Świadczenie pielęgnacyjne za opiekę nad osobą pozostającą w związku małżeńskim

Niewłaściwa jest wykładnia prowadząca do rozszerzenia ustawowego prawa do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego przez osoby wspierające osoby pozostające w związku małżeńskim. Naczelny Sąd Administracyjny podjął decyzję w tej sprawie, wskazując na konieczność oceny zdolności małżonka do opieki nad niepełnosprawną osobą oraz uwzględnienie celu regulacji prawnej. Formalistyczna wykładnia mogłaby doprowadzić do pozbawienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jedynej osoby mogącej faktycznie sprawować opiekę nad niepełnosprawnym.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, opieka nad osobą niepełnosprawną, związek małżeński, orzeczenie o niepełnosprawności, Naczelny Sąd Administracyjny, interpretacja prawa

Niewłaściwa jest wykładnia prowadząca do rozszerzenia ustawowego prawa do otrzymania świadczenia
pielęgnacyjnego przez osoby wymienione w art. 17 ust. 1 ustawy z 28.11. 2003 r o świadczeniach rodzinnych
(t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111; dalej: ŚwRodzU) ze względu na sprawowanie opieki nad osobą pozostającą
w związku małżeńskim o sytuację, w której współmałżonek takiej osoby nie musi legitymować się
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, a ustalenia w zakresie zdolności małżonka do
sprawowania opieki nad niepełnosprawną osobą ma czynić samodzielnie organ, który wydaje decyzję
w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 24.2.2021 r.,
I OSK 2391/20,
.
Stan faktyczny
Wnioskodawczyni G.S. zwróciła się o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu sprawowania opieki
nad niepełnosprawnym w stopniu znacznym ojcem S.H. Wójt odmówił przyznania prawa do świadczenia uznając
m.in., że ojciec skarżącej pozostaje w związku małżeńskim, a jego żona nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym
stopniu niepełnosprawności, co stanowi negatywną przesłankę przyznania świadczenia. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję. Wskazało, że między małżonkami istnieje obowiązek
alimentacyjny, w którym mieści się również obowiązek opieki nad chorym niepełnosprawnym małżonkiem i dopiero,
gdy nie może tego obowiązku wypełnić, obowiązek ten przechodzi na osobę zobowiązaną w dalszej kolejności.
Stanowisko WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny uwzględnił skargę G.S. na decyzję SKO i uchylił zaskarżoną decyzję oraz
utrzymaną nią w mocy decyzję organu I instancji. WSA wskazał, że wprawdzie wykładnia językowa art. 17 ust. 5
pkt 2 lit. a ŚwRodzU prowadzi do wniosku, że ustawodawca uznał za konieczne, aby ocena, czy osoba
uprawniona w pierwszej kolejności nie jest w stanie wypełnić we właściwy sposób obowiązku
alimentacyjnego z uwagi na stan zdrowia, rozstrzygana była orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, to
jednak w procesie wykładni prawa nie wolno ignorować wykładni systemowej lub funkcjonalnej przez
ograniczenie się wyłącznie do wykładni językowej pojedynczego przepisu. Może się bowiem okazać, że sens
przepisu, który wydaje się językowo jasny, okaże się wątpliwy, gdy skonfrontujemy go z innymi przepisami lub
weźmiemy pod uwagę cel regulacji prawnej. Przepisy ŚwRodzU należy odczytywać przez pryzmat zasad i wartości
konstytucyjnych, z uwzględnieniem celu tych unormowań, którym jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego
osobom, które rzeczywiście sprawują opiekę nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi
takiego wsparcia. Formalistyczna wykładnia mogłaby doprowadzić do pozbawienia prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego jedynej osoby mogącej faktycznie sprawować opiekę nad niepełnosprawnym. Chodzi o takie
sytuacje, gdy zobowiązany do sprawowania opieki współmałżonek ze względu na stan zdrowia czy wiek sam nie jest
zdolny tej opieki wykonywać, a jego sytuacja materialna nie pozwala na zastąpienie świadczeń osobistych pomocą
finansową pozwalającą na pokrycie kosztów opieki przez inną osobę.
WSA uznał, że wydanie rozstrzygnięcia w sprawie wymagać będzie zatem zbadania, czy matka skarżącej jest
obiektywnie zdolna do sprawowania opieki nad niepełnosprawnym mężem, a oceny tej okoliczności należy dokonać
z uwzględnieniem logiki i doświadczenia życiowego. Podkreślił przy tym, że SKO dysponowało zaświadczeniem
lekarskim, z którego wynika wprost, że z uwagi na stan zdrowia matka skarżącej nie jest w stanie opiekować się jej
ojcem.
Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny uznał wyrok WSA za nieprawidłowy, dlatego uchylił go i oddalił skargę.
W pierwszej kolejności wskazał, że należy przytoczyć treść przepisu art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, zgodnie z którym
świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną,
4. innym osobom, na których zgodnie z KRO ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu
niepełnosprawności - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu

sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub
pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji
i edukacji.
Z kolei przesłanki wyłączające przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego określone zostały m.in. w ust 5 pkt 2
ŚwRodzU, w myśl którego świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki
pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności. Art. 17 ust. 5 ŚwRodzU wprowadza zatem przesłanki negatywne po stronie osoby
wymagającej opieki, których zaistnienie powoduje wyłączenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Zgodzić się
trzeba z organem, że z literalnego brzmienia przywołanego wyżej unormowania wynika, że zawsze, jeżeli
osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, a jej małżonek nie ma orzeczonego znacznego
stopnia niepełnosprawności, świadczenie pielęgnacyjne nie będzie przysługiwało. Małżonkowie mają
w małżeństwie równe nie tylko prawa, ale także obowiązki, a ponadto, są obowiązani do wspólnego pożycia, do
wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.
Okoliczność zaistnienia rzeczywistej, całodobowej stale sprawowanej przez skarżącą w ramach obowiązku
alimentacyjnego opieki nad niepełnosprawnym ojcem, nie znosi obowiązków ciążących na małżonce.
Niewłaściwa była w ocenie NSA wykładnia WSA prowadząca do rozszerzenia ustawowego prawa do
otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na sprawowanie opieki nad osobą pozostającą w związku
małżeńskim o sytuację, w której współmałżonek takiej osoby nie musi legitymować się orzeczeniem o znacznym
stopniu niepełnosprawności, a ustalenia w zakresie zdolności małżonka do sprawowania opieki nad niepełnosprawną
osobą ma czynić samodzielnie organ, który wydaje decyzję w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego. Dopóki
więc skarżąca nie wykaże, że matka jej, a żona S.H., legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności, wskazywany faktyczny brak możliwości sprawowania opieki nie stanowi wystarczającej
podstawy do wyłączenia stosowania art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ŚwRodzU.

Komentarz
Jedyny relewantny w ocenie NSA był brak formalnego legitymowania się przez żonę osoby wymagającej
opieki orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Teoretycznie zatem nie powinno budzić
wątpliwości, że pozostawanie podopiecznego w związku małżeńskim, gdy małżonek nie legitymuje się takim
orzeczeniem wyklucza sięganie do dalszego kręgu uprawnionych do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego.
W praktyce jednak jednoznaczna literalna wykładnia powyższej regulacji budzi w ocenie niektórych wątpliwości
w świetle przepisów konstytucyjnych, co wyraził w swoim wyroku WSA. Jednakże w orzecznictwie NSA przyjmuje
się, że zasady konstytucyjne nie nakazują identycznego traktowania wszystkich osób zobligowanych do alimentacji
i nie wykluczają wprowadzenia przez ustawodawcę określonej kolejności dla członków rodziny w prawie do ubiegania
się przez nich o przyznanie świadczenia. Więź istniejąca pomiędzy małżonkami ma bowiem zupełnie inny wymiar od
powiązań rodzinnych występujących pomiędzy pozostałymi krewnymi. Poza tym, co słusznie podkreślił NSA, ani
organ ani sąd nie mają odpowiedniej wiedzy specjalnej do weryfikacji, czy dana osoba zobowiązana do alimentacji
rzeczywiście nie ma możliwości sprawowanie opieki, mimo jednoczesnego braku legitymowania się przez nią
odpowiednim orzeczeniem o niepełnosprawności.

Wyrok NSA z 24.2.2021 r., I OSK 2391/20,

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, argumentując, że brak formalnego legitymowania się przez żonę osoby wymagającej opieki orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności nie stanowi wystarczającej podstawy do wyłączenia stosowania przepisu ŚwRodzU. Wyrok NSA podkreślił konieczność uwzględnienia zasad konstytucyjnych i indywidualnej oceny sytuacji.