Nowy obowiązek banków i innych instytucji udzielających pożyczek

Nowe regulacje związane z ochroną danych osobowych nakładają na banki i instytucje udzielające pożyczek obowiązek informowania klientów o decyzjach odmownych. Zmiany wprowadzają transparentność w procesie decyzyjnym, umożliwiając klientom uzyskanie wyjaśnień dotyczących decyzji. Dodatkowo, klient ma prawo do informacji stanowiących podstawę pozytywnej decyzji o udzieleniu kredytu czy pożyczki.

Tematyka: nowe regulacje, ochrona danych osobowych, banki, instytucje pożyczkowe, transparentność decyzji, wyjaśnienia klientom, prawo do informacji, reklamacje, skargi, przejrzystość procesu kredytowego

4.5.2019 r. zaczęły obowiązywać nowe regulacje związane z wejściem w życie ustawy z 21.2.2019 r. o zmianie
niektórych ustaw w związku z zapewnieniem stosowania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
(UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem
danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE
(ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (Dz.U. z 2019 r. poz. 730). Banki i firmy pożyczkowe od teraz będą
musiały bezpłatnie poinformować klientów, dlaczego odmówiły im kredytu czy pożyczki.
Przepis art. 49 przedmiotowej ustawy wprowadza istotne zmiany w ustawie z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (t.j.:
Dz.U. z 2018 r. poz. 2187 ze zm., dalej jako: PrBank). Z dniem wejścia w życie nowelizacji przepisów, banki i inne
instytucje udzielające pożyczek będą miały obowiązek poinformować osobę starającą się o kredyt lub
pożyczkę o przyczynach jakie zaważyły na decyzji odmownej o nieudzieleniu kredytu lub pożyczki. W tym
celu w przepisach ustawy Prawo bankowe dodany został art. 105a ust. 1a stanowiący, że: „Banki, inne instytucje
ustawowo upoważnione do udzielania kredytów, instytucje pożyczkowe oraz podmioty, o których mowa w art. 59d
ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim, a także instytucje utworzone na podstawie art. 105 ust. 4, mogą
w celu oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego podejmować decyzje, opierając się wyłącznie na
zautomatyzowanym przetwarzaniu, w tym profilowaniu, danych osobowych – również stanowiących tajemnicę
bankową – pod warunkiem zapewnienia osobie, której dotyczy decyzja podejmowana w sposób zautomatyzowany,
prawa do otrzymania stosownych wyjaśnień co do podstaw podjętej decyzji, zakwestionowania tej decyzji, wyrażenia
własnego stanowiska oraz do uzyskania interwencji ludzkiej”.
W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że „Zmiany w nowelizowanym art. 105a PrBank uwzględniają ciągły
rozwój technologiczny polskiego sektora finansowego, a także konieczność dokonywania przez banki oceny
zdolności kredytowej kredytobiorcy przed przyznawaniem kredytów oraz efektywność tego procesu - projektodawca
zdecydował o wprowadzeniu przepisu, na podstawie którego m.in. banki będą mogły podejmować decyzję, która
opiera się wyłącznie na zautomatyzowanym przetwarzaniu danych, w tym profilowaniu (dodawany ust. 1a w art. 105a
PrBank) w procesie dokonywania oceny zdolności kredytowej. Oznacza to, że taka decyzja w zakresie oceny
zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego będzie mogła zostać podjęta bez zgody osoby, której dane
dotyczą. Jednocześnie wprowadzono przepisy, których celem jest zapewnienie osobie fizycznej zarówno prawa do
zakwestionowania takiej decyzji, prawa do wyrażenia własnego stanowiska w tej sprawie oraz do uzyskania
interwencji ludzkiej. Ponadto kredytodawca będzie zobowiązany do przedstawienia – na wniosek osoby, której dane
dotyczą – stosownych wyjaśnień co do podstaw decyzji, która została podjęta wyłącznie na podstawie
zautomatyzowanego przetwarzania, w tym profilowania” (Uzasadnienie, s. 112).
Do tej pory, osoba ubiegająca się o kredyt czy pożyczkę mogła jedynie domyślać się z jakiego powodu instytucja
finansowa odmówiła jej udzielenia kredytu lub pożyczki. Natomiast zgodnie ze znowelizowanymi przepisami banki
i instytucje pożyczkowe muszą wskazać, jakie konkretnie informacje zaważyły na negatywnej ocenie klienta. Co
więcej, klient będzie miał również prawo uzyskać informacje stanowiące podstawę pozytywnej decyzji
w przedmiocie udzielenia kredytu bądź pożyczki. Może to być niezwykle istotne np. jeśli kredytobiorca chce
dowiedzieć się dlaczego bank oferuje mu kredyt na takich, a nie innych warunkach. Wyjaśnienie zdolności
kredytowej dla klientów indywidualnych jest bezpłatne i instytucja finansowa nie może pobierać opłat z tytułu
świadczenia takich usług.
Z powyższych zmian wynika, że w sytuacji, w której instytucja finansowa podejmuje decyzję odnoszącą się do
udzielenia kredytu w automatycznym profilowaniu danych klienta, to klient może domagać się wyjaśnienia powodów
takiej a nie innej decyzji, a dodatkowo także do ponownego rozpatrzenia wniosku kredytowego przez analityka
bankowego. Natomiast jeśli decyzję dotyczącą wniosku kredytowego podjął człowiek, to klient ma prawo żądać
informacji o tym jakie czynniki miały wpływ na ocenę jego zdolności kredytowej.
W przypadku, w którym instytucja finansowa nie wyjaśniła podstaw swojej decyzji, to narusza przepisy dotyczące
danych osobowych, a co za tym idzie, klient ma prawo złożenia skargi do Prezesa Urzędu Ochrony Danych
Osobowych. Natomiast jeśli wyjaśnienie jest- w ocenie klienta- lakoniczne lub niewystarczające, można skorzystać
z prawa do reklamacji, a w dalszym kroku złożyć skargę do Rzecznika Finansowego. Poza tym, w każdym
przypadku, w którym osoba uzna, że jej prawa zostały naruszone, może skorzystać z powództwa cywilnego na
zasadach ogólnych.
Natomiast przepis art. 105a ust. 1b PrBank ściśle reguluje jakich informacji może domagać się bank lub inny podmiot
udzielający pożyczki od klienta. W odniesieniu do danych osoby ubiegającej się o kredyt lub pożyczkę są to:
a) imiona i nazwisko,

b) nazwisko rodowe,
c) imiona rodziców,
d) data i miejsce urodzenia,
e) wiek,
f) płeć,
g) obywatelstwo,
h) stan cywilny,
i) seria i numer dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość,
j) numer PESEL, o ile został nadany,
k) numer identyfikacji podatkowej, o ile został nadany,
l) adres zamieszkania, adres zameldowania na pobyt stały lub czasowy, aktualny adres pobytu czasowego inny niż
adres zamieszkania lub zameldowania, adres do korespondencji,
m) tytuł prawny do zajmowanego lokalu,
n) miejsce pracy,
o) zawód,
p) wykształcenie,
q) forma zatrudnienia,
r) sytuacja finansowa, w tym dochody i wydatki,
s) liczba osób w gospodarstwie domowym,
t) ustrój majątkowy małżonków;
Dodatkowo instytucja taka może żądać danych odnośnie zobowiązań klienta, a więc takich informacji jak:
a) źródło zobowiązania,
b) kwota i waluta,
c) numer i stan rachunku prowadzonego w banku lub innej instytucji ustawowo upoważnionej do udzielania kredytów,
nazwę i adres siedziby bądź oddziału banku lub innej instytucji ustawowo upoważnionej do udzielania kredytów,
d) data powstania zobowiązania,
e) warunki spłaty zobowiązania,
f) ustanowione zabezpieczenia prawne,
g) przebieg realizacji zobowiązania,
h) stan zadłużenia z tytułu zobowiązania,
i) data wygaśnięcia zobowiązania,
j) przyczyny niewykonania zobowiązania lub dopuszczenia się zwłoki,
k) przyczyny wygaśnięcia zobowiązania.
„Dodawany ust. 1b w nowelizowanym art. 105a PrBank specyfikuje kategorie danych osobowych, w oparciu o które
będą mogły być podejmowane decyzje poprzez zautomatyzowane przetwarzanie, w tym profilowanie danych, dla
celów oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego przez podmioty udzielające kredytu. Zgodnie
z proponowanym rozwiązaniem w przypadku podejmowania zautomatyzowanych decyzji katalog danych
wykorzystywanych dla oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego określony został w przepisach
ustawowych” (Uzasadnienie, s. 113). Przyjęte rozwiązanie zapewnia zabezpiecza ochronę osoby przed
przetwarzaniem danych, które nie są niezbędne we wskazanych procesach związanych z dokonywaniem oceny
zdolności kredytowej.

Nowe przepisy zwiększają ochronę danych osobowych klientów oraz wprowadzają obowiązek instytucji finansowych udzielania jasnych wyjaśnień dotyczących decyzji kredytowych. Klienci zyskują prawo do zgłaszania reklamacji i skarg w przypadku niejasności lub niesprawiedliwych decyzji. Całość ma na celu zwiększenie przejrzystości procesu udzielania kredytów i pożyczek.