domaganie się od
strony przedłożenia orzeczenia sądu powszechnego o opiece naprzemiennej nie może być postrzegane jako
dyskryminacja Skarżącego. Z powyższych powodów decyzja ustawodawcy, że ustalenie istnienia opieki
naprzemiennej w warunkach, o których mowa w art. 2 ust. 16 PomWychDzU winno nastąpić w postępowaniu
przed sądem powszechnym, a nie w toku postępowania administracyjnego nie stanowi naruszenia Konstytucji
RP. Skoro Sąd I instancji nie stosował przepisów art. 5 ust. 1 i ust. 3 PomWychDzU, to nie mógł ich naruszyć, a tym
bardziej przez ich błędną wykładnię i zastosowanie.
Mając powyższe na uwadze, NSA stwierdził, że skarga kasacyjna jest niezasadna i dlatego na podstawie art. 184
PostAdmU została oddalona.

Komentarz
Przedmiotem analizy NSA podjętej na gruncie komentowanej sprawy była zależność pomiędzy treścią wyroku sądu
powszechnego stwierdzającego istnienie opieki naprzemiennej a ustaleniem prawa do świadczenia wychowawczego.
NSA zaprezentował pogląd, zgodny z dotychczasowym stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie, że ustalenie
istnienia opieki naprzemiennej następuje w postępowaniu przed sądem powszechnym, często w wyroku
rozwodowym a postępowanie administracyjne prowadzone przez organ administracji publicznej w przedmiocie
przyznania prawa do świadczenia wychowawczego nie jest właściwą płaszczyzną dla czynienia ustaleń
w powyższym zakresie, zaś organ nie ma uprawnień do samodzielnego podejmowania ustaleń, interpretacji ani
domniemań co do sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem.

Wyrok NSA z 29.4.2020 r., I OSK 1045/19

NSA potwierdził, że ustalenie istnienia opieki naprzemiennej powinno nastąpić w postępowaniu przed sądem powszechnym, nie w postępowaniu administracyjnym. Organ nie ma uprawnień do samodzielnego ustalania opieki naprzemiennej. Zgodnie z wyrokiem NSA, skarga kasacyjna Skarżącego została oddalona. Decyzja ta podkreśla konieczność orzeczenia sądowego w sprawach dot. opieki naprzemiennej.