Opieka naprzemienna – próba definicji

Opieka naprzemienna to sposób wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców oraz utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Brak jednoznacznej definicji tego pojęcia w ustawach skutkuje koniecznością interpretacji przez sądy. Istotnym elementem opieki naprzemiennej jest porównywalność i rotacyjność okresów opieki sprawowanej przez każdego z rodziców.

Tematyka: opieka naprzemienna, wspólne wykonywanie władzy rodzicielskiej, utrzymywanie kontaktów z dzieckiem, sąd, piecza naprzemienna

Opieka naprzemienna to sposób wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców oraz utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Brak jednoznacznej definicji tego pojęcia w ustawach skutkuje koniecznością interpretacji przez sądy. Istotnym elementem opieki naprzemiennej jest porównywalność i rotacyjność okresów opieki sprawowanej przez każdego z rodziców.

Z opieką naprzemienną mamy do czynienia w sytuacji wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej
i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem przez oboje rodziców, co powinno wynikać z orzeczenia sądu.
W sytuacji zaś gdy w orzeczeniu sądu wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało powierzone tylko jednemu
z rodziców, nie można mówić o opiece naprzemiennej.
Postępowanie administracyjne
Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją administracyjną z listopada 2020 r., po rozpoznaniu odwołania S.C.
(dalej: Skarżąca), utrzymało w mocy decyzję Wójta Gminy D. z czerwca 2020 r. odmawiającą przyznania
świadczenia wychowawczego na rzecz małoletniego I.J. (dalej: Syn). Motywując powyższą decyzję wskazano, że
w listopadzie 2018 r. Skarżąca i Pan M.J. (dalej: Ojciec) zawarli ugodę przed stałym mediatorem sądowym,
zatwierdzoną postanowieniem z lutego 2019 r. przez Sąd Rejonowy, zastępującą w części rozstrzygnięcie Sądu
Okręgowego w P. dotyczące rozwodu, wykonywania władzy rodzicielskiej i kontaktów Ojca z Synem.
Na podstawie wyroku i ugody, które są wiążące dla organu administracyjnego od dnia ich uprawomocnienia się,
organy obu instancji uznały, że opieka sprawowana przez Skarżącą i Ojca, tj. rozwiedzionych rodziców nad Synem
jest opieką naprzemienną, sprawują ją oboje rodzice na przemian, w mniej więcej równych, powtarzających się
i następujących po sobie okresach oraz każdy z rodziców sprawuje wyłączną opiekę nad Synem w czasie, w którym
pozostaje on pod jego nadzorem.
Stan prawny
WSA w Poznaniu w pierwszej kolejności wskazał, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407; dalej: PomWychDzU) świadczenie wychowawcze przysługuje
osobom, o których mowa w art. 4 ust. 2 PomWychDzU, w wysokości 500 zł miesięcznie na dziecko. W myśl art. 5
ust. 3 PomWychDzU świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko osobom, o których mowa w art. 4
ust. 2 PomWychDzU, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 800 zł. Zgodnie z art. 4
ust. 2 PomWychDzU świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo
opiekunowi prawnemu dziecka. Zgodnie z art. 22 PomWychDzU w przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów
prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego, świadczenie to wypłaca się
temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który faktycznie sprawuje opiekę
nad dzieckiem. Jeżeli opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów
prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy
złoży wniosek. W przypadku gdy po złożeniu wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego przez
rodzica, opiekuna prawnego dziecka lub opiekuna faktycznego dziecka drugi rodzic, opiekun prawny dziecka lub
opiekun faktyczny dziecka złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad
tym samym dzieckiem, organ właściwy ustala kto sprawuje opiekę i w tym celu może zwrócić się do kierownika
ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie
z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268), w celu ustalenia osoby sprawującej opiekę nad
dzieckiem. W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obydwojga
rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu sprawowaną w porównywalnych
i powtarzających się okresach, kwotę świadczenia wychowawczego ustala się każdemu z rodziców w wysokości
połowy kwoty przysługującego za dany miesiąc świadczenia wychowawczego (art. 5 ust. 2a PomWychDzU).
Pojęcie opieki naprzemiennej
Mając powyższe na względzie WSA w Poznaniu podkreślił, że ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „opieka
naprzemienna”, art. 5 ust. 2a PomWychDzU zawarł jednak pewne, językowe wskazówki interpretacyjne. Po
pierwsze, przez samo użycie określenia „naprzemienna”, co oznacza – zgodnie z definicją słownikową tego
określenia – że chodzi tu o opiekę „występującą na przemian, zmieniającą się kolejno”. Po drugie, że owe
zmieniające się kolejno okresy opieki sprawowanej przez każdego z rodziców mają nie tylko się powtarzać, ale być
ponadto „porównywalne”, czyli mają być „podobne do siebie na tyle, aby można je ze sobą porównywać, dające się
porównać”.
Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie, opieka naprzemienna związana jest ze wspólnym
wykonywaniem przez oboje rodziców władzy rodzicielskiej i utrzymywaniem kontaktów z dzieckiem. Nie jest
utożsamiana z obowiązkiem alimentacyjnym (art. 133 § 1 KRO), który jest niezależny od tego, czy danemu rodzicowi
powierzona została władza rodzicielska nad dzieckiem, czy też nie. Nie można jej również utożsamiać z ustaleniem
miejsca pobytu, czy zamieszkania dziecka u jednego z rodziców. Tym samym o opiece naprzemiennej można mówić



w sytuacji, gdy w wyroku czy postanowieniu sądu dotyczącym władzy rodzicielskiej nad dzieckiem rozstrzygnięto
o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, choćby nie zostało
w niej użyte sformułowanie „opieka naprzemienna”. Uregulowanie kontaktów z dzieckiem (art. 113 i nast. KRO), choć
nie jest zależne od powierzenia władzy rodzicielskiej, w przypadku opieki naprzemiennej jest formą jej powierzenia
i ich częstotliwość ma wpływ na ustalenie, czy opieka rodzica nad dzieckiem spełnia wymogi pieczy naprzemiennej.
Podsumowując, z opieką naprzemienną mamy do czynienia w sytuacji wspólnego wykonywania władzy
rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem przez oboje rodziców, co winno wynikać z orzeczenia
sądu (wyrok WSA w Poznaniu z 21.3.2019 r., II SA/Po 1059/18, 
).
Ponadto WSA w Poznaniu podkreślił, że nie sposób mówić o sprawowaniu opieki naprzemiennej przez oboje
małżonków w sytuacji, gdy władza rodzicielska jednego z nich została orzeczeniem sądu ograniczona. W takim
przypadku nie może być już bowiem mowy o „wspólnym wykonywaniu władzy rodzicielskiej”, co wynika jasno z art.
58 § 1a KRO, w którym wyraźnie przeciwstawiono wspólne wykonywania władzy rodzicielskiej przez obydwoje
rodziców sytuacjom, gdy jej wykonywanie zostaje powierzone jednemu z rodziców, z jednoczesnym ograniczeniem
władzy rodzicielskiej drugiego z nich.
Stan faktyczny sprawy
W omawianej sprawie wyrokiem rozwodowym z czerwca 2013 r. powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej nad
małoletnim I.J. (Synem) jego matce (Skarżącej), zapewniając Ojcu prawo do współdecydowania o wszystkich
istotnych sprawach dotyczących dziecka, w szczególności wyrażenia zgody na wyjazd za granicę. Rodzice Syna nie
podjęli skutecznych kroków w celu zmiany tego orzeczenia, poprzestając na ustaleniu w drodze mediacji jedynie
szerszego zakresu kontaktów Ojca z małoletnim Synem. W rezultacie władza rodzicielska, a więc możliwość decyzji
w codziennych sprawach Syna pozostała przy jego matce, tj. Skarżącej. Na szczególne podkreślenie przy omawianiu
tej kwestii zasługuje, zdaniem WSA w Poznaniu, fakt, że postanowieniem z lutego 2019 r. oddalono wniosek
o zatwierdzenie § 11 ugody zawartej w 11.2018 r. przed mediatorem, wskazując, że niedostatecznie jasno
sprecyzowano, czy ugoda w całości ma zastąpić uregulowanie z wyroku rozwodowego, dotyczące władzy
rodzicielskiej, czy jedynie je sprecyzować.
WSA w Poznaniu podziela stanowisko prezentowane w orzecznictwie, zgodnie z którym w sytuacji gdy
w orzeczeniu sądu rodzinnego wykonywanie władzy rodzicielskiej zostało powierzone tylko jednemu
z rodziców, to nie mamy do czynienia z opieką naprzemienną, mimo iż udział ojca w wychowaniu dzieci jest
porównywalny z udziałem matki dzieci, a organy administracji nie mogą zastępować sądu rodzinnego w kwestii
orzeczenia o władzy rodzicielskiej – jej zakresie i sposobie wykonywania (wyrok WSA w Warszawie z 6.12.2018 r.,
VIII SA/Wa 471/18, 
).
Rozstrzygnięcie WSA w Poznaniu
WSA w Poznaniu wskazał, że przy ponownym rozpoznawaniu sprawy organy administracyjne zastosują się do
powyższej oceny prawnej, przeprowadzą ponownie postępowanie wyjaśniające mające na celu ustalenie faktycznych
relacji rodzinnych Skarżącej, jej małoletniego Syna i jego Ojca w aspekcie wyroku rozwodowego, porozumienia
mediacyjnego i zatwierdzającego go postanowienia sądu.
Mając powyższe na uwadze, a także uznając, że zaskarżona decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu
pierwszej instancji zostały wydane na skutek nieprawidłowego zastosowania art. 5 ust. 2a PomWychDzU w związku
z nieustaleniem wszystkich niezbędnych okoliczności stanu faktycznego sprawy i naruszeniem w związku z tym art. 7
KPA, art. 8 KPA, art. 77 § 1 KPA i art. 80 KPA, które to uchybienia miały istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż
bezpośrednio determinowały treść obu decyzji, WSA w Poznaniu za uzasadnione uznał wyeliminowanie ich z obrotu
prawnego i dlatego na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a) i lit. c) ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; dalej: PostAdmU) w zw. z art. 135 PostAdmU uchylił ww.
decyzje.

Komentarz
WSA w Poznaniu – na tle stanu faktycznego ustalonego w rozpatrywanej sprawie – podjął próbę zdefiniowanie
pojęcia „opieka naprzemienna”. W toku analizy uwzględnił zarówno sformułowania kodeksowe, jak i stanowisko
prezentowane dotychczas w orzecznictwie sądów rodzinnych. Mając powyższe na uwadze wskazał, że o istnieniu lub
nie opieki naprzemiennej decyduje każdorazowo sąd i okoliczność tę stwierdza w wyroku. Następnie wyjaśnił, iż
opieka naprzemienna jest związana z wykonywaniem władzy rodzicielskiej wspólnie przez oboje rodziców.
W konsekwencji powyższego, nie może być o niej mowy w takiej sytuacji, gdy wykonywanie władzy rodzicielskiej
zostało powierzone tylko jednemu z rodziców, zaś wobec drugiego – została ona ograniczona.

Wyrok WSA w Poznaniu z 21.10.2021 r., II SA/Po 97/21, 








Opieka naprzemienna jest ściśle związana z wykonywaniem wspólnej władzy rodzicielskiej i utrzymywaniem kontaktów z dzieckiem przez oboje rodziców. Decyzja sądu dotycząca opieki naprzemiennej jest kluczowa i determinuje, czy obowiązują zasady pieczy naprzemiennej. Brak jednoznacznej definicji pojęcia wymaga indywidualnej analizy przypadku.