Zabezpieczenie finansowe

Tematyka: zabezpieczenie finansowe, dyrektywa 2002/47, TS, bank, wierzytelności, postępowanie upadłościowe, gwarancja

TS orzekł, że dyrektywę 2002/47 należy interpretować w ten sposób, iż przyznaje ona przyjmującemu
zabezpieczenie finansowe, takie jak zabezpieczenie będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie
z którym środki zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe
w formie gwarancji w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku,
prawo realizacji tej gwarancji niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego wobec dającego
zabezpieczenie. Jednak...
W kwietniu 2007 r. Izdevnieciba Stilus SIA, której następcą prawnym jest Private Equity Insurance Group SIA,
zawarła standardową umowę o prowadzenie bieżącego rachunku bankowego ze Swedbank AS. Umowa zwierała
klauzulę dotyczącą zabezpieczenia finansowego, zgodnie z którą środki zdeponowane na rachunku bieżącym
Izdevnieciba Stilus stanowią zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji dającej prawo do zaspokojenia
wszystkich wierzytelności, jakie posiada Swedbank wobec tej spółki. W październiku 2010 r. została ogłoszona
upadłość Izdevnieciba Stilus. Po ogłoszeniu upadłości syndyk zawarł ze Swedbank nową umowę rachunku
bankowego, zawierającą identyczną z pierwotną klauzulę dotyczącą zabezpieczenia finansowego w formie
gwarancji. W czerwcu 2011 r. Swedbank pobrał z bieżącego rachunku bankowego Izdevnieciba Stilus kwotę 192,30
LVL (ok. 274 EUR) tytułem opłaty za prowadzenie rachunku za okres do dnia ogłoszenia upadłości. Syndyk wniósł
pozew przeciwko Swedbank w celu odzyskania tej kwoty, powołując się na ustanowioną w prawie krajowym zasadę
gwarantującą równość traktowania wierzycieli w postępowaniu upadłościowym i zakaz dokonywania przez
poszczególnych wierzycieli czynności ze szkodą dla pozostałych.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy dyrektywę 2002/47/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z 6.9.2002 r. w sprawie uzgodnień dotyczących zabezpieczeń finansowych, należy
interpretować w ten sposób, że przyznaje ona przyjmującemu zabezpieczenie finansowe – zgodnie z którym środki
zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji
w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku – prawo realizacji tej gwarancji
niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego wobec dającego zabezpieczenie?
Zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47 „odpowiednie zobowiązania finansowe” oznaczają zobowiązania,
które są zabezpieczone na mocy umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego i które przyznają prawo do
rozliczeń gotówkowych lub zapewniania instrumentów finansowych. Mogą się one składać w całości lub w części
z obecnych lub przyszłych zobowiązań, bądź podobnych umów, albo zawierać zobowiązania przyjmującego
zabezpieczenie w stosunku do osoby innej niż dający zabezpieczenie lub zobowiązania szczególnego rodzaju
pojawiające się okresowo. W ocenie TS pojęcie „odpowiednie zobowiązania finansowe” obejmuje sytuację, taką jak
sytuacja będąca przedmiotem postępowania głównego, w której zabezpieczenie obejmuje wszystkie wierzytelności
banku względem posiadacza rachunku bankowego.
Trybunał stwierdził, że w przypadku braku wyraźnego ograniczenia przewidzianego w dyrektywie 2002/47 wyrażenie
„zobowiązania, które przyznają prawo do rozliczeń gotówkowych”, zawarte w definicji ustanowionej w art. 2 ust. 1 lit.
f) dyrektywy 2002/47, należy rozumieć jako obejmujące każde zobowiązanie przyznające prawo do rozliczeń
gotówkowych, a zatem także zwykłe zobowiązania pieniężne posiadacza rachunku względem banku, takie jak opłaty
za prowadzenie rachunku. Ponadto, w zakresie, w jakim odpowiednie zobowiązania finansowe mogą, zgodnie
z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2002/47, składać się w całości lub w części z obecnych lub
przyszłych zobowiązań, ta definicja obejmuje również sytuację, taką jak sytuacja będąca przedmiotem postępowania
głównego, w której zabezpieczenie obejmuje nie tylko indywidualne zobowiązanie, ale ogół wierzytelności banku
względem posiadacza rachunku.
Zgodnie z art. 1 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2002/47 zabezpieczenie składa się z gotówki lub instrumentów finansowych.
Pojęcie „gotówka” zostało zdefiniowane w art. 2 ust. 1 lit. d) tej dyrektywy jako oznaczające pieniądze przekazane na
rachunek lub podobne roszczenia o zwrot pieniędzy, takie jak rynkowe lokaty pieniężne. Z motywu 18 wynika
również, że ta definicja nie obejmuje banknotów. Ponieważ żadne inne wyłączenie nie jest przewidziane w dyrektywie
2002/47, rzecznik generalny stwierdził (pkt 29 opinii), że ta definicja obejmuje środki zdeponowane na rachunku
bieżącym, takim jak rachunek będący przedmiotem postępowania głównego.
Trybunał wskazał, że nie można uznać, aby przedmiotowy zakres stosowania dyrektywy 2002/47 ograniczał się do
środków zdeponowanych na rachunkach wykorzystywanych w ramach systemów płatności i rozrachunku papierów
wartościowych, o których mowa w art. 1 i 2 dyrektywy 98/26. Trybunał stwierdził, że zgodnie z jej art. 1 ust. 5 ak. 1
dyrektywa 2002/47 jest stosowana w przypadku ustanowienia zabezpieczenia finansowego, jeżeli może ono zostać
udowodnione na piśmie, co obejmuje również zapisy przy użyciu środków elektronicznych i innych trwałych środków

informacji. Przepis art. 3 ust. 2 tej dyrektywy stanowi, że zakaz uzależnienia ustanowienia zabezpieczenia
finansowego od dokonywania czynności formalnych, przewidziany w art. 3 ust. 1, nie narusza jej stosowania,
w sytuacji gdy doszło do ustanowienia tego zabezpieczenia finansowego, pod warunkiem że to ustanowienie może
być udowodnione na piśmie. Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 2 zd. 1 dyrektywy 2002/47 ustanowienie
zabezpieczenia finansowego oznacza jego dostarczenie, przeniesienie, posiadanie, zarejestrowanie lub przypisanie
w inny sposób, powodujące, że przyjmujący zabezpieczenie lub osoba działająca w jego imieniu obejmuje je
w posiadanie lub przejmuje nad nim kontrolę. Jednak w dyrektywie nie doprecyzowano, w jakich warunkach
kryterium, zgodnie z którym przyjmujący zabezpieczenie musi objąć je „w posiadanie” lub przejąć nad nim „kontrolę”,
jest spełnione w przypadku niematerialnego zabezpieczenia, takiego jak to będące przedmiotem postępowania
głównego, obejmującego środki zdeponowane na rachunku bankowym. W związku z brakiem odesłania do prawa
państw członkowskich temu kryterium należy nadać autonomiczną i jednolitą wykładnię w całej UE, uwzględniającą
jego treść, kontekst i zamierzony cel (wyrok A, C-184/14, pkt 31, 32). Z motywu 10 dyrektywy 2002/47 wynika, że
dąży ona do wprowadzenia równowagi pomiędzy efektywnością rynku a bezpieczeństwem prawnym stron umów
dotyczących zabezpieczenia finansowego i osób trzecich, wprowadzając wymóg, aby ustanowienie zabezpieczenia
finansowego nastąpiło poprzez pewną formę pozbawienia posiadania. Wymóg dotyczący ustanowienia
zabezpieczenia finansowego ma służyć zapewnieniu, aby przyjmujący zabezpieczenie mógł nim rzeczywiście
rozporządzać w przypadku nastąpienia zdarzenia uprawniającego do realizacji tego zabezpieczenia. Z motywu 17
dyrektywy 2002/47 wynika, że zapewnia ona szybkie oraz niesformalizowane stosowanie procedur w celu
zabezpieczenia stabilności finansowej i ograniczenia skutków efektu domina w przypadku niewypełnienia
zobowiązań przez stronę umowy dotyczącej zabezpieczenia finansowego. Wymóg odnoszący się do ustanowienia
zabezpieczenia finansowego, w zakresie, w jakim zapewnia, aby przyjmujący zabezpieczenie mógł nim rzeczywiście
rozporządzać, może przyczyniać się do realizacji takiego celu. Ponadto art. 2 ust. 2 zd. 2 dyrektywy 2002/47
przewiduje, że prawo zastąpienia lub cofnięcia zabezpieczenia przekraczającego wymagane zabezpieczenie
finansowe na rzecz dającego zabezpieczenie nie powinno naruszać sytuacji przyjmującego zabezpieczenie
w stosunku do jego ustanowienia. W ocenie TS to prawo zostałoby pozbawione znaczenia, gdyby uznać, że
przyjmujący zabezpieczenie obejmujące środki zdeponowane na rachunku bankowym objął te środki „w posiadanie”
lub przejął nad nimi „kontrolę” również w przypadku, gdy posiadacz rachunku może nimi swobodnie rozporządzać.
Dlatego przyjmujący zabezpieczenie, takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, dotyczące środków
zdeponowanych na bieżącym rachunku bankowym, objął te środki „w posiadanie” lub przejął nad nimi „kontrolę”
wyłącznie pod warunkiem, że dający zabezpieczenie nie może nimi rozporządzać.
Trybunał stwierdził, że zabezpieczenie finansowe nie jest, co do zasady, objęte zakresem stosowania dyrektywy
2002/47, jeżeli zostało ustanowione po wszczęciu postępowania upadłościowego. W ocenie TS art. 8 ust. 1 i 3 tej
dyrektywy sprzeciwia się temu, aby postępowanie upadłościowe mogło mieć retroaktywny skutek w odniesieniu do
zabezpieczeń finansowych ustanowionych przed jego wszczęciem. Natomiast zgodnie z art. 8 ust. 2, jeżeli
zabezpieczenie zostało ustanowione po wszczęciu takiego postępowania, umowa w sprawie zabezpieczenia
wywołuje skutki prawne i jest wiążąca względem stron trzecich wyłącznie wyjątkowo, tzn. jedynie wówczas, gdy
zabezpieczenie zostało ustanowione w dniu wszczęcia tego postępowania, a przyjmujący zabezpieczenie przedstawi
dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania.
W rozpatrywanej sprawie TS wskazał, że do sądu odsyłającego należy zbadanie, w szczególności, czy środki
pobrane przez Swedbank z rachunku Izdevnieciba Stilus zostały wpłacone na ten rachunek przed wszczęciem
postępowania upadłościowego lub też w dniu jego wszczęcia oraz czy Izdevnieciba Stilus nie mogła rozporządzać
tymi środkami po ich wpłaceniu na ten rachunek. W ocenie TS, z zastrzeżeniem potwierdzenia tej okoliczności przez
sąd odsyłający, te warunki nie są spełnione w niniejszym przypadku. Strony w postępowaniu głównym zgodziły się,
że środki pobrane przez Swedbank zostały zdeponowane na rachunku dopiero po wszczęciu postępowania
upadłościowego, a umowa dotycząca zabezpieczenia finansowego będąca przedmiotem postępowania głównego nie
zawiera klauzuli, zgodnie z którą Izdevnieciba Stilus nie mogła rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na ten
rachunek.
Reasumując TS orzekł, że dyrektywę 2002/47 należy interpretować w ten sposób, iż przyznaje ona przyjmującemu
zabezpieczenie finansowe, takie jak zabezpieczenie będące przedmiotem postępowania głównego, zgodnie z którym
środki zdeponowane na rachunku bankowym stanowią dla banku zabezpieczenie finansowe w formie gwarancji
w odniesieniu do wszystkich wierzytelności banku względem posiadacza rachunku, prawo realizacji tej gwarancji
niezależnie od wszczęcia postępowania upadłościowego wobec dającego zabezpieczenie. Jednak stosowanie tego
prawa jest możliwe wyłącznie, jeżeli środki będące przedmiotem zabezpieczenia zostały wpłacone na dany rachunek
przed wszczęciem tego postępowania lub jeżeli te środki zostały wpłacone w dniu jego wszczęcia, a bank przedstawił
dowód, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o rozpoczęciu tego postępowania, oraz jeżeli posiadacz tego rachunku nie
mógł rozporządzać tymi środkami po ich wpłaceniu na ten rachunek.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 10.11.2016 r., Private Equity In-surance Group, C-156/15