Udzielenie zabezpieczenia poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej
Zabezpieczenie poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej stanowiło przedmiot sporu pomiędzy Sądem Okręgowym w Gliwicach a Sądem Apelacyjnym w Katowicach. Wniosek o zabezpieczenie został ostatecznie odrzucony ze względu na brak uprawdopodobnienia interesu prawego. Sprawa dotyczyła roszczeń o ustalenie nieistnienia roszczeń z tytułu rękojmi oraz o wypłatę środków z gwarancji bankowej.
Tematyka: zabezpieczenie, zakazanie realizacji uprawnień, gwarancja bankowa, Sąd Apelacyjny, interes prawny, abstrakcyjny charakter, roszczenia, rękojmia, środki pieniężne, Katowice
Zabezpieczenie poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej stanowiło przedmiot sporu pomiędzy Sądem Okręgowym w Gliwicach a Sądem Apelacyjnym w Katowicach. Wniosek o zabezpieczenie został ostatecznie odrzucony ze względu na brak uprawdopodobnienia interesu prawego. Sprawa dotyczyła roszczeń o ustalenie nieistnienia roszczeń z tytułu rękojmi oraz o wypłatę środków z gwarancji bankowej.
Skoro zabezpieczeniu mają podlegać roszczenia o ustalenie, że obowiązanej nie przysługują roszczenia z tytułu rękojmi za wady przedmiotu umowy i o wypłatę środków pieniężnych z gwarancji, to zrealizowanie gwarancji będzie miało nieodwracalny charakter i odbierze jej możliwość ich dochodzenia na rzecz roszczenia o zwrot nienależnie pobranego świadczenia. Tymczasem wypłata świadczenia z gwarancji nie powinna mieć miejsca jeśli podstawa wypłaty jest sporna - orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach. Opis stanu faktycznego Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił wniosek o zabezpieczenie roszczenia uprawnionej, wskazując, że o ile wnioskodawczyni uprawdopodobniła istnienie roszczenia, to jej interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia uprawdopodobniony nie został. Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że uwzględnieniu wniosku i udzielenie zabezpieczenia poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej sprzeciwia się charakter samej gwarancji, a także zakaz obciążania dłużnika ponad miarę. W zażaleniu na powyższe postanowienie wnioskodawczyni domagała się zmiany postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku i zakazanie obowiązanej skorzystania z gwarancji bankowej. Sąd Apelacyjny w Katowicach po rozpoznaniu sprawy postanowił oddalić zażalenie. Z uzasadnienia Sądu O ile można zgodzić się ze skarżącą, że sposób zabezpieczenia polegający na zakazaniu obowiązanemu realizacji uprawnień z tytułu gwarancji bankowej mieści się w granicach wyznaczonych w art. 755 § 1 KPC i nie kłóci się z abstrakcyjnym charakterem tego środka prawnego, to należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego o tym, że interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia nie został uprawdopodobniony. Skarżąca argumentowała, że skoro zabezpieczeniu mają podlegać roszczenia o ustalenie, że obowiązanej nie przysługują roszczenia z tytułu rękojmi za wady przedmiotu umowy i o wypłatę środków pieniężnych z gwarancji, to zrealizowanie gwarancji będzie miało nieodwracalny charakter i odbierze jej możliwość ich dochodzenia na rzecz roszczenia o zwrot nienależnie pobranego świadczenia. Tymczasem wypłata świadczenia z gwarancji nie powinna mieć miejsca jeśli podstawa wypłaty jest sporna. Odnosząc się do przesłanki uprawdopodobnienia interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia skarżąca powołała się także na swoją sytuację finansową, która jest bardzo zła. Zgodnie z art. 7301 § 2 KPC, interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Podkreślenia wymaga przy tym, że tymczasowe udzielenie ochrony prawnej stanowi wyjątek od zasady, że ochrona ta opiera się na prawomocnym orzeczeniu sądu. W konsekwencji z jednej strony, z uwagi na wspomnianą tymczasowość i niezbędną szybkość postępowania, nie jest konieczne udowodnienie roszczenia i interesu prawnego, ale z drugiej strony, mając na uwadze wyjątkowy charakter instytucji, ustawodawca pozwala na udzielenie zabezpieczenia tylko w ściśle określonych ramach, wyznaczanych przez wymogi, od spełnienia których uzależniono ochronę praw nie potwierdzonych jeszcze prawomocnym orzeczeniem sądowym. W rozpoznawanej sprawie pierwszoplanową przyczyną, dla której wniosek o zabezpieczenie oddalono, był brak interesu prawnego. Skarżąca podnosiła dwojakiego rodzaju argumenty mające świadczyć o tym, że powyższa przesłanka została spełniona. Pierwszy z nich odwoływał się do celu postępowania, którego osiągnięcie będzie co najmniej znacznie utrudnione, jeśli nie niemożliwe, w razie odmowy udzielenia zabezpieczenia. Twierdząc tak, wskazywała na przedmiot postępowania, to jest roszczenia o ustalenie nieistnienia roszczeń z tytułu rękojmi oraz o wypłatę środków z gwarancji. Zabezpieczenie, którego się domaga skarżąca, nie wpływa jednak w żaden sposób na osiągnięcie celu postępowania wyznaczonego przez pierwsze z wymienionych roszczeń, to jest dotyczące rękojmi. Jeśli natomiast idzie o ewentualną bezprzedmiotowość roszczenia odnoszącego się wprost do gwarancji, to ze sposobem zabezpieczenia polegającym na zakazaniu obowiązanej realizacji roszczeń z tytułu gwarancji sama skarżąca nie wiązała dalekosiężnych skutków procesowych. Na wypadek realizacji uprawnień z tytułu gwarancji wniosła bowiem o zobowiązanie obowiązanej do zwrotu pobranej kwoty w terminie 2 dni, nie zmieniając przy tym pierwotnego żądania pozwu (o ustalenie nieistnienia roszczeń). Skoro wobec braku zabezpieczenia wedle pierwszego sposobu roszczenie nie uległo zmianie, należy przyjąć, że osiągnięcie celu postępowania i tak było nadal możliwe, co wyklucza istnienie interesu prawnego. W odniesieniu do drugiego sposobu zabezpieczenia, aktualnego na wypadek zrealizowania gwarancji, to zagadnienie to należy rozpatrywać na gruncie uprawdopodobnienia samego roszczenia. Skoro bowiem doszłoby do realizacji gwarancji, to rację ma skarżąca twierdząc, że w takim wypadku przysługiwałoby jej roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia. Mimo to podtrzymała treść wniosku, domagając się zabezpieczenia roszczenia o ustalenie. W takim jednak wypadku należało oczekiwać wskazania dodatkowych okoliczności świadczących o uprawdopodobnieniu roszczenia o ustalenie w sytuacji, gdy uprawnionemu służy roszczenie o świadczenie. Jest to o tyle istotne, że zgodnie z powszechnie akceptowanym zapatrywaniem judykatury, jeśli uprawniony może wystąpić z roszczeniem dalej idącym, przyjmuje się, że nie ma interesu prawnego w wystąpieniu z powództwem o ustalenie na podstawie art. 189 KPC. To zaś musiałoby prowadzić do oddalenia wniosku o zabezpieczenie z uwagi na brak uprawdopodobnienia roszczenia, ponieważ wspomnianych okoliczności skarżąca nie wskazała. Wskazując na uprawdopodobnienie interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia uprawniona powołała się także na fakt, że pozostaje w restrukturyzacji, a jej sytuacja finansowa jest zła. Poza stwierdzeniami natury ogólnej o swej kondycji finansowej oraz o tym, że w razie sporu co do podstawy wypłaty uprawnienia z gwarancji bankowej nie powinny być realizowane, skarżąca nie przytoczyła żadnych danych, które pozwoliłyby na ocenę w jaki sposób zrealizowanie uprawnień z gwarancji wpłynie na jej sytuację faktyczną. Jak już o tym była mowa, dla udzielenia zabezpieczenia ustawodawca nie wymaga udowodnienia, a zadawala się jedynie uprawdopodobnieniem, jednak nie może być ono utożsamiane z samymi tylko twierdzeniami strony, jak to ma miejsce w rozpoznawanej sprawie. Kwestią sporną w orzeczeniach sądów obu instancji była możliwość udzielenia zabezpieczenia poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej. O ile Sąd Okręgowy w Gliwicach stwierdził, że udzieleniu zabezpieczenia poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej sprzeciwia się charakter samej gwarancji, to Sąd Apelacyjny w Katowicach zaprezentował pogląd, że realizacja uprawnień z tytułu gwarancji bankowej mieści się w granicach wyznaczonych przepisem art. 755 § 1 KPC i nie kłóci się z abstrakcyjnym charakterem tego środka prawnego. Zgodnie z przepisem art. 81 ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 2187) gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku. W piśmiennictwie wskazuje się, że „Możliwość zapobieżenia skorzystaniu przez beneficjenta gwarancji bankowej należytego wykonania umowy z kwoty gwarancji budzi kontrowersje zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie. Z jednej strony znajdują się opinie zwolenników abstrakcyjnego charakteru gwarancji, którzy wskazują, iż wniosek o zabezpieczenie składany w celu uniemożliwienia beneficjentowi gwarancji jej uruchomienia ma rację bytu tylko w kontekście przesłanek uruchomienia gwarancji wskazanych w dokumencie gwarancji tzw. warunków formalnych. Z drugiej strony pojawiają się głosy, iż taki wniosek o zabezpieczanie może być zasadny i skuteczny w kontekście łączącej strony umowy podstawowej, a nie tylko postanowień zawartych w umowie gwarancji” (M. Łuczak-Golenia, Wniosek o udzielenie sądowego zabezpieczenia poprzez wstrzymanie realizacji gwarancji bankowej należytego wykonania umowy - zasadność żądania w kontekście abstrakcyjnego charakteru gwarancji, Kwartalnik Radca Prawny. Zeszyty naukowe 2(15)/2018). Mając na względzie uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z 16.4.1993 r. (III CZP 16/93), mającą moc zasady prawnej, gdzie Sąd Najwyższy wskazał, że gwarancja bankowa jest umową samodzielną, nieakcesoryjną i abstrakcyjną, wydaje się, że należy się opowiedzieć przeciwko możliwości udzielenia zabezpieczenia poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej. Udzielenie zabezpieczenia poprzez zakazanie skorzystania z gwarancji bankowej może podważać cel i funkcję gwarancji bankowej jako sposobu należytego wykonania umowy i w istocie czynić takie zabezpieczenie pozornym. Niemniej jednak zdarzają się sytuacje, że sądy udzielają zabezpieczenia poprzez zakazanie skorzystania z gwarancji. Podsumowując należy stwierdzić, że „Celem i istotą gwarancji jest jej samoistność i abstrakcyjny charakter, który prowadzi do powstania silnej i stabilnej więzi prawnej pomiędzy gwarantem, a beneficjentem gwarancji, w ramach której odpowiedzialność gwaranta nie jest uzależniona od żadnego zdarzenia przyszłego i niepewnego, czy też zdarzeń ze stosunku podstawowego, a gwarant zapewnia uprawnionemu wypłatę umówionej sumy od razu po zgłoszeniu przez niego stosownego żądania. Wszelkie odstępstwa od tej zasady należy traktować w charakterze wyjątków, uzasadnionych okolicznościami konkretnego stanu faktycznego” (M. Łuczak-Golenia, Wniosek..., op. cit.). Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14.3.2019 r., V AGz 15/19
Sąd Apelacyjny w Katowicach podtrzymał decyzję o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie poprzez zakazanie realizacji uprawnień z gwarancji bankowej. Pomimo kontrowersji co do możliwości takiego zabezpieczenia, zasada abstrakcyjności gwarancji jako umowy samodzielnej pozostaje kluczowa. Ostatecznie, udzielenie takiego zabezpieczenia może naruszać istotę gwarancji bankowej.