Świadczenie pielęgnacyjne a umiarkowany stopień niepełnosprawności

Publikacja omawia kwestię przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w przypadku umiarkowanego stopnia niepełnosprawności oraz analizuje decyzję sądu w tej sprawie. Skarżący zaskarżył decyzję o odmowie świadczenia pielęgnacyjnego, argumentując naruszenie prawa materialnego. Istota sporu dotyczyła ustalenia warunków przyznania świadczenia pielęgnacyjnego oraz interpretacji przepisów dotyczących stopnia niepełnosprawności.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, umiarkowany stopień niepełnosprawności, postępowanie administracyjne, decyzja sądu, prawo materialne

Publikacja omawia kwestię przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w przypadku umiarkowanego stopnia niepełnosprawności oraz analizuje decyzję sądu w tej sprawie. Skarżący zaskarżył decyzję o odmowie świadczenia pielęgnacyjnego, argumentując naruszenie prawa materialnego. Istota sporu dotyczyła ustalenia warunków przyznania świadczenia pielęgnacyjnego oraz interpretacji przepisów dotyczących stopnia niepełnosprawności.

Warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego nie jest legitymowanie się przez
współmałżonka osoby wymagającej opieki orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
Stanowisko Skarżącego
Wyrokiem z 12.1.2023 r., II SA/Gl 1544/22, 
, WSA w Gliwicach oddalił skargę P. B. (dalej: Skarżący) na
decyzję SKO w K. z 22.8.2022 r. (dalej: Zaskarżona Decyzja) w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego.
W skardze kasacyjnej Skarżący zaskarżył ww. orzeczenie w całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego,
które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 151 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1634; dalej: PostAdmU) w zw. z art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy
z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 323; dalej: ŚwRodzU) poprzez jego wadliwą
wykładnię i uznanie, iż świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje na rzecz osoby zobowiązanej do alimentacji
niepełnosprawnego w związku ze sprawowaniem nad nim opieki w przypadku, gdy niepełnosprawny
pozostaje     w związku     małżeńskim       z osobą      nieposiadającą    orzeczenia     o znacznym       stopniu
niepełnosprawności. Podczas gdy ww. przepis umożliwia uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego osobie
zobowiązanej do alimentacji niepełnosprawnego w związku ze sprawowaniem nad nią opieki, nawet jeśli
niepełnosprawny pozostaje w związku małżeńskim z osobą nieposiadającą orzeczenia o znacznym stopniu
niepełnosprawności, gdy drugi małżonek - nielegitymujący się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
- nie może tej opieki sprawować z przyczyn obiektywnych, niezależnych od niego i od jego woli, lub nie jest w stanie
uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niego na czas potrzebnych uprawnionemu środków
utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. W konsekwencji niewłaściwie zastosowano
ww. przepis i uznano, że nie zaistniał słuszny interes strony w rozumieniu art. 154 § 1 KPA, a w konsekwencji brak
zmiany decyzji SKO z 18.3.2021 r. (dalej: Decyzja SKO), co skutkowało pozbawieniem Skarżącego prawa do
przedmiotowego świadczenia.
Istota sporu
Postępowanie w niniejszej sprawie dotyczy oceny prawidłowości decyzji, którymi odmówiono zmiany Decyzji SKO,
dotyczącej odmowy przyznania Skarżącemu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad
niepełnosprawnym ojcem. Przedmiotową odmowę uzasadniono tym, że osoba wymagająca opieki pozostaje
w związku małżeńskim, a jej współmałżonek nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Warunki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego
Na wstępie NSA odnotował, że w uchwale składu siedmiu sędziów NSA z 14.11.2022 r., I OPS 2/22, 
,
wyrażono pogląd, zgodnie z którym:
• warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU osobom
wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą
opieki, jest legitymowanie się przez rodziców osoby wymagającej opieki, osoby spokrewnione w pierwszym stopniu
z osobą wymagającą opieki, orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 1a ŚwRodzU);
• warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, z tytułu
sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim osobie wskazanej w art. 17 ust. 1 pkt 4
ŚwRodzU, innej niż współmałżonek, jest legitymowanie się przez współmałżonka osoby wymagającej opieki
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ŚwRodzU).
NSA opowiedział się zatem za ścisłą wykładnią art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ŚwRodzU.
Skład orzekający w niniejszej sprawie, mając na uwadze art. 269 § 1 PostAdmU, podziela stanowisko przyjęte w tej
uchwale. Pogląd ten uwzględnił także WSA w Gliwicach trafnie uznając, że w stanie faktycznym sprawy w Decyzji
SKO orzeczono o odmowie przyznania Skarżącemu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad
niepełnosprawnym ojcem, co odbyło się na podstawie obowiązujących przepisów.
Stanowisko NSA
NSA wskazał, że kwestia kluczowa dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy sprowadza się do tego, czy zaktualizowały
się przesłanki uzasadniające zmianę Decyzji SKO. Zdaniem NSA, WSA w Gliwicach prawidłowo ocenił Zaskarżoną
Decyzję uznając, że w sprawie brak jest podstaw do zmiany bądź uchylenia Decyzji SKO.




W ocenie NSA należy zauważyć, że w świetle jednoznacznego brzmienia art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ŚwRodzU oraz ww.
uchwały NSA, warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jest legitymowanie się przez
współmałżonka osoby wymagającej opieki orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Warunek
ten nie jest zatem spełniony w przypadku posiadania orzeczenia o umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności.
Następnie NSA wskazał, że powoływanie się przez stronę na jej słuszny interes nie może prowadzić do obchodzenia
obowiązującego prawa przez przyznanie stronie określonego uprawnienia, pomimo niespełnienia ustawowych
kryteriów warunkujących jego przyznanie (wyrok WSA w Warszawie z 4.10.2005 r., V SA/Wa 1658/05, 
).
Szczególny tryb postępowania, jakim jest postępowanie z art. 154 KPA, nie może być traktowany jako kolejna
instancja, w której weryfikuje się prawidłowość zastosowania przez organ administracji przepisów prawa
materialnego, stanowiących postawę wydania decyzji ostatecznej. Tego oczekuje Skarżący, kwestionując wykładnię
art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ŚwRodzU. Zdaniem NSA należy wskazać, że kwestia dopuszczalności zastosowania trybu
z art. 154 KPA do tzw. decyzji związanych, nie jest jednolicie postrzegana w orzecznictwie sądów administracyjnych.
NSA zauważył, że zgodnie z art. 154 § 1 KPA, tym nadzwyczajnym trybem mogą być objęte ostateczne decyzje, na
mocy których strona nie nabyła prawa. Z przepisu tego nie wynika, by dany tryb dotyczył tylko decyzji uznaniowych,
a nie miał zastosowania do decyzji związanych. W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 154 KPA organ
administracji publicznej nie dokonuje kontroli ostatecznej decyzji pod kątem merytorycznym, w aspekcie jej zgodności
z prawem, tj. nie bada, czy orzeczenie to zostało wydane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, a więc także,
czy przekroczono granice przyznanego ustawą uznania administracyjnego. Przedmiotem oceny organu
administracji jest bowiem tylko to, czy za zmianą lub uchyleniem decyzji administracyjnej przemawia interes
społeczny albo słuszny interes strony, co może dotyczyć zarówno decyzji uznaniowych, jak i związanych (tak A.
Wróbel, Komentarz aktualizowany do KPA, LEX/el., 2024). Jednocześnie należy mieć - zdaniem NSA - na uwadze,
że niezależnie od charakteru ostatecznej decyzji, kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma to, że zmiana
lub uchylenie tej decyzji z powodu przesłanek wymienionych w art. 154 § 1 KPA, w żadnym razie nie może prowadzić
do wydania orzeczenia sprzecznego z prawem. Zatem, nawet gdyby w okolicznościach konkretnej sprawy ziściła się
przesłanka interesu społecznego lub słusznego interesu strony, to niedopuszczalne byłoby wydanie decyzji
zmieniającej/uchylającej, która byłaby sprzeczna z obowiązującym porządkiem prawnym lub zmierzałaby do obejścia
prawa. W tym kontekście należy podzielić stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu wyroku NSA z 20.10.2017 r.,
II OSK 1457/17, 
), zgodnie z którym możliwość zastosowania art. 154 § 1 KPA do decyzji związanych nie jest
wykluczona, ale obarczona jest konkretnymi ograniczeniami, które wynikają bezpośrednio z okoliczności danej
sprawy, a ewentualne podjęcie rozstrzygnięcia - w tym pozytywnego dla wnioskodawcy - i tak nie może prowadzić do
stanu naruszenia prawa. Z tych względów, na podstawie art. 184 PostAdmU w zw. z art. 193 zdanie drugie
PostAdmU, NSA oddalił skargę kasacyjną.

Komentarz
Mając na uwadze stan faktyczny i prawny rozpatrywanej sprawy NSA wypowiedział się jednoznacznie na temat
warunku przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i stwierdził, że powyższe umożliwia jedynie posiadanie
orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności, nie zaś o stopniu umiarkowanym, co miało miejsce
w analizowanej sprawie. Ponadto NSA odniósł się do kwestii dopuszczalności zastosowania trybu z art. 154 KPA, tj.
zmiany decyzji z uwagi na interes społeczny lub słuszny interes strony. W tym kontekście stanowisko NSA również
jest kategoryczne i wskazuje, że zmiana lub uchylenie tej decyzji na podstawie ww. przepisu, nie może prowadzić do
wydania orzeczenia sprzecznego z prawem i przyznanie stronie uprawnienia, pomimo niespełnienia ustawowych
kryteriów.

Wyrok NSA z 15.5.2024 r., I OSK 1143/23, 








NSA jednoznacznie stwierdził, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje tylko osobom legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, a nie umiarkowanym. Ponadto podkreślił, że zastosowanie trybu z art. 154 KPA nie może prowadzić do wydania decyzji sprzecznej z prawem. W rezultacie skargę kasacyjną oddalono, utrzymując decyzję o odmowie świadczenia pielęgnacyjnego.