Krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego

Nie sam fakt opieki nad osobą niepełnosprawną, czy też rezygnacja z zatrudnienia, lecz szczególna więź prawna pomiędzy osobą opiekuna a osobą niepełnosprawną wyróżnia grupę uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego. Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej odmówił przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego Skarżącej z powodu braku obowiązku alimentacyjnego. Organ odwoławczy utrzymał decyzję Organu I instancji, wskazując na istnienie obowiązku alimentacyjnego jako warunku przyznania świadczenia.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, obowiązek alimentacyjny, opieka nad osobą niepełnosprawną, decyzja administracyjna, postępowanie administracyjne

Nie sam fakt opieki nad osobą niepełnosprawną, czy też rezygnacja dla jej sprawowania z zatrudnienia, lecz
szczególna więź prawna pomiędzy osobą opiekuna a osobą niepełnosprawną wyróżnia grupę uprawnionych
do świadczenia pielęgnacyjnego.
Postępowanie administracyjne
Kierownik Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w J., działająca z upoważnienia Wójta Gminy J. (dalej: Organ
I instancji), decyzją administracyjną, odmówiła G.P. (dalej: Skarżąca) przyznania prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością
sprawowania opieki nad niepełnosprawną D.P. W uzasadnieniu podano, że Skarżąca złożyła wniosek o ustalenie
prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad teściową. W związku z tym stwierdzono, że Skarżąca nie
spełnia przesłanek określonych w ustawie z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111;
dalej: ŚwRodzU), gdyż zgodnie z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU i art. 17 ust. 1a ŚwRodzU świadczenie pielęgnacyjne
przysługuje osobie innej niż spokrewniona w pierwszym stopniu, na której ciąży obowiązek alimentacyjny
w przypadku gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu albo gdy osoba ta nie jest w stanie sprawować
opieki. Wskazano, że mając na uwadze art. 128 ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U.
z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO) – obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków
wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Odnosząc się do stanu
faktycznego sprawy podano, że osobą nad którą Skarżąca sprawuje opiekę jest matką jej męża i Skarżąca nie jest
osobą zobowiązaną względem niej do alimentacji, gdyż nie jest jej krewną ani w linii prostej, ani też w linii bocznej.
Organ I instancji uznał za bezsporną okoliczność, że Skarżąca nie podejmuje zatrudnienia oraz innej pracy
zarobkowej w celu sprawowania osobistej opieki nad teściową, a także że również sprawuje tę opiekę osobiście
pomimo odrębnych adresów zamieszkania.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: Organ odwoławczy) utrzymało w mocy decyzję Organu I instancji.
Organ odwoławczy wskazał, że zasadnym powodem odmowy przyznania wnioskowanego świadczenia było
ustalenie, że Skarżącą oraz osobę niepełnosprawną nie łączą więzy pokrewieństwa, a zatem nie istnieje po jej
stronie jako opiekuna obowiązek alimentacyjny względem osoby podopiecznej. W konsekwencji powyższego,
uznano stanowisko Organu I instancji za prawidłowe. Krąg osób uprawnionych do uzyskania prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego został bowiem określony przez ustawodawcę w art. 17 ust. 1 i 1a ŚwRodzU i przepisy te łączą
uprawnienie do świadczenia z istnieniem obowiązku alimentacyjnego na podstawie KRO. Z woli ustawodawcy nie
sam fakt opieki nad osobą niepełnosprawną, czy też rezygnacja dla jej sprawowania z zatrudnienia, lecz
szczególna więź prawna pomiędzy osobą opiekuna a osobą niepełnosprawną wyróżnia grupę uprawnionych
do świadczenia pielęgnacyjnego. Nie jest natomiast intencją ustawodawcy wspieranie wszystkich osób, które
dobrowolnie podejmują się opieki nad niepełnosprawnym członkiem szeroko rozumianej rodziny. Zatem brak
obowiązku alimentacyjnego po stronie osoby ubiegającej się oświadczenie pielęgnacyjne na podstawie
powołanych przepisów, stanowi negatywną przesłankę do przyznania świadczenia. Uwzględniając przyjętą
w KRO zasadę, iż obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo (art. 128 KRO) oraz to,
iż z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka, podano, że na Skarżącej
jako na powinowatej nie ciąży w świetle powołanych przepisów obowiązek alimentacyjny, a co za tym idzie nie
można przyznać jej uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego. Fakt, że jej mąż, będący synem osoby
niepełnosprawnej, czyli jej krewnym, pracuje zawodowo i wobec tego nie może zajmować się matką, nie uchyla
zasady konieczności istnienia obowiązku alimentacyjnego. Z tych powodów odmowa przyznania świadczenia
pielęgnacyjnego miała, zdaniem Organu odwoławczego, oparcie w przepisach.
Stan prawny
WSA w Olsztynie – przechodząc do meritum sprawy – wskazał, że stosownie do art. 17 ust. 1 ŚwRodzU świadczenie
pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny
i systemie pieczy zastępczej,
4. innym osobom, na których zgodnie z KRO ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu
niepełnosprawności – jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu

sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo
orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub
pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji
i edukacji. Na marginesie WSA w Olsztynie wskazał, że w myśl art. 17 ust. 1b ŚwRodzU świadczenie
pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do
ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do
ukończenia 25. roku życia. Jednakże regulacja ta stanowiła przedmiot oceny Trybunału Konstytucyjnego, który
wyrokiem z 21.10.2014 r., K 38/13,
, orzekł, że art. 17 ust. 1b ŚwRodzU w zakresie, w jakim różnicuje
prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu
przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności jest
niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.
Świadczenie pielęgnacyjne a obowiązek alimentacyjny
Następnie WSA w Olsztynie wskazał, że odmowa przyznania wnioskowanego świadczenia była podyktowana
brakiem pokrewieństwa pomiędzy Skarżącą a osobą, nad która sprawuje opiekę. Warunkiem ubiegania się
o świadczenie pielęgnacyjne w oparciu o art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU jest bowiem przynależność wnioskodawcy do
kręgu osób obciążonych wobec osoby wymagającej opieki obowiązkiem alimentacyjnym w rozumieniu KRO.
W sytuacji gdy ustawodawca wyraźnie wprowadził wymóg istnienia obowiązku alimentacyjnego pomiędzy
osobą sprawującą opiekę i osobą podlegającą opiece, odsyłając w tym zakresie do KRO, to brak takiego
obowiązku pomiędzy wnioskodawcą i osobą, którą się on opiekuje, wyklucza przyznanie wnioskowanego
świadczenia. Jak wskazano bowiem w wyroku Naczelnego Sadu Administracyjnego z 13.12.2017 r., I OSK 1168/17,
) w takim przypadku wykładnia inna niż pozajęzykowa jest nieuprawiona, gdyż prowadziłaby do poszerzenia
kręgu osób uprawnionych, a to byłoby zastąpieniem przez sąd ustawodawcy.
Jednocześnie WSA w Olsztynie wyjaśnił, że orzeczenia, na które powołuje się Skarżąca, odnośnie do możliwości
przyznania świadczenia osobie faktycznie sprawującej opiekę, zapadły przed 9.12.2013 r., tj. przed podjęciem przez
NSA uchwały z 9.12.2013 r., I OPS 5/13,
, zapadłej w związku z rozbieżnymi poglądami wyrażanymi
w orzecznictwie sądów administracyjnych, w której NSA jednoznacznie stwierdził, że świadczenie pielęgnacyjne
nie przysługuje osobie, na której nie ciąży obowiązek alimentacyjny względem pełnoletniego członka
rodziny, legitymującego się orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu znacznym. Uprawnienie do
świadczenia pielęgnacyjnego zależy zatem od istnienia obowiązku alimentacyjnego opiekuna względem osoby
niepełnosprawnej.
Rozstrzygnięcie WSA w Olsztynie
Mając powyższe na uwadze WSA w Olsztynie wskazał, że w niniejszej sprawie Skarżąca jest synową osoby
niepełnosprawnej. Nie jest zatem z nią spokrewniona, a jedynie spowinowacona. W związku z tym na Skarżącej nie
ciąży obowiązek alimentacyjny wobec osoby niepełnosprawnej. Zdaniem WSA w Olsztynie, nie ma przy tym
znaczenia okoliczność, że Skarżąca jako jedyna może sprawować opiekę nad teściową, gdyż jeden syn osoby
niepełnosprawnej nie żyje, zaś drugi syn, będący mężem Skarżącej, jest zatrudniony na umowie o pracę i nie może
sprawować opieki nad matką. O uprawnieniu do świadczenia pielęgnacyjnego decydują bowiem przesłanki
ściśle określone w ustawie i niespełnienie chociażby jednej z nich uniemożliwia przyznanie świadczenia.
W związku z tym, organy orzekające nie mogły zadośćuczynić żądaniu Skarżącej, gdyż zobowiązane są działać na
podstawie obowiązujących przepisów prawa. W tym stanie rzeczy WSA w Olsztynie, na podstawie art. 151 ustawy
z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325) oddalił skargę.

Komentarz
Na gruncie rozpatrywanej sprawy i ustalonego w niej stanu faktycznego, WSA w Olsztynie wypowiedział się na temat
zależności pomiędzy uprawnieniem do świadczenia pielęgnacyjnego, a obowiązkiem alimentacyjnym i wskazał, że
wolą ustawodawcy, wyrażoną wprost w przepisach KRO, taka korelacja istnieje. W konsekwencji czego, istnienie
pokrewieństwa pomiędzy osobą niepełnosprawną a osobą opiekuna, tj. osobą wnioskującą o przedmiotowe
świadczenie, jest jedną z ustawowych przesłanek warunkujących przysługiwanie uprawnienia do ww. świadczenia.
Tym samym, brak takiej relacji – jak miało to miejsce w rozpatrywanej sprawie w przypadku synowej i teściowej, na
co słusznie zwróciły uwagę zarówno organy administracji obu instancji, jak i WSA w Olsztynie, przy jednoczesnym
założeniu, że wnioskodawca nie należy do kręgu osób uprawnionych z uwagi na spełnienie jednej z pozostałych
przesłanek, o których mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, uniemożliwia przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.

Wyrok WSA w Olsztynie z 28.10.2021 r., II SA/Ol 709/21,

Brak pokrewieństwa pomiędzy Skarżącą a osobą, nad którą sprawuje opiekę, wyklucza przyznanie wnioskowanego świadczenia pielęgnacyjnego. WSA w Olsztynie uznał, że spełnienie przesłanek ustawowych jest niezbędne do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, a brak jednej z nich uniemożliwia przyznanie świadczenia. Na tej podstawie skargę Skarżącej została oddalona.