Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich

Tematyka: umowy konsumenckie, TSUE, nieuczciwe warunki, pozaodsetkowe koszty, dyrektywa 2008/48, KredytKonsU, orzecznictwo, ochrona konsumenta

Sąd krajowy może badać, czy ustalenie pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu ma
nieuczciwy charakter i to niezależnie od tego, czy ich wysokość określono poniżej, czy powyżej maksymalnej
ustawowo dopuszczalnej wartości. Orzeczenie TSUE powinno wpłynąć na niejednolite orzecznictwo krajowe
dotyczące możliwości kontroli koszów ustalonych na podstawie art. 36a KredytKonsU.
Stan faktyczny sprawy
Sąd Rejonowy w Siemianowicach Śląskich wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości UE z pytaniami prejudycjalnymi
dotyczącymi zapłaty roszczeń wynikających z dwóch odrębnych umów kredytowych zawartych z konsumentem. Sąd
odsyłający wskazał, że pozaodsetkowe koszty kredytu w obu rozpatrywanych umowach zostały obliczone na
podstawie wzoru z art. 36a ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1083 ze zm.;
dalej jako: KredytKonsU) i nie przekraczały dozwolonej kwoty maksymalnej.Sąd powziął wątpliwość co do zgodności
przepisów krajowych wprowadzających pojęcie „pozaodsetkowych kosztów kredytu” z dyrektywą 2008/48.
Zwłaszcza, że dyrektywa 2008/48 wprowadza pełną harmonizację. Sąd ustalał, czy wprowadzenie takiego pojęcia do
przepisów ustawy nie narusza celów określonych w dyrektywie 2008/48. Powyższa wątpliwość dotyczy też
przypadku całkowitych pozaodsetkowych kosztów obliczonych w sposób określony przez ustawodawcę w art. 36a
KredytKonsU, gdy koszty te ustala się na podstawie wzoru niezależnego od usług rzeczywiście świadczonych
i zasobów wykorzystanych przez przedsiębiorcę. Zdaniem sądu odsyłającego nie ma możliwości, aby konsument
zapoznał się z prawdziwymi kosztami kredytu i został należycie poinformowany o swojej sytuacji prawnej w dniu
zawarcia umowy.
W następnej kolejności sąd badał, czy w przypadku klauzul zgodnych z przepisami krajowymi, dotyczącymi
maksymalnych dozwolonych kosztów, dyrektywa Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków
w umowach konsumenckich (Dz.Urz. L Nr 95 z 1993 r., s. 29; dalej jako: dyrektywa 93/13) będzie miała
zastosowanie. Krajowy ustawodawca bowiem zmierzał do zagwarantowania granic kosztów, jakimi obciąża się
konsumentów, a w obrocie gospodarczym przedsiębiorcy stosują maksymalnie dozwoloną kwotę według
ustawowego wzoru, niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę koszty rzeczywiście. Powyższe wątpliwości wzmacnia
dodatkowo niejednolita linia orzecznicza krajowych sądów. Możemy bowiem spotkać zarówno orzeczenia w których
sądy wyłączają spod kontroli nieuczciwego charakteru warunków umownych koszty ustalone na podstawie art. 36a
KredytKonsU, jak też takie w których oceniają te koszty według kryteriów ustanowionych w przepisach krajowych
transponujących art. 3 dyrektywy 93/13. Według pierwszej linii orzeczniczej jeżeli ustawodawca w art. 36a
KredytKonsU wskazał maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu, to jest to maksymalna wysokość
tych kosztów, które mogą być pobrane. Według drugiej- niezależnie od wysokości opłat to sąd rozpoznający sprawę
może dokonać oceny, czy warunki określone w umowie kredytu konsumenckiego były uczciwe.

Stanowisko TSUE
TSUE wskazał, że zgodnie z art. 1 dyrektywy 2008/48 jej celem jest harmonizacja niektórych aspektów przepisów
państw członkowskich dotyczących umów o kredyt konsumencki. Dyrektywa została przyjęta w dwojakim celu,
polegającym na zapewnieniu wszystkim konsumentom w Unii Europejskiej wysokiego i równoważnego poziomu
ochrony interesów oraz na ułatwieniu wykształcenia dobrze funkcjonującego wewnętrznego rynku kredytów
konsumenckich (wyroki: z 5.9.2019 r., Pohotovosť, C-331/18, EU:C:2019:665, pkt 41; z 19.12.2019 r., Home Credit
Slovakia, C-290/19, EU:C:2019:1130, pkt 28).
Artykuł 5 pkt 6a KredytKonsU określa „pozaodsetkowe koszty kredytu” jako podkategorię „całkowitego kosztu
kredytu” w rozumieniu art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48, który obejmuje wszystkie koszty, w tym w szczególności
odsetki. Warto zauważyć, że dyrektywa 2008/48 nie zawiera pojęcia „pozaodsetkowych kosztów kredytu”, ani
przepisów regulujących kwestię ograniczenia kosztów kredytu lub podziału tych kosztów między przedsiębiorcę
i konsumenta. Artykuł 5 ust. 1 lit. g) dyrektywy 2008/48, zawierający wykaz informacji, jakich należy udzielić
konsumentom przed zawarciem umowy oraz art. 10 ust. 2 lit. g) dyrektywy 2008/48, dotyczący informacji, które
należy podać w umowie w sposób jasny i zwięzły, przewidują obowiązek poinformowania konsumenta o „całkowitej
kwocie do zapłaty przez konsumenta”, zdefiniowanej w art. 3 lit. h) dyrektywy 2008/48 jako „suma całkowitej kwoty
kredytu i całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”. Jednak brak obowiązku informowania
o pozaodsetkowych kosztach kredytu lub o metodzie ich obliczania. Tym samym dyrektywa 2008/48 nie zawiera
żadnego zharmonizowanego przepisu dotyczącego „pozaodsetkowych kosztów kredytu” lub sposobu, w jaki
należy je obliczać. Jak wynika z motywu 44 tej dyrektywy dla zapewnienia przejrzystości i stabilności rynku oraz do
czasu dokonania dalszej harmonizacji państwa członkowskie powinny zapewnić wprowadzenie właściwych środków

dotyczących regulowania lub nadzorowania działalności kredytodawców. Natomiast art. 10 dyrektywy 2008/48
określa informacje, które należy podać w umowie w sposób jasny i zwięzły. Jak stanowi art. 22 ust. 1 dyrektywy
2008/48, w zakresie, w jakim zawiera ona zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać
w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione
w tej dyrektywie.
W celu zapewnienia konsumentom wysokiej ochrony w art. 3 lit. g) dyrektywy 2008/48 przyjęto szeroką definicję
pojęcia „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta”, obejmując nią wszystkie koszty łącznie
z odsetkami, podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, jakie konsument jest zobowiązany ponieść w związku
z umową o kredyt, które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych.
Odnosząc się do drugiego z pytań Trybunał powołał się na art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 dotyczący warunków umowy
odzwierciedlających bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze, ustanawia wyłączenie
z zakresu jej stosowania, które wymaga wystąpienia dwóch przesłanek:
1) warunek umowny musi odzwierciedlać przepis ustawowy lub wykonawczy, oraz
2) przepis ten musi mieć charakter bezwzględnie obowiązujący. W celu ustalenia, czy są one spełnione sąd krajowy
powinien ustalić, czy dany warunek umowny odzwierciedla przepisy prawa krajowego, które znajdują zastosowanie
w sposób bezwzględnie wiążący wobec stron umowy niezależnie od ich wyboru, czy też mają charakter
dyspozytywny, a więc są stosowane domyślnie w braku odmiennych ustaleń między stronami w tym zakresie.
Powołując się na swoje orzecznictwo TSUE wskazał, że warunek umieszczony w umowie zawartej przez
przedsiębiorcę z konsumentem jest wyłączony z zakresu stosowania tej dyrektywy wyłącznie wtedy, gdy warunek ten
odzwierciedla treść bezwzględnie obowiązującego przepisu ustawowego lub wykonawczego w rozumieniu art. 1 ust.
2 dyrektywy 93/13, czego zbadanie należy do sądu odsyłającego. Trybunał określił w orzecznictwie kryteria wykładni
art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 a zadaniem sądu odsyłającego jest zastosowanie wynikających z tego konsekwencji
w konkretnym przypadku. W sprawie rozpoznawanej przez Trybunał nie jest widoczne, by warunek umowny, który
ogranicza się do zastosowania metody obliczania pułapu pozaodsetkowych kosztów kredytu, „odzwierciedlał”
w ścisłym tego słowa znaczeniu rozpatrywany przepis krajowy (zob. podobnie wyrok z 3.4.2019 r., Aqua Med, C-
266/18, EU:C:2019:282, pkt 35, 36). Artykuł 36a KredytKonsU sam w sobie nie określa praw i obowiązków stron
umowy, lecz poprzestaje na ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej
pewnego poziomu i w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie
ma ewentualnie nieuczciwy charakter poniżej określonego prawnie pułapu. Tym samym zdaniem Trybunału artykuł
1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z zakresu stosowania tej dyrektywy nie jest
wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite pozaodsetkowe koszty kredytu
z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym, niekoniecznie biorąc przy
tym pod uwagę rzeczywiście ponoszone koszty. Jak słusznie wskazał TSUE w uzasadnieniu orzeczenia - art. 1
ust. 2 dyrektywy 93/13 nie określa sam w sobie praw i obowiązków stron umowy, lecz lecz poprzestaje na
ograniczeniu ich swobody ustalenia pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu i w żaden sposób
nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy sprawdził, czy takie ustalenie ma ewentualnie nieuczciwy charakter
poniżej określonego prawnie pułapu.
Wyrok TSUE z 26.03.2020 r. w sprawie C-779/18 został wydany w sprawie polskiej, a tym samym wpływa na
stosowanie krajowych przepisów KredytKonsU. TSUE nie podważył uprawnienia sądu krajowego do badania, czy
sposób ustalania pozaodsetkowych kosztów kredytu ma ewentualnie nieuczciwy charakter. Warto bowiem
przypomnieć, że przepis art. 30 KredytKonsU wśród elementów, które kredytodawca powinien zawrzeć w umowie
kredytu konsumenckiego nie wymienia kwoty pozaodsetkowych kosztów kredytu. Trybunał uznał, że przepisy
dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób,
że z zakresu stosowania tej dyrektywy nie jest wyłączony warunek umowny, w którym ustala się całkowite
pozaodsetkowe koszty kredytu z poszanowaniem maksymalnego pułapu przewidzianego w przepisie krajowym,
niekoniecznie biorąc przy tym pod uwagę rzeczywiście ponoszone koszty. Sąd krajowy może zatem badać, czy
ustalenie pozaodsetkowych kosztów kredytu powyżej pewnego poziomu ma nieuczciwy charakter-niezależnie od
tego, czy ich wysokość określono poniżej, czy powyżej maksymalnej ustawowo dopuszczalnej wartości. Orzeczenie
TSUE powinno wpłynąć na niejednolite orzecznictwo krajowe dotyczące możliwości kontroli koszów ustalonych na
podstawie art. 36a KredytKonsU.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 26.3.2020 r., w sprawie C-779/18

TSUE wskazał, że zgodnie z dyrektywą 2008/48 celem jest harmonizacja przepisów dotyczących umów o kredyt konsumencki. Dyrektywa nie zawiera pojęcia 'pozaodsetkowych kosztów kredytu' ani przepisów regulujących ich ograniczenia. Wyrok TSUE z 26.03.2020 r. wpłynął na stosowanie krajowych przepisów KredytKonsU, umożliwiając badanie nieuczciwego charakteru ustalania kosztów kredytu.