Sankcje cywilnoprawne wykonywania czynności bankowych przez podmiot nieposiadający zezwolenia

Publikacja omawia sankcje cywilnoprawne związane z wykonywaniem czynności bankowych przez podmioty nieposiadające zezwolenia, na podstawie orzecznictwa Sądu Najwyższego. Analizowany jest przypadek spółki zawierającej umowę sprzedaży auta z osobą trzecią, która nielegalnie zajmowała się czynnościami bankowymi. Artykuł porusza kwestie nieważności umowy, obowiązku zwrotu otrzymanych środków oraz interpretacji przepisów dotyczących czynności bankowych bez zezwolenia.

Tematyka: sankcje cywilnoprawne, czynności bankowe, zezwolenie, nieważność umowy, zwrot środków, przepisy prawne, Sąd Najwyższy

Sankcje cywilnoprawne związane z dokonaniem czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ustawy
z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe, przez podmiot nieposiadający wymaganego przez prawo zezwolenia, określa
art. 170 ust. 1 i 2 tej ustawy – stwierdził Sąd Najwyższy.
„A.” sp. z o.o. – diler samochodów zawarła z Dariuszem B. umowę sprzedaży auta opiewającą na kwotę 211 tys. zł.
Zaliczkę w imieniu nabywcy wpłaciła firma – Centrum Inwestycyjno-Oddłużeniowe, która zobowiązała się do zapłaty
w imieniu Dariusza B. pełnej kwoty. Firma ta na podstawie umowy inwestycyjnej przyjęła od Dariusza B. ponad 50
tys. zł, którą to kwotą miała obracać oraz inwestować. Wkrótce okazało się, że Centrum Inwestycyjno-Oddłużeniowe
nie miało zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie czynności bankowych i ogłoszono upadłość tego
podmiotu. Syndyk masy upadłości zażądał od „A.” sp. z o.o. zwrotu zaliczki.
Sąd I instancji stwierdził nieważność zawartej umowy, będącą następstwem czynności bankowych wykonywanych
bez pozwolenia. Natomiast sąd II instancji zwrócił sie do SN o wyjaśnienie: „Czy wykonywanie przez podmiot
niebędący bankiem i nieposiadający wymaganego zezwolenia czynności bankowych wskazanych w art. 5
PrBank powoduje bezwzględną nieważność czynności w świetle art. 5 w zw. z art. 170 ust. 1 PrBank w zw.
z art. 58 § 1 KC, czy też skutki takich czynności regulowane są wyłącznie normą art. 170 ust. 1 i 2 PrBank?”.
Sąd wskazał, że wskazane w art. 5 PrBank czynności mogą zostać podjęte także przez inne podmioty niż bank na
podstawie stosownych zezwoleń, zarówno wynikających bezpośrednio z przepisów ustaw szczególnych, jak i tych,
które wymagają działania odpowiedniego organu. Zgodnie z art. 170 PrBank, wykonywanie czynności bankowych
bez zezwolenia nie stanowi podstawy do pobierania oprocentowania, prowizji, opłat ani innego wynagrodzenia. Kto
otrzymał oprocentowanie, prowizję, opłatę lub inne wynagrodzenie za czynności, o których mowa powyżej, jest
zobowiązany do ich zwrotu. Chodzi zatem o nielegitymowanie się przez dany podmiot jakimkolwiek tytułem prawnym
(ogólnym lub szczególnym) do podejmowania takich czynności.
Sąd Najwyższy wskazał, że w orzecznictwie i doktrynie prezentowany jest pogląd, zgodnie z którym
wykonywanie czynności bankowych bez zezwolenia jest dokonywaniem czynności prawnych sprzecznych
z ustawą albo mających na celu obejście ustawy, które na mocy art. 58 § 1 KC są nieważne. Dominujące jest
jednak stanowisko, że jedyną sankcją wynikającą z art. 170 ust. 1 i 2 PrBank jest obowiązek zwrotu
pobranego oprocentowania, opłat, prowizji lub innego wynagrodzenia, natomiast sama czynność prawna
dokonana przez dany podmiot z kontrahentem jest ważna. Podkreśla się, że sankcji w postaci nieważności
bezwzględnej umowy nie można domniemywać, a wzgląd na ochronę interesów klientów podmiotów
wykonujących bez zezwolenia czynności bankowe, przemawia za traktowaniem zawieranych przez nie umów
jako ważnych. Sankcjonowaniu podlega angażowanie się w działalność gospodarczą niezgodną
z wymaganiami ustawy, tj. z wymaganiem uzyskania zezwolenia na dokonanie czynności bankowej.
Uchwała SN z 10.3.2017 r., III CZP 109/16

Sąd Najwyższy potwierdza, że wykonywanie czynności bankowych bez zezwolenia nie powoduje bezwzględnej nieważności umowy, lecz skutkuje obowiązkiem zwrotu otrzymanych środków. Wprowadza to klarowność co do konsekwencji takich działań i podkreśla znaczenie posiadania odpowiednich zezwoleń w działalności bankowej.