Uznawanie i wykonywanie polskich orzeczeń w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych

Tematyka: orzeczenia, zobowiązania alimentacyjne, rozporządzenie Nr 4/2009, ZobAlimR, uznawanie orzeczeń, wykonywanie orzeczeń, TSUE, wykładnia przepisów

Trybunał orzekł, że rozporządzenie Nr 4/2009 nie daje podstaw do żądania uznania i wykonania
w Zjednoczonym Królestwie orzeczeń w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych wydanych w Polsce przed
przystąpieniem tego ostatniego państwa do Unii Europejskiej. Na to rozporządzenie można się powołać
w przypadku orzeczeń wydanych przez sądy krajowe w państwach, które były już członkami Unii w chwili ich
wydania.
Stan faktyczny
W 1991 r. T i A, będący obywatelami polskimi, zawarli związek małżeński w Polsce. Urodziło im się dwóch synów.
W 1999 r. polski sąd wydał orzeczenie uwzględniające żądanie A o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych od T.
W 2003 r. ten sąd wydał nowe orzeczenia w sprawach alimentacyjnych. T i A rozwiedli się w 2004 r., a następnie T
zamieszkał w Irlandii Północnej.
Postanowieniami z 2013 r. i 2014 r. (dalej: sporne postanowienia) sąd w Belfascie zarejestrował oba orzeczenia
w sprawach alimentacyjnych wydane przez polski sąd w 2003 r. i stwierdził ich wykonalność. Sporne postanowienia
zostały wydane na podstawie art. 75 rozporządzenia Rady (WE) Nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji,
prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych
(Dz.Urz. UE L z 2009 r. Nr 7, s. 1; dalej: ZobAlimR). T zaskarżył sporne postanowienia, ponosząc, że ponieważ
Polska nie była państwem członkowskim w chwili wydawania tych orzeczeń, to rozporządzenie nie miało
zastosowania.
Stosowanie rozporządzenia ZobAlimR
Trybunał przypomniał, że przyjmując rozporządzenie ZobAlimR, prawodawca Unii zamierzał zastąpić przepisy
dotyczące zobowiązań alimentacyjnych zawarte w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie
jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L
z 2001 r. Nr 12, s. 1; dalej: Rozporządzenie Rady 44/2001/WE) przepisami, które, uwzględniając szczególnie pilny
charakter związany z realizacją świadczeń alimentacyjnych, upraszczają postępowanie przed sądem właściwym
w zakresie wykonania orzeczenia i przyspieszają je. Z orzecznictwa TSUE wynika, że ZobAlimR stanowi lex specialis
w odniesieniu w szczególności do kwestii jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania oraz wykonywania orzeczeń
sądowych w szczególnej dziedzinie zobowiązań alimentacyjnych [wyrok TSUE z 4.6.2020 r., C-41/19, FX (sprzeciw
wobec egzekucji wierzytelności alimentacyjnych),
.
Przepis art. 75 ust. 1 ZobAlimR stanowi, że to rozporządzenie stosuje się co do zasady jedynie do postępowań
wszczętych, ugód sądowych zatwierdzonych lub zawartych oraz do dokumentów urzędowych sporządzonych po dniu
rozpoczęcia jego stosowania. Jednakże w drodze odstępstwa od tej zasady ogólnej zgodnie z art. 75 ust. 2
ZobAlimR sekcje 2 i 3 rozdziału IV tego rozporządzenia mają zastosowanie do niektórych orzeczeń wydanych
i postępowań wszczętych przed datą rozpoczęcia stosowania tego rozporządzenia.
W niniejszej sprawie orzeczenia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych zostały wydane w Polsce w 2003 r.,
czyli przed datą rozpoczęcia stosowania ZobAlimR. Z art. 76 ak. 3 ZobAlimR wynika, że to rozporządzenie stosuje
się, z wyjątkiem przepisów, o których mowa w art. 76 ak. 2, od 18.6.2011 r. (obowiązywał wówczas w UE Protokół
haski). Orzeczenia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych zostały natomiast zarejestrowane i uznane za
wykonalne w Irlandii Północnej postanowieniami z 2013 r. i z 2014 r., w związku z czym, zdaniem TSUE, jest
prawdopodobne, że wniosek o uznanie i o stwierdzenie wykonalności tych orzeczeń został złożony po dacie
rozpoczęcia stosowania ZobAlimR. Trybunał dodał, że sytuacja, o której mowa w art. 75 ust. 2 lit. a) tego
rozporządzenia wydaje się, co do zasady, mieć miejsce w niniejszej sprawie, ponieważ ten przepis dotyczy orzeczeń
wydanych w państwach członkowskich przed datą rozpoczęcia stosowania tego rozporządzenia, w odniesieniu do
których wniosek o uznanie i o stwierdzenie wykonalności został złożony po tej dacie.
Rzeczpospolita Polska przystąpiła do Unii 1.5.2004 r., czyli po dacie wydania każdego z tych orzeczeń
w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych, lecz przed wystąpieniem o uznanie i wykonanie owych orzeczeń.
Przepis art. 75 ust. 2 lit. a) ZobAlimR odnosi się do orzeczeń „wydanych w państwach członkowskich”. Ponadto,
zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 zd. 1 tego rozporządzenia „orzeczenie” oznacza orzeczenie dotyczące zobowiązań
alimentacyjnych wydane przez sąd „państwa członkowskiego”. Komisja wskazała, że łączna treść tych dwóch
przepisów nie pozwala sama w sobie na uznanie, że orzeczenie w rozumieniu pierwszego z tych przepisów musi
zostać wydane przez sąd państwa, które w chwili wydania tego orzeczenia było już członkiem Unii. O ile bowiem

z treści tych przepisów wynika, że konieczne jest, aby w chwili, w której przeprowadzane jest uznanie lub wykonanie
orzeczenia, można było stwierdzić, że takie orzeczenie pochodzi od państwa mającego w takiej chwili status państwa
członkowskiego Unii, o tyle – zdaniem TSUE – ta treść nie przesądza, że taki status musi koniecznie mu
przysługiwać w chwili wydania danego orzeczenia.
Przepisy przejściowe z zakresie zobowiązań alimentacyjnych
Z motywu 44 ZobAlimR wynika, że przepisy przejściowe zawarte w art. 75 mają na celu zapewnienie przejścia od
systemu przewidzianego w rozporządzeniu 44/2001/WE w zakresie zobowiązań alimentacyjnych do systemu
przewidzianego w ZobAlimR, umożliwiając w ten sposób uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych wydanych
w czasie obowiązywania rozporządzenia 44/2001/WE. Ponadto, art. 75 ust. 2 lit. a) ZobAlimR stosuje się wyłącznie
pod warunkiem, że orzeczenia, o których w nim mowa, są objęte, dla celów ich uznawania i wykonywania, zakresem
stosowania rozporządzenia 44/2001/WE. Trybunał wskazał, że na podstawie art. 66 ust. 1 rozporządzenia Nr
44/2001/WE, przepisy tego rozporządzenia mają zastosowanie wyłącznie do powództw wytoczonych po jego wejściu
w życie. Zasada ta reguluje zarówno kwestię jurysdykcji, jak i przepisy dotyczące uznawania i wykonywania orzeczeń
sądowych (wyrok TSUE z 21.6.2012 r., C-514/10, Wolf Naturprodukte, EU:C:2012:367, pkt 21). Z orzecznictwa
TSUE wynika, że dla uzasadnienia stosowania rozporządzenia Nr 44/2001/WE do celów uznania i wykonania
orzeczenia sądowego konieczne jest, aby w chwili wydania takiego orzeczenia rozporządzenie to obowiązywało
zarówno w państwie członkowskim pochodzenia, to jest w państwie, w którym orzeczenie zostało wydane, jak
i w wezwanym państwie członkowskim, to jest w państwie, w którym dochodzi się uznania lub wykonania tego
orzeczenia (wyrok Wolf Naturprodukte, pkt 34). W konsekwencji Trybunał uznał, że orzeczenia w przedmiocie
zobowiązań alimentacyjnych, wydane przez sąd państwa, które w dniu wydania tych orzeczeń nie było jeszcze
członkiem Unii i w którym rozporządzenie 44/2001/WE nie weszło jeszcze w życie, nie są objęte zakresem
stosowania tego rozporządzenia.
Powyższa wykładnia art. 75 ust. 2 lit. a) ZobAlimR, zdaniem TSUE, jest również zgodna z zasadą, wedle której
przepis taki jak ten przepis, który stanowi odstępstwo od zasady ogólnej, należy interpretować w sposób zawężający
(wyrok TSUE z 15.11.2007 r., C-330/05, Granberg, EU:C:2007:679, pkt 30).
Trybunał orzekł, że art. 75 ust. 2 lit. a) ZobAlimR należy interpretować w ten sposób, że ma on zastosowanie
wyłącznie do orzeczeń wydanych przez sądy krajowe w państwach, które były już członkami Unii w chwili
wydania tych orzeczeń. Ponadto, że ZobAlimR należy interpretować w ten sposób, że żaden przepis tego
rozporządzenia nie zezwala na to, aby orzeczenia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych, wydane
w jednym państwie przed jego przystąpieniem do Unii i przed datą rozpoczęcia stosowania tego
rozporządzenia, były uznawane i wykonywane, po przystąpieniu tego państwa do UE, w innym państwie
członkowskim.

Komentarz
W niniejszym wyroku Trybunał analizował, w jakich okolicznościach orzeczenie alimentacyjne wydane przez polski
sąd przed przystąpieniem Polski do UE 1.5.2004 r. oraz przed datą rozpoczęcia obowiązywania rozporządzenia
ZobAlimR, czyli przed 18.6.2011 r. – podlega uznaniu na podstawie przepisów tego rozporządzenia. Trybunał
wskazał, że jedyne odstępstwa od tej zasady uregulowanej w art. 75 ust. 1 ZobAlimR zostały przewidziane w art. 75
ust. 2 i 3 ZobAlimR. Jednakże odstępstwo zawarte w art. 75 ust. 2 lit. a) ma zastosowanie wyłącznie do orzeczeń
wydanych w państwach, które w dniu ich wydania były już członkami Unii. Tymczasem nie jest tak w przypadku
orzeczeń w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych będących przedmiotem postępowania głównego, wydanych
w 2003 r. w Polsce. Trybunał uznał, że ten przepis nie może zatem uzasadniać uznawania i wykonywania takich
orzeczeń w innym państwie członkowskim. Wyjątek uregulowany w art. 75 ust. 2 lit. b) ZobAlimR dotyczy orzeczeń
wydanych po dacie rozpoczęcia stosowania tego rozporządzenia, a w ramach postępowań wszczętych przed tą datą.
Trafnie TSUE nie wydaje się ono również mieć zastosowania w sprawie w postępowaniu głównym, ponieważ
orzeczenia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych będące przedmiotem postępowania głównego zostały
wydane przed datą rozpoczęcia stosowania wspomnianego rozporządzenia. W konsekwencji z niniejszego wyroku
Trybunału wynika, że polskie orzeczenia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych, analizowane w niniejszej
sprawie nie są objęte przepisami ZobAlimR.

Wyrok TSUE z 15.4.2021 r., C-729/19, Department of Justice for Northern Ireland,

Trybunał orzekł, że polskie orzeczenia w przedmiocie zobowiązań alimentacyjnych, wydane przed przystąpieniem Polski do UE oraz przed datą rozpoczęcia obowiązywania rozporządzenia ZobAlimR, nie podlegają uznaniu i wykonaniu w innym państwie członkowskim. Wyrok TSUE z 15.4.2021 r., C-729/19, Department of Justice for Northern Ireland, potwierdza tę interpretację.