Świadczenie pielęgnacyjne a renta z tytułu niezdolności do pracy

Istotą ograniczenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w odniesieniu do rencisty jest korelacja nie z samym prawem do renty, lecz z jego faktyczną realizacją - w postaci jej wypłaty. Skarżąca zaskarżyła decyzję o odmowie świadczenia pielęgnacyjnego, argumentując naruszenie prawa materialnego. NSA przypomniał, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje osobom z ustalonym prawem do renty. TK uznał, że różnicowanie sytuacji osób rezygnujących z pracy w celu opieki nad niepełnosprawnymi jest niezgodne z Konstytucją RP.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, renta z tytułu niezdolności do pracy, korelacja świadczeń, naruszenie prawa materialnego, wybór świadczenia, zasada równości

Istotą ograniczenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w odniesieniu do rencisty, jest korelacja nie
z samym prawem do renty, lecz z jego faktyczną realizacją - w postaci jej wypłaty.
Stanowisko Skarżącej
Zaskarżonym wyrokiem z 7.2.2023 r., II SA/Lu 698/22,
, WSA w Lublinie oddalił skargę J.N. (dalej: Skarżąca)
na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie (dalej: SKO) z 9.8.2022 r. w przedmiocie odmowy
ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.
W skardze kasacyjnej podniesiono zarzut naruszenia prawa materialnego, mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.
art. 145 § 1 pkt 1 lit. a ustawy z 30.8.2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U.
z 2023 r. poz. 1634; dalej: PostAdmU) w zw. z art. 17 ust. 5 pkt 1 ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych
(t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 323; dalej: ŚwRodzU) przez błędne uznanie, że pobieranie renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy wyklucza możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad
niepełnosprawną matką.
Stan prawny
Na wstępie NSA przypomniał, że zgodnie z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
• matce albo ojcu,
• opiekunowi faktycznemu dziecka,
• osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie
pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 177),
• innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z 25.2.1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U.
z 2023 r. poz. 2809) ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności,
jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą
legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności
łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie
ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna
dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Stosownie do art. 17 ust. 5 pkt 1 ŚwRodzU, świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca
opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku
zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego,
nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub
rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego.
W tym kontekście NSA wskazał, że literalna wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 1 ŚwRodzU prowadzić musi do wniosku, że
osobom z ustalonym prawem do renty, nie można przyznać świadczenia pielęgnacyjnego. Tak norma ta była
początkowo interpretowana w orzecznictwie. Aktualnie jednak uległo to zmianie, z uwagi na reguły wykładni
systemowej i funkcjonalnej. Literalna wykładnia prowadzi do nieuzasadnionego różnicowania sytuacji opiekunów
osób niepełnosprawnych, polegającego na wyłączeniu prawa do ww. świadczenia tych z nich, którzy mają ustalone
prawo do jednego ze świadczeń wymienionych w tym przepisie, w przypadku, gdy wysokość pobieranego
świadczenia jest niższa od świadczenia pielęgnacyjnego.
Stanowisko WSA w Lublinie
WSA w Lublinie przyjął, że zawieszenie prawa do renty eliminuje negatywną przesłankę z art. 17 ust. 5 pkt 1
ŚwRodzU. Skoro zaś takie zawieszenie skutkuje wstrzymaniem wypłaty renty, jego konsekwencją będzie
wyeliminowanie negatywnej przesłanki, wyłączającej nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Twierdzenie
Skarżącej, że skoro ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, to nie przysługuje jej
świadczenie pielęgnacyjne, nie jest konkluzją WSA w Lublinie. W wyroku jednoznacznie wyjaśniono, że osoba, która
spełnia warunki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, a ma jednocześnie ustalone prawo do renty, powinna
mieć możliwość dokonania wyboru jednego z konkurencyjnych świadczeń - składając oświadczenie o rezygnacji

z pobierania świadczenia mniej dla niej korzystnego i przedstawiając decyzję organu rentowego (w przedmiocie
zawieszenia renty).
Stanowisko TK
W wyroku TK z 26.6.2019 r., SK 2/17,
, który wszedł w życie 9.1.2020 r., stwierdzono, że art. 17 ust. 5 pkt 1
ŚwRodzU w zakresie, w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca
opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jest niezgodny z art. 71 ust. 1 zdanie
drugie w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. TK przyjął, że różnicowanie sytuacji prawnej osób rezygnujących
z pracy w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnymi, w oparciu o przyjęte przez ustawodawcę kryterium
posiadania przez takie osoby ustalonego prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jest
niedopuszczalne. Zauważył, że prowadzi ono do wyłączenia opiekunów-rencistów z kręgu podmiotów uprawnionych
do świadczeń pielęgnacyjnych, pomimo że sytuacja faktyczna osób sprawujących opiekę nad niepełnosprawnymi
(gdy nie podejmują oni zatrudnienia, które mogli podjąć przy jednoczesnym pobieraniu świadczenia rentowego), jest
tożsama z sytuacją osób zdolnych do pracy, lecz rezygnujących z niej w celu opieki nad niepełnosprawnym
dzieckiem. Za sprzeczną z zasadą równości TK uznał jedynie sytuację, gdy samo przyznanie prawa do renty skutkuje
odebraniem świadczenia pielęgnacyjnego.
Stanowisko NSA
Mając powyższe na względzie, zgodzić się należy z WSA w Lublinie, że interpretacja art. 17 ust. 5 pkt 1 ŚwRodzU,
nie pozwala na równoczesne pobieranie przez Skarżącą konkurencyjnych świadczeń: rentowego
i pielęgnacyjnego.
NSA wyjaśnił, że dopuszczenie do sytuacji by tylko jedna z kategorii osób uprawnionych do świadczeń z art. 17 ust. 1
ŚwRodzU w zw. z art. 17 ust. 5 pkt 1 ŚwRodzU - jak wywodzi Skarżąca: opiekun niepełnosprawnego członka
rodziny, legitymujący się prawem do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy - miała dodatkową możliwość
równoległego korzystania z prawa do pobierania obu świadczeń (renty i świadczenia pielęgnacyjnego), godziłoby
w zasadę sprawiedliwości społecznej (z art. 2 Konstytucji RP).
Ponownie NSA wskazał na stanowisko TK, że sprzeczna z zasadą równości jest jedynie sytuacja, gdy samo
przyznanie prawa do renty skutkuje odebraniem świadczenia pielęgnacyjnego, a to w sprawie nie miało
miejsca. Zasadnym jest stanowisko WSA w Lublinie, że „otwarcie rencistom niezdolnym do pracy możliwości
zachowania prawa do renty przy przyznaniu im świadczenia pielęgnacyjnego, (...) oznaczałoby uprzywilejowanie tych
rencistów wobec osób w pełni zdolnych do pracy i niepodejmujących zatrudnienia lub z niego rezygnujących w celu
sprawowania opieki, jak również wobec osób, które w celu uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego zawiesiły prawo
do renty”.
Prawidłowa wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 1 ŚwRodzU przemawia za umożliwieniem osobie uprawnionej
dokonania wyboru jednego ze świadczeń konkurencyjnych: pielęgnacyjnego bądź emerytalno-rentowego.
Wyboru konkretnej formy pomocy wnioskodawca może zaś dokonać przez złożenie do organu rentowego wniosku
o zawieszenie prawa do renty, na podstawie art. 103 ust. 3 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251). Bezspornie, renta jest prawem niezbywalnym,
jednak zawieszenie tego prawa eliminuje negatywną przesłankę z art. 17 ust. 5 pkt 1 ŚwRodzU. Istotą ograniczenia
prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w odniesieniu do rencisty jest bowiem, wynikająca z interpretacji ww.
przepisu korelacja nie z samym prawem do renty, lecz z jego faktyczną realizacją - w postaci wypłaty tego
świadczenia. Skoro zaś zawieszenie prawa do renty skutkuje wstrzymaniem jej wypłaty, eliminuje ono negatywną
przesłankę, wyłączającą nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Powyższą wykładnię art. 17 ust. 5 pkt 1
ŚwRodzU skład orzekający uznaje za słuszną.
W związku z tym słusznie Organy odmówiły Skarżącej przyznania wnioskowanego świadczenia, z uwagi na
negatywną przesłankę w postaci posiadania prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy i jej pobierania,
a WSA w Lublinie oddalił jej skargę. Z tych względów NSA, na podstawie art. 184 PostAdmU, oddalił skargę
kasacyjną.

Komentarz
Na gruncie stanu faktycznego ustalonego w rozpatrywanej sprawie NSA - uwzględniając dotychczasowe
orzecznictwo, także TK - wskazał, że nie jest możliwe jednoczesne pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego
i rentowego. NSA podkreślił, że do zbiegu ww. świadczeń dochodzi jedynie w sytuacji gdy wnioskodawcy faktycznie
wypłacana jest renta, nie zaś gdy jedynie przysługuje mu prawo do niej. W przypadku, który miał miejsce
w rozpatrywanej sprawie, tj. zawieszenia prawa do renty (co skutkuje wstrzymaniem jej wypłaty), nie ma kolizji.
Jednocześnie NSA wskazał, że to do samego wnioskodawcy należy prawo wyboru świadczenia korzystniejszego
(wyższego).

Wyrok NSA z 9.5.2024 r., I OSK 1367/23,

NSA oddalił skargę kasacyjną Skarżącej, podtrzymując decyzję odmowną. Orzecznictwo wskazuje, że nie można jednocześnie pobierać świadczenia pielęgnacyjnego i rentowego. Wnioskodawca ma prawo wyboru korzystniejszego świadczenia.