Niedozwolone postanowienia umowne w umowach kredytowych

Zawarcie we wniosku o udzielenie kredytu oświadczenia kredytobiorcy, że jest on świadomy ryzyka związane z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej, nie oznacza automatycznie pełnej realizacji obowiązków ze strony pozwanej. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 14.8.2020 r. przeanalizował kwestię postanowień umownych dotyczących waloryzacji kredytów, podkreślając istotę rzeczywistego wpływu konsumenta na treść umowy oraz konieczność lojalnego informowania go o ryzyku kursowym.

Tematyka: postanowienia umowne, kredyt walutowy, Sąd Apelacyjny, ryzyko kursowe, niedozwolone klauzule umowne, ochrona konsumentów

Zawarcie we wniosku o udzielenie kredytu oświadczenia kredytobiorcy, że jest on świadomy ryzyka
związanego z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej, nie oznacza, że zrealizował pozwany ze
szczególną starannością, jakiej wymagało wprowadzenie do długoterminowej umowy mechanizmu
waloryzacji, obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego - orzekł Sąd Apelacyjny w Katowicach
w wyroku z 14.8.2020 r. (I ACa 865/18, 
).
Opis stanu faktycznego
Sąd Apelacyjny w Katowicach po rozpoznaniu sprawy z powództwa M.K. przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę, na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach, zmienił zaskarżony wyrok
i zasądził od pozwanej na rzecz powoda 82 842,31 zł.
Z uzasadnienia Sądu
Według § 3 art. 3851 KC nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie
miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy
zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.
Fakt złożenia przez powoda wniosku o udzielenie kredytu i dokonania przez niego wyboru oferty w walucie
wymienialnej, otrzymania przed zawarciem umowy jej wzoru i wzoru załączników oraz informacji o ryzyku kursowym
i stosownej przez bank tabeli kursów nie oznacza, że miał powód realny wpływ na ukształtowanie kwestionowanych
w pozwie postanowień umowy. Zastosowanie umowy formularzowej w jej części ogólnej wprost temu przeczy.
Cel umowy, jakim było sfinansowanie zobowiązań powoda w Polsce determinował zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 2 jej
części ogólnej wypłatę kredytu w walucie polskiej, a wybór franka szwajcarskiego jako waluty kredytu - w myśl ust. 2
tego artykułu - zastosowanie obowiązującego w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego kursu kupna franka dla
określenia kwoty kredytu wypłaconego w złotych polskich. Z kolei wybór metody spłaty kredytu polegającej na
pobieraniu środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego oznaczał według § 22 ust. 2 pkt 1 części ogólnej
umowy, że środki te pobierane będą w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub
raty spłaty kredytu we frankach przy zastosowaniu kursu sprzedaży franka obowiązującego w (...) SA w dniu spłaty
raty według bankowej tabeli kursów.
Błędne jest zatem stanowisko Sądu Okręgowego, który hipotetycznie zakładając abuzywność klauzul
waloryzacyjnych, stwierdził że możliwa była spłata kredytu we frankach szwajcarskich wniosek taki wywodząc
wyłącznie z ogólnej części umowy, a pomijając uwarunkowania wynikające z określenia w części szczegółowej
umowy metody spłaty kredytu.
Uwzględnił Sąd Apelacyjny w rozważaniach postanowienie § 28 części ogólnej umowy, że w przypadku rozwiązania
umowy o prowadzenie (...) lub umowy o prowadzenie rachunku walutowego, jeżeli z jednego z tych rachunków
następowała spłata rat kredytu, kolejne spłaty rat kredytu będą dokonywane z rachunku technicznego, czyli zgodnie
z § 22 ust. 2 pkt 3 (...) w walucie kredytu przez potrącenie wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu
z wierzytelnościami kredytobiorcy z tytułu środków zgromadzonych na rachunku technicznym.
W świetle tego unormowania, zmiana waluty spłaty kredytu z polskiej na szwajcarską mogła nastąpić dopiero
wskutek rozwiązania umowy o prowadzenie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, a nie wprost w wyniku
dyspozycji kredytobiorcy.
Po drugie, jak stanowił § 22 ust. 1 (...), spłata kredytu z rachunku technicznego wymagała od kredytobiorcy
zapewnienia w dniu spłaty raty na tym rachunku środków w walucie obcej w wysokości co najmniej równej racie
spłaty kredytu, czyli pomijając wyjątkowe okoliczności, których postępowanie w sprawie nie ujawniło, nabycia franków
po rynkowym kursie sprzedaży, podczas gdy kwota kredytu udzielonego w złotych polskich ustalona została przy
zastosowaniu bankowego kursu kupna franka.
Rozbieżność, jaka zarysowała się w orzecznictwie co do tego, czy klauzule dotyczące ryzyka kursowego określają,
czy nie, główny przedmiot umowy nie ma w sprawie decydującego znaczenia. Kwestionowane postanowienia
podlegać powinny były bowiem kontroli na gruncie unormowania art. 385 1 § 1 KC również w przypadku uznania, a za
tym opowiada się Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę, że określają one główne świadczenia stron,
gdyż nie zostały sformułowane jednoznacznie, skoro nie pozwalały powodowi na oszacowanie wysokości



obciążających go w przyszłości świadczeń pozostawiając bankowi jednostronne ustalanie parametrów
przeliczeniowych i zawiadamianie kredytobiorcy o wysokości należnych rat spłaty kredytu co najmniej 10 dni przed
terminem płatności poszczególnych rat, co oznaczało, że o wysokości obciążającej kredytobiorcę raty dowiadywał się
on dopiero z chwilą powzięcia informacji o jej potrąceniu z rachunku. Za przyjęciem, że określały klauzule
waloryzacyjne główne świadczenia stron przemawia to, że ich wyeliminowanie z umowy wykluczało realizację jej
funkcji związanej z ryzykiem kursowym.
W uchwale składu siedmiu sędziów z 20.6.2018 r. (III CZP 29/17, 
) Sąd Najwyższy wskazał, że oceny, czy
postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 1 § 1 KC) dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy.
Przepis art. 3852 KC wprawdzie stanowi wprost, że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami
dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz
uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny,
jednakże w powołanej uchwale Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 3852 KC powinien być wykładany rozszerzająco
i stosowany również do oceny, czy postanowienie rażąco narusza interesy konsument
W orzecznictwie tego Sądu stwierdzano wielokrotnie, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia
bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta,
a klauzula waloryzacyjna, która nie zawiera jednoznacznej treści, w rezultacie pozwala na pełną swobodę decyzyjną
banku, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 3851 § 1 KC.
Odwołanie się w postanowieniach § 4 ust. 2 i § 22 ust. 2 pkt 1 części ogólnej umowy do tabeli kursowej pozwanego
banku oznacza naruszenie równowagi kontraktowej stron, skoro o środkach waloryzacji kredytu i rat jego spłaty
decydować może jednostronnie kredytodawca kształtując przez to wysokość własnych korzyści finansowych,
a jednocześnie nieprzewidywalne dla kredytobiorcy koszty udzielonego mu kredytu.
Regulując mechanizm waloryzacji nie odwołują się te postanowienia do zobiektywizowanych, zewnętrznych
w stosunku do stron kontraktu kryteriów ustalania kursu walutowego lecz pozostawiają określenie warunków
waloryzacji kompetencji jednej z nich, mianowicie bankowi, przez co równowaga kontraktowa stron zostaje w sposób
istotny zachwiana.
Zawarcie we wniosku o udzielenie kredytu oświadczenia kredytobiorcy, że jest on świadomy ryzyka związanego
z kredytami zaciągniętymi w walucie wymienialnej i że ryzyko zmiany kursów poniesie oraz że został poinformowany
o stosowaniu w rozliczeniach bankowych kursów waluty, jak również w tekście umowy oświadczenia kredytobiorcy,
że został poinformowany o tym, iż ponosi ryzyko zmiany kursów waluty polegające na wzroście wysokości zadłużenia
z tytułu kredytu i wysokości rat kredytu wyrażonych w walucie polskiej przy wzroście kursów waluty kredytu nie
oznacza, że zrealizował pozwany ze szczególną starannością, jakiej wymagało wprowadzenie do długoterminowej
umowy mechanizmu waloryzacji, obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego, a kształtując treść klauzuli
waloryzacyjnej zachował się w sposób lojalny wobec kredytobiorcy uwzględniając jego uzasadnione interesy.
Za niedozwolone uznać należało również postanowienia umowne przewidujące ustalenie kwoty kredytu wypłaconej
w złotych na podstawie gotówkowego kursu kupna franka, a rat spłaty kredytu w złotych według gotówkowego kursu
sprzedaży franka.

Komentarz
Uznając, że pozwany naruszył regulacje odnoszące się do wprowadzania niedozwolonych klauzul umownych, Sąd
podkreślił, że naruszają te postanowienia w sposób rażący równowagę kontraktową stron na niekorzyść konsumenta,
a także dobre obyczaje, które nakazują aby koszty przez niego ponoszone w związku z zawarciem i wykonaniem
umowy stanowiły zapłatę za korzyść, jaką mu ta umowa przynosi, wiązały się z nią i z niej wynikały. Wyrok ten
wpisuje się w aktualną linię orzeczniczą związaną z kredytami walutowymi.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14.8.2020 r., I ACa 865/18,

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach jest istotnym krokiem w kierunku ochrony konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi w umowach kredytowych. Decyzja ta wpisuje się w rosnącą świadomość dotyczącą konieczności zapewnienia uczciwych warunków kredytowania oraz respektowania praw konsumentów.