Prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty

Trybunał orzekł, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty. Analiza porównawcza różnych wersji językowych dyrektywy 2008/48 nie pozwala na dokładne określenie zakresu przewidywanej obniżki, jednak Trybunał podkreślił, że należy uwzględniać kontekst i cele regulacji. Wyrok TSUE jasno określił, że obniżka kosztu kredytu dotyczy wszystkich kosztów ponoszonych przez konsumenta, niezależnie od okresu obowiązywania umowy.

Tematyka: Trybunał, TSUE, koszty, kredyt konsumencki, obniżka kosztu, wcześniejsza spłata, dyrektywa 2008/48, ochrona konsumentów

Trybunał orzekł, że analiza porównawcza różnych wersji językowych art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 nie
pozwala na ustalenie dokładnego zakresu przewidywanej przez ten przepis obniżki całkowitego kosztu
kredytu. Niemniej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, przy dokonywaniu wykładni przepisu
prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której
część on stanowi (zob. podobnie wyrok z 10.7.2019 r., Bundesverband der Verbraucherzentralen und
Verbraucherverbände, C-649/17, EU:C:2019:576, pkt 37).
Stan faktyczny
Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został złożony w ramach trzech sporów pomiędzy spółką
a trzema bankami w przedmiocie obniżenia całkowitego kosztu kredytów konsumenckich ze względu na ich
wcześniejszą spłatę. U podstaw trzech sporów w postępowaniu głównym, połączonych do wspólnego rozpoznania
przez sąd odsyłający, znajduje się zawarcie umów o kredyt konsumencki pomiędzy konsumentem w rozumieniu art.
3 lit. a) dyrektywy 2008/48 a odpowiednio, trzema bankami. Każda z umów o kredyt przewidywała zapłatę na rzecz
danej instytucji bankowej prowizji, której wysokość nie była zależna od okresu obowiązywania umowy. Po dokonaniu
wcześniejszej spłaty kredytów konsumenci dokonali na rzecz, spółki prawa polskiego oferującej usługi prawne dla
konsumentów, przelewu wierzytelności, jakie przysługiwały im względem instytucji bankowych w wyniku
wcześniejszej spłaty. Następnie spółka jako nabywca wierzytelności, zażądała od banków zwrotu części prowizji
zapłaconych przez konsumentów, wraz z odsetkami za opóźnienie. Ponieważ instytucje kredytowe nie zastosowały
się do tych żądań, spółka wniosła do sądu odsyłającego trzy pozwy o zasądzenie odpowiednio od banków zapłaty
części tych prowizji odpowiadających pozostałemu okresowi obowiązywania umów o kredyt, wraz z odsetkami za
opóźnienie. Pozwani w postępowaniu głównym wnieśli sprzeciwy od nakazów zapłaty wydanych przez sąd
odsyłający
W tych okolicznościach Sąd Rejonowy postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału pytanie
prejudycjalne poprzez które dążył w istocie do ustalenia, czy art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy
interpretować w ten sposób, że prawo do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej
spłaty tego kredytu obejmuje również koszty, których wysokość nie jest zależna od okresu obowiązywania
umowy.
Stanowisko TSUE
Na wstępie Trybunał wyjaśnił, że okoliczność, iż spory w postępowaniu głównym dotyczą wyłącznie przedsiębiorców,
nie stanowi przeszkody dla stosowania dyrektywy 2008/48. Jak bowiem zauważył rzecznik generalny w pkt 24 opinii,
zakres stosowania tej dyrektywy zależy nie od tożsamości stron sporu, lecz od statusu stron umowy kredytu.
Tymczasem w niniejszej sprawie wierzytelności stanowiące przedmiot sporów w postępowaniu głównym wynikają
z trzech umów o kredyt konsumencki zawartych między trzema konsumentami a trzema pozwanymi w postępowaniu
głównym i zostały przeniesione na skarżącą w postępowaniu głównym po wcześniejszej spłacie wspomnianych
kredytów. Trybunał wskazał, że art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48, w świetle jej motywu 39, przewiduje uprawnienie
konsumenta do dokonania wcześniejszej spłaty umowy i skorzystania z obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą
składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy. Pojęcie „całkowitego kosztu
kredytu” art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48 definiuje jako obejmujące wszystkie koszty, łącznie z odsetkami, prowizjami,
podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt,
które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych. Definicja ta nie zawiera zatem żadnego
ograniczenia dotyczącego okresu obowiązywania danej umowy o kredyt.
Trybunał orzekł, że analiza porównawcza różnych wersji językowych art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 nie pozwala na
ustalenie dokładnego zakresu przewidywanej przez ten przepis obniżki całkowitego kosztu kredytu. Niemniej,
zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać
nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (zob. podobnie wyrok
z 10.7.2019 r., Bundesverband der Verbraucherzentralen und Verbraucherverbände, C-649/17, EU:C:2019:576, pkt
37). Trybunał przypomniał, że art. 8 dyrektywy 87/102, która została uchylona i zastąpiona przez dyrektywę 2008/48,
przewidywał, że konsument „zgodnie z prawem przewidzianym w państwie członkowskim […] ma prawo do
słusznego zmniejszenia całkowitego kosztu kredytu”. Zatem, Trybunał stwierdził, że art. 16 ust. 1 dyrektywy
2008/48 skonkretyzował prawo konsumenta do obniżenia kosztu kredytu w przypadku przedterminowej
spłaty poprzez zastąpienie ogólnego pojęcia „słusznego zmniejszenia” bardziej precyzyjnym pojęciem
„obniżki całkowitego kosztu kredytu” i dodanie, że owa obniżka powinna dotyczyć „odsetek i kosztów”.

Odnosząc się do celu dyrektywy 2008/48, Trybunał wskazał, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału
polega on na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów. System ochrony opiera się na założeniu, że
konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze
względu na stopień poinformowania.
Trybunał uznał, że skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby
obniżenie kredytu mogło ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez kredytodawcę jako
zależne od okresu obowiązywania umowy, ponieważ – jak wskazał rzecznik generalny w pkt 54 opinii – wysokość
i podział kosztów są określane jednostronnie przez bank, a rozliczenie kosztów może obejmować pewną marżę
zysku. Ponadto, co podkreślił sąd odsyłający, ograniczenie możliwości obniżenia całkowitego kosztu kredytu jedynie
do kosztów wyraźnie związanych z okresem obowiązywania umowy, pociągałoby za sobą ryzyko, że konsument
zostanie obciążony wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ
kredytodawca mógłby próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy. Ponadto,
jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 53 i 55 opinii, zakres swobody działania, jakim dysponują instytucje kredytowe
w swoich rozliczeniach i organizacji wewnętrznej, w praktyce bardzo utrudnia określenie przez konsumenta lub sąd
kosztów obiektywnie związanych z okresem obowiązywania umowy.
Ponadto Trybunał dodał, że fakt włączenia kosztów, które nie zależą od okresu obowiązywania umowy, do obniżki
całkowitego kosztu kredytu nie może w sposób nieproporcjonalny działać na niekorzyść kredytodawcy. Zdaniem
Trybunału, należy bowiem przypomnieć, że jego interesy są uwzględniane w drodze, po pierwsze, art. 16 ust. 2
dyrektywy 2008/48, który przewiduje prawo kredytodawcy do otrzymania rekompensaty za ewentualne koszty
bezpośrednio związane z przedterminową spłatą kredytu, oraz po drugie, art. 16 ust. 4 tej dyrektywy, który przyznaje
państwom członkowskim dodatkową możliwość zapewnienia, aby rekompensata była dostosowana do warunków
kredytu i warunków rynkowych dla ochrony interesów kredytodawcy. Trybunał zauważył również, że w przypadku
wcześniejszej spłaty kredytu kredytodawca wcześniej odzyskuje pożyczoną sumę, która jest wówczas
dostępna do celów ewentualnego zawarcia nowej umowy o kredy t. Przy uwzględnieniu całości powyższych
rozważań na pytanie prejudycjalne należy odpowiedzieć, że art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48 należy interpretować
w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty
kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta.
Reasumując, TSUE w wyroku z 11.9.2019 r. (C-383/18) orzekł, że art. 16 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady
87/102/EWG należy interpretować w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu
w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta.
Jak podkreślił sąd odsyłający w orzecznictwie polskim brak jednolitości stanowisk dotyczących kwestii tego czy
prawo konsumenta do obniżenia całkowitego kosztu kredytu związanej z przedterminową jego spłatą (wskazane
w art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48), dotyczy także kosztów, które nie są zależne od długości trwania umowy.
Niektóre polskie sądy, jak i również doktryna, opowiedziały się za stanowiskiem, że tylko koszty rozłożone
w czasie będą obniżone (np. odsetki, koszty zabezpieczenia lub ubezpieczenia kredytu, opłata za
prowadzenie rachunku bankowego założonego do obsługi kredytu (zob. wyrok SO w Gliwicach z 20.12.2017 r.,
III Ca 1489/17; wyrok SO w Warszawie z 5.6.2018 r., XXVII Ca 479/18). Natomiast odmienne stanowisko przedstawił
Sąd Okręgowy w Łodzi w wyroku z 22.6.2017 r. (III Ca 10/17), który orzekł, że zgodnie literalnym brzmieniem art. 49
ust. 1 KredytKonsU16, przepis ten obejmuje swoim zakresem całkowity koszt kredytu – zdefiniowanego w art. 5 pkt 6
KredytKonsU16 - tym samym art. 49 ust. 1 KredytKonsU16 nie wyłącza przedmiotowo możliwości obniżenia żadnego
z rodzajów kosztów określonych w art. 5 pkt 6 KredytKonsU16. Sąd Okręgowy odwołał się również do art. 16 ust. 1
dyrektywy 2008/48/WE orzekając, że dyrektywa jasno wskazuje, że obniżce podlegają nie tylko odsetki, ale również
wszelkie pozostałe koszty, mieszczące się w definicji całkowitego kosztu kredytu.
Tym samym, wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (C-383/18(ma kluczowe znaczenie ze względu na
to, że rozstrzygnął wątpliwości dotyczące zakresu kosztów obniżanych w związku z przedterminową spłatą kredytu
przez konsumenta.
Wyrok TSUE z 11.9.2019 r., C-383/18

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku C-383/18 potwierdził, że konsument ma prawo do obniżenia całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty, obejmującego wszystkie koszty, niezależnie od długości trwania umowy. Rozstrzygnięcie to ma kluczowe znaczenie dla ochrony konsumentów i zapewnienia im skutecznych mechanizmów obniżki kosztów kredytu.