Osoba samotnie wychowująca dziecko a konkubinat
Naczelny Sąd Administracyjny przedstawił pogląd, że osoba pozostająca w konkubinacie i wychowująca co najmniej jedno wspólne dziecko nie może być uznana za osobę samotnie wychowującą dziecko z poprzedniego związku. Sprawa dotyczyła wykładni pojęcia 'osoby samotnie wychowującej dziecko' z ustawy o świadczeniach rodzinnych. Decyzje organów administracji oraz sądów wskazywały, że skarżąca nie spełniała tej definicji. NSA podkreślił, że dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka jest związany z zasiłkiem rodzinnym i przysługuje tylko w określonych sytuacjach. Wyjaśniono, że osoba w konkubinacie, wychowująca wspólne dziecko, nie spełnia kryteriów 'osoby samotnie wychowującej dziecko'.
Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, konkubinat, osoba samotnie wychowująca dziecko, świadczenia rodzinne, zasiłek rodziny, definicja prawnie ustalona, WSA w Opolu, wyrok NSA, kryteria przyznania dodatku
Naczelny Sąd Administracyjny przedstawił pogląd, że osoba pozostająca w konkubinacie i wychowująca co najmniej jedno wspólne dziecko nie może być uznana za osobę samotnie wychowującą dziecko z poprzedniego związku. Sprawa dotyczyła wykładni pojęcia 'osoby samotnie wychowującej dziecko' z ustawy o świadczeniach rodzinnych. Decyzje organów administracji oraz sądów wskazywały, że skarżąca nie spełniała tej definicji. NSA podkreślił, że dodatek z tytułu samotnego wychowywania dziecka jest związany z zasiłkiem rodzinnym i przysługuje tylko w określonych sytuacjach. Wyjaśniono, że osoba w konkubinacie, wychowująca wspólne dziecko, nie spełnia kryteriów 'osoby samotnie wychowującej dziecko'.
Naczelny Sąd Administracyjny przedstawił pogląd, zgodnie z którym osoba pozostająca w związku nieformalnym, jakim jest konkubinat i wychowującą wspólnie z konkubentem co najmniej jedno wspólne dziecko, nie może być uznana za osobę samotnie wychowującą dziecko w odniesieniu do dziecka z wcześniejszego związku. NSA wskazał, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się w do rozstrzygnięcia zagadnienia materialnoprawnego, które stanowi wykładnia pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko”, zawartego w art. 3 pkt 17a ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; dalej: ŚwRodzU) i wyjaśnił, że przedmiotowe postępowanie administracyjne zostało wszczęte wnioskiem A.Z. (dalej: skarżąca) z 4.10.2017 r. o przyznanie na dziecko R.Z. (urodzone 18.6.2005 r.; dalej: córka), na okres od 1.11.2017 r. do 31.10.2018 r. prawa do: zasiłku rodzinnego oraz dodatków do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego i z tytułu samotnego wychowywania dziecka. We wniosku skarżąca podała, że ojciec córki nie żyje od 2008 r., zaś obecnie jej rodzina składa się z 7 osób, tj.: skarżącej, P.C. (dalej: konkubent), córki skarżącej oraz trójki dzieci konkubenta i wspólnego syna skarżącej i konkubenta. Stanowisko organów administracji Na podstawie złożonego wniosku oraz dokumentów potwierdzających dochody rodziny, a także niepełnosprawność córki, Burmistrz decyzją z grudnia 2017 r. orzekł o przyznaniu prawa do zasiłku rodzinnego, dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego oraz jednorazowo dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego, a odmówił przyznania prawa do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego z marca 2018 r. Organy uznały, że skarżąca nie spełnia definicji osoby samotnie wychowującej dziecko, o której mowa w art. 3 pkt 17a ŚwRodzU, a w świetle którego nie można uznać za „osobę samotnie wychowująca dziecko” osoby, która pozostając w konkubinacie wychowuje razem dzieci, niezależnie od tego, czy są to dzieci wspólne, czy dzieci pochodzące z innego związku. Stanowisko WSA w Opolu Dokonaną przez organy obu instancji wykładnię art. 3 pkt 17a ŚwRodzU podzielił WSA w Opolu, który wyrokiem oddalił skargę skarżącej i wskazał, że dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowania dziecka nie jest świadczeniem samoistnym, ale jest nierozerwalnie związany z tym zasiłkiem. Dlatego też dla prawidłowej wykładni pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko” konieczne jest odwołanie się do ŚwRodzU, definiującej takie pojęcia jak: „rodzina” oraz „dochód”. Ustalenie składu osobowego rodziny, jak i jej dochodu, jest niezbędne do ustalenia prawa do samego zasiłku rodzinnego. Skoro zaś ustawodawca powiązał prawo do świadczeń rodzinnych z aktualnie istniejącą sytuacją faktyczną i dochodową rodziny, wynikającą m.in. z jej składu osobowego, to nie można dokonywać ustaleń w tym zakresie odmiennie: raz - na potrzeby przyznania prawa do zasiłku rodzinnego, a innym razem - na potrzeby przyznania prawa do dodatku do tego zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Dlatego też - w przekonaniu WSA w Opolu - pojęcie „osoby samotnie wychowującej dziecko” należy wykładać w kontekście przyjętego przez ustawodawcę znaczenia pojęcia rodziny. W rezultacie WSA w Opolu stwierdził, iż biorąc pod uwagę prawidłowo ustalony skład osobowy rodziny skarżącej, nie sposób uznać, że jest ona osobą samotnie wychowującą swoją córkę. Osoba samotnie wychowująca dziecko - definicja legalna NSA opowiedział się za wykładnią, jak też zastosowaniem art. 3 pkt 17a ŚwRodzU w zw. z art. 11a ŚwRodzU, zaprezentowanym przez WSA w Opolu. NSA odwołał się w pierwszej kolejności do przepisów znajdujących zastosowanie w sprawie i wskazał, że przesłanki uzyskania dodatku do zasiłku rodzinnego z tytuły samotnego wychowania dziecka zostały określone wprost przez ustawodawcę w art. 11a ust. 1 ŚwRodzU, zgodnie z którym dodatek przysługuje samotnie wychowującym dziecko matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli nie zostało zasądzone świadczenie alimentacyjne na rzecz dziecka od drugiego z rodziców dziecka, ponieważ: 1. drugi z rodziców dziecka nie żyje; 2. ojciec dziecka jest nieznany; 3. powództwo o ustalenie świadczenia alimentacyjnego od drugiego z rodziców zostało oddalone. Jednocześnie NSA podkreślił, że dodatek ten – jak słusznie przyjął WSA w Opolu - jest świadczeniem ściśle związanym z samym zasiłkiem, gdyż może być przyznany jedynie wówczas, gdy istnieje prawo do świadczenia podstawowego. Ponadto NSA wskazał, że w art. 3 pkt 17a ŚwRodzU ustawodawca zawarł legalną definicję osoby samotnie wychowującej dziecko i zdefiniował ją jako: kawalera, wdowę, wdowca, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, osobę rozwiedzioną, chyba że wychowuje wspólnie co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem. Z przepisu tego wynika więc, że osoby w nim wymienione nie mogą być uznane za samotnie wychowujące dziecko, jeśli wychowując dziecko z wcześniejszego związku, jednocześnie wychowują co najmniej jedno wspólne dziecko z jego rodzicem. Zdaniem NSA, treść cytowanego przepisu jest jasna i w pełni czytelna, a zatem jego wykładnia nie wymaga dodatkowych zabiegów interpretacyjnych. Dodatkowo NSA zauważył, iż ustawodawca nie wskazał formy, w jakiej ma się odbywać w takiej sytuacji wychowanie przez ww. osoby co najmniej jednego wspólnego dziecka z jego rodzicem. Zdaniem NSA należy więc przyjąć, że chodzi tu o każdą „formę” wychowania wspólnego dziecka, niezależnie od charakteru samego związku (formalny, nieformalny) łączącego rodziców takiego dziecka. W rezultacie oznacza to, że również osoba pozostająca w związku nieformalnym, jakim jest konkubinat i wychowująca wspólnie z konkubentem co najmniej jedno wspólne dziecko, nie może być uznana za osobę samotnie wychowującą dziecko w odniesieniu do dziecka z wcześniejszego związku. Za taką interpretacją ww. przepisu przemawia również sama istota samotnego wychowania, którą niewątpliwie jest samotność rodzica - jako taka w wychowaniu dziecka. Nie można bowiem postawić znaku równości pomiędzy sytuacją osoby stanu wolnego wychowującej dziecko z wcześniejszego związku i nie wychowującej jednocześnie innego dziecka wspólnie z jego rodzicem (a zatem osobą samotną, nie posiadającą żadnego wsparcia w procesie wychowawczym dzieci) i osoby, która oprócz dziecka z wcześniejszego związku posiada również co najmniej jedno dziecko z rodzicem, z którym je aktualnie wychowuje. Taka osoba nie jest samotna, a w istotnych sprawach życiowych może liczyć na różnego rodzaju pomoc ze strony osoby dla niej bliskiej. NSA przyznał rację WSA w Opolu także w kwestii tego, iż dla prawidłowej wykładni pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko” należy posiłkować się definicją pojęcia „rodzina”, zawartego w art. 3 pkt 16 ŚwRodzU. Istotne bowiem jest, że ustalenie składu rodziny to warunek konieczny dla ustalenia dochodu tej rodziny. Warunek ten z kolei stanowi przesłankę przyznania prawa do samego zasiłku rodzinnego, a w konsekwencji także do dodatków, w tym dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Zgodnie zaś z art. 3 pkt 16 ŚwRodzU, przez rodzinę należy rozumieć odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z 4.4.2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1297); do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko. NSA wskazał, iż z przytoczonych definicji wynika, że rodzinę mogą tworzyć dzieci, które nie są wyłącznie dziećmi własnymi wnioskodawcy, bo mogą to być dzieci tylko jednej z osób tworzących aktualny związek, a w skład rodziny wchodzą także rodzice tych dzieci. Stanowisko NSA Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, nie sposób uznać, że skarżąca jest osobą samotnie wychowującą córkę w świetle definicji zawartej w art. 3 pkt 17a ŚwRodzU. Przede wszystkim bowiem skarżąca wraz z konkubentem wspólnie wychowują ich syna P. C., co - bez względu na zakres sprawowania przez konkubenta skarżącej opieki nad jej córką z poprzedniego związku i rodzaj relacji ich łączącej - jest przesłanką wprost wykluczającą uznanie skarżącej za osobę samotnie wychowującą dziecko. Poza tym, jak wyżej wskazano, skarżąca, jej konkubent, ich wspólne dziecko oraz dzieci konkubenta z jego poprzedniego małżeństwa, jak również córka skarżącej, tworzą rodzinę - w rozumieniu ŚwRodzU, a co również - w realiach niniejszej sprawy - nie może postać bez wpływu na ocenę przesłanki samotnego wychowania dziecka. Z tych względów, NSA nie podzielił zarzutu błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 3 pkt 17a ŚwRodzU w zw. z art. 11a ŚwRodzU i uznał, iż skarga kasacyjna okazała się nieusprawiedliwiona, co uzasadniało jej oddalenie. Komentarz „Osoba samotnie wychowująca dziecko” i „rodzina” to pojęcia, które zostały w sposób jasny zdefiniowane przez ustawodawcę, w kontekście ustalania prawa do świadczeń rodzinnych i dodatków do nich. Definicje te odnoszą się także do aktualnych realiów społecznych, kiedy to funkcjonują związki tak formalne, jak i nieformalne, a także rodziny patchworkowe. To sam ustawodawca przesądził, że osoba żyjąca konkubinacie i wychowująca w tym związku niepełnosprawne dziecko, pochodzące z jej poprzedniego związku, tym samym funkcjonująca w nowej rodzinie, nie może być uznana za osobę samotną i samotnie wychowującą dziecko. Takie stanowisko zaprezentował na gruncie niniejszej sprawy zarówno WSA w Opolu, jak i NSA. Wyrok NSA z 13.1.2022 r., I OSK 760/19,
Osoba samotnie wychowująca dziecko to legalnie zdefiniowane pojęcie, które nie obejmuje osób w konkubinacie wychowujących wspólne dziecko. NSA uznał, że skarżąca nie może być uznana za samotnie wychowującą córkę, gdyż wychowuje również wspólne dziecko z konkubentem. Wyrok NSA potwierdzał decyzje organów administracji, że skarżąca nie spełniała kryteriów osoby samotnie wychowującej dziecko.