Umowa kredytu denominowanego w walucie obcej
Sposób ustalania kwoty kredytu denominowanego w walucie obcej jest kluczowym elementem umowy kredytu, który powinien być zrozumiały dla stron. Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nakazuje wyrażać warunki umowy w prosty i zrozumiały sposób. Przypadek GT vs. HS z 2006 r. dotyczył umowy kredytu w CHF, gdzie brak podpisu kredytobiorcy pod porozumieniem o kursie wymiany spowodował konflikt. Interpretacja TS wskazała, że nieuczciwy warunek umowy dotyczący kursu wymiany powinien być jasny i zrozumiały dla konsumenta, aby uniknąć nieważności umowy.
Tematyka: umowa kredytu, kredyt denominowany, waluta obca, kurs wymiany, TS, dyrektywa 93/13, transparentność umowy, nieważność umowy
Sposób ustalania kwoty kredytu denominowanego w walucie obcej jest kluczowym elementem umowy kredytu, który powinien być zrozumiały dla stron. Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nakazuje wyrażać warunki umowy w prosty i zrozumiały sposób. Przypadek GT vs. HS z 2006 r. dotyczył umowy kredytu w CHF, gdzie brak podpisu kredytobiorcy pod porozumieniem o kursie wymiany spowodował konflikt. Interpretacja TS wskazała, że nieuczciwy warunek umowy dotyczący kursu wymiany powinien być jasny i zrozumiały dla konsumenta, aby uniknąć nieważności umowy.
Sposób ustalania kwoty kredytu denominowanego w walucie obcej należy uznać za określający główny elemnt umowy kredytu, który powinien zostać wyrażony prostym i zrozumiałym językiem zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13. Stan faktyczny W 2006 r. węgierska spółką leasingową GT zawarła z HS, występującą w charakterze kredytobiorcy, umowę o kredyt w celu sfinansowania zakupu pojazdu samochodowego. Kredyt ten został wyrażony w walucie obcej, tj. we frankach szwajcarskich. Kwota tego kredytu została ustalona w oparciu o kwotę wyrażoną w forintach węgierskich przy zastosowaniu kursu wymiany obowiązującego w chwili uruchomienia środków. Zgodnie z tą umową „strony podpisały umowę, której treść była zgodna z porozumieniem kredytodawcy”. Po podpisaniu umowy kredytu porozumienie zostało następnie przesłane HS. Określało ono kurs wymiany mający zastosowanie do uruchomionego kredytu. Porozumienie to nie zostało podpisane przez HS. Zgodnie z treścią tej umowy kredyt powinien zostać spłacony w HUF, przy czym wysokość rat zależała od obowiązującego kursu wymiany między frankiem szwajcarskim i forintem węgierskim mającym zastosowanie w dniu ich uiszczenia, w związku z czym ryzyko kursowe ponosił kredytobiorca. W 2013 r., uznawszy, że HS a nie dopełnił obowiązku spłaty kredytu, GT wypowiedziała umowę kredytu i wystąpił z pozwem przeciwko HS, domagając się zasądzenia od niego kwoty 1 463 722 HUF tytułem kwoty głównej kredytu i odsetek. W odpowiedzi na pozew HS podniósł zarzut nieważności umowy z powodu braku wskazania przedmiotu kredytu, ponieważ informacja o kursie wymiany między CHF i HUF stosowanym przy przekazaniu środków została zawarta wyłącznie w porozumieniu podpisanym jedynie przez GT. Pytanie prejudycjalne - Czy art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. 1993, L 95, s. 29) należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, w interpretacji nadawanej mu przez sąd najwyższy tego państwa członkowskiego, zgodnie z którym nie jest nieważna umowa kredytu denominowanego w walucie obcej, która choć wskazuje wyrażoną w walucie krajowej kwotę odpowiadającą kwocie wskazanej we wniosku o finansowanie konsumenta, nie określa jednak kursu wymiany mającego zastosowanie do tej kwoty w celu ustalenia ostatecznej kwoty kredytu w walucie obcej, przewidując jednocześnie w jednym z postanowień, że kurs ten zostanie ustalony przez kredytodawcę w odrębnym dokumencie po zawarciu umowy? Stanowisko TS Sąd odsyłający wychodził z założenia, że warunek umowny taki jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym, który określa sposób ustalania kwoty kredytu denominowanego w walucie obcej należy uznać za określający główny przedmiot umowy kredytu w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13. Zgodnie z tym przepisem warunki takie nie podlegają ocenie pod względem uczciwości ich charakteru wyłącznie w przypadku, gdy właściwy sąd krajowy na podstawie badania indywidualnego uznaje, że zostały one sformułowane przez przedsiębiorcę prostym i zrozumiałym językiem (wyrok Dunai, C-118/17, pkt 48). Trybunał podkreślił, że ów wymóg musi podlegać wykładni rozszerzającej. Z orzecznictwa TS wynika, że analizowany wymóg zakłada, że umowa powinna przedstawiać w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ten warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak aby konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (wyrok Andriciuc i in., C-186/16, pkt 45). W rozpatrywanej sprawie, w której określenie kwoty pożyczonej zależy od obowiązującego w dniu uruchomienia środków kursu wymiany określonego przez kredytodawcę po zawarciu umowy, analizowany wymóg wprowadza obowiązek, aby mechanizm obliczania pożyczonej kwoty wyrażonej w walucie obcej oraz mający zastosowanie kurs wymiany był przedstawiony w sposób przejrzysty, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne, w szczególności całkowity koszt kredytu (postanowienie ERSTE Bank Hungary, C‑ 126/17, pkt 32). Trybunał stwierdził, że powyższa kwestia ta powinna zostać rozpatrzona przez sąd odsyłający w świetle całokształtu istotnych okoliczności faktycznych, do których zaliczają się formy reklamy i informacji stosowane przez kredytodawcę w procesie negocjacji umowy kredytu (wyrok Andriciuc i in., pkt 46). W tym celu do sądu należeć będzie w szczególności sprawdzenie, czy w świetle wszystkich istotnych okoliczności sprawy konsument był w stanie zrozumieć sposób, w jaki należało ustalić kwotę kredytu denominowanego w walucie obcej oraz mający zastosowanie kurs wymiany, jak również wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Nie można jednak wymagać, aby wszystkie te elementy zostały określone przez przedsiębiorcę konkretnie w chwili zawarcia umowy. Trybunał uznał, że jeżeli w wyniku powyższego badania okaże się, że warunek dotyczący ustalania kursu wymiany nie został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, to stwierdzenie nieważności rozpatrywanej umowy będzie konieczne wyłącznie wówczas, gdy, po pierwsze, ustalony zostanie nieuczciwy charakter tego warunku w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy, oraz po drugie, zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy umowa nie będzie mogła nadal obowiązywać po wyłączeniu z niej tego warunku. Zdaniem TS do właściwego sądu należy ustalenie, czy pomimo wymogu dobrej wiary powoduje on powstanie znacznej nierównowagi między prawami i obowiązkami stron umowy, ze szkodą dla danego konsumenta. Trybunał wskazał, że celem dokonania tej oceny sąd krajowy musi uwzględnić rodzaj towarów lub usług będących przedmiotem umowy, odnosząc się do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem tej umowy. Są to okoliczności, o których przedsiębiorca mógł wiedzieć przy zawieraniu umowy i które mogły wpływać na jej późniejsze wykonanie, gdyż warunek umowny może wprowadzać między stronami nierównowagę pojawiającą się dopiero w czasie wykonywania umowy. W drugiej kolejności, w przypadku gdyby stwierdzono nieuczciwy charakter tego warunku, TS wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 taki warunek nie będzie wiążący dla konsumenta na zasadach przewidzianych w przepisach prawa krajowego. Zgodnie z tym przepisem umowa pozostanie wiążąca dla stron na tych samych warunkach, jeżeli może nadal obowiązywać bez nieuczciwych warunków. W tym względzie Trybunał podkreślił, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 ma na celu przywrócenie równowagi między stronami, a nie unieważnienie wszystkich umów zawierających nieuczciwe warunki. Jednakże umowa ta powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż zmiana wynikająca z usunięcia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego, co należy zbadać obiektywnie (wyrok Dunai, C-118/17, pkt 51). W ocenie TS utrzymanie umowy po wyłączeniu z niej tego warunku nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia, co jednak powinien ocenić sąd odsyłający. Reasumując TS orzekł, że art. 3 ust. 1, art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, w interpretacji nadawanej mu przez Sąd Najwyższy tego państwa członkowskiego, zgodnie z którym nie jest nieważna umowa o kredyt denominowany w walucie obcej, która chociaż wskazuje wyrażoną w walucie krajowej kwotę odpowiadającą kwocie wskazanej we wniosku o finansowanie konsumenta, nie określa jednak kursu wymiany, który ma zastosowanie do tej kwoty w celu ustalenia ostatecznej kwoty kredytu w walucie obcej, przewidując jednocześnie w jednym z warunków, iż kurs ten zostanie ustalony przez kredytodawcę w odrębnym dokumencie po zawarciu umowy, – jeżeli warunek ten został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem zgodnie z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, w zakresie, w jakim mechanizm obliczania łącznej kwoty pożyczki oraz mający zastosowanie kurs wymiany są przedstawione w sposób przejrzysty, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne, w tym w szczególności całkowity koszt kredytu; albo – w przypadku gdyby okazało się, że wspomniany warunek jednak nie został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem: – jeżeli analizowany warunek nie jest nieuczciwy w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy lub – w przypadku gdyby miał nieuczciwy charakter – jeżeli odnośna umowa będzie mogła nadal obowiązywać po wyłączeniu z niej tego warunku zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13. To kolejny z wyroków TS dotyczący tzw. „węgierskich kredytów frankowych”. Trybunał odniósł się do stanu faktycznego, zgodnie z którym umowa kredytu denominowanego w walucie obcej (tj. CHF) wskazywała, kwotę wyrażoną w walucie krajowej (tj. HUF), ale nie określała kursu wymiany, który został określony przez kredytodawcę w odrębnym dokumencie, już po zawarciu umowy. Rozstrzygając tę sprawę Trybunał nie podważył ani dotychczasowego orzecznictwa, ani tym samym treści art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, zgodnie z którym to przepisem cena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone "prostym i zrozumiałym językiem". W uzasadnieniu wyroku TS szczegółowo wskazał kolejne etapy oraz kryteria, jakie sąd krajowy oceniając określony stan faktyczny i prawny powinien wziąć pod uwagę. Na marginesie warto wskazać, że państwa członkowskie mają możliwość wprowadzenia regulacji w większym stopniu w przedstawionym zakresie chroniących konsumenta niż przewidziany w dyrektywie 93/13 (zob. wyrok Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C-484/08). Wyrok TS z 5.6.2019 r., GT, C-38/17
Wyrok TS dotyczący umowy kredytu denominowanego w walucie obcej potwierdził, że kluczowe warunki umowy powinny być jasne i zrozumiałe dla konsumenta, zgodnie z dyrektywą 93/13. Brak transparentności kursu wymiany w umowie kredytowej może prowadzić do nieważności umowy, jeśli warunek ten nie został wyrażony w prosty sposób. Sąd powinien ocenić, czy warunek ten wprowadza nierównowagę między stronami umowy, z szkodą dla konsumenta.