Zasady zawierania związków między gminami a związkami międzygminnymi i związkami powiatowo-gminnymi

Trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym, które mają umożliwić zawieranie porozumień przez związki międzygminne i powiatowo-gminne w sprawie powierzenia zadań publicznych. Aktualnie istniejące bariery utrudniają gminom decyzję o przystąpieniu do takich związków, co może wpłynąć na efektywne wykorzystanie środków finansowych i realizację zadań publicznych.

Tematyka: samorząd gminny, związki międzygminne, związki powiatowo-gminne, porozumienia, powierzenie zadań publicznych, współpraca samorządowa

Trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym (projekt numer UD233,
dostępny na stronach internetowych Rządowego Centrum Legislacji). Nowelizacja dotyczy ustawy z 8.3.1990
r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1372; dalej: SamGminU) i ma umożliwić zawieranie
porozumień przez związek międzygminny i gminę oraz przez związek powiatowo-gminny i gminę w sprawie
powierzenia zadań publicznych.
• Nowelizacja przepisów SamGminU umożliwi zawieranie przez gminy i związki międzygminne lub powiatowo-
gminne porozumień w sprawie powierzenia zadań publicznych, przy zachowaniu dotychczasowych instrumentów
prawnych w postaci zawierania porozumień międzygminnych z inną gminą na podstawie art. 74 SamGminU,
tworzenia i przystępowania do związków międzygminnych na podstawie art. 64 i 65 SamGminU.
Bariery w tworzeniu związków przez gminy
Aktualnie gminy, które chcą powierzyć wykonanie zadań publicznych innej jednostce samorządu terytorialnego lub
związkowi jednostek samorządu terytorialnego mogą skorzystać z dwóch możliwości, których nie można łączyć.
Gmina może zawrzeć porozumienie międzygminne z inną gminą na podstawie art. 74 SamGminU, ale tylko
wówczas, gdy gmina przejmująca nie jest już w zakresie tych zadań publicznych członkiem związku międzygminnego
lub powiatowo-gminnego. Ewentualnie gmina może przystąpić do związku międzygminnego na podstawie art. 64 i 65
SamGminU. Obecnie gmina nie może zawrzeć porozumienia w sprawie powierzenia zadań publicznych związkowi
międzygminnemu lub powiatowo-gminnemu. Oznacza to w praktyce, że sąsiadujące ze sobą gminy, które już są
członkami związku międzygminnego lub związku powiatowo-gminnego nie mogą przekazać realizowanych przez
siebie zadań publicznych ani na rzecz sąsiedniej gminy ani na rzecz związku międzygminnego czy powiatowo-
gminnego. Mogą jedynie przystąpić do tego związku międzygminnego lub powiatowo-gminnego. W rzeczywistości
rozwiązanie to jest bardzo sformalizowane, skomplikowane i długotrwałe, i nie uwzględnia wystarczająco specyfiki
funkcjonowania gmin. Często wymaga nawet zmiany statutu gminy czy podjęcia stosownych uchwał przez wszystkie
rady gmin, które chcą należeć do takiego związku. Przystąpienie do związku wymaga ponadto wpisania do
odpowiedniego rejestru związków międzygminnych przez właściwego ministra oraz ogłoszenie tego w wojewódzkim
dzienniku urzędowym. Ponadto gminy będące w takim związku mogą zostać obciążone różnorodnymi obowiązkami,
z których zwolnić może je jedynie wystąpienie ze związku, co też wymaga przeprowadzenia długotrwałej
i sformalizowanej procedury. Ze względu na te okoliczności gminy niechętnie decydują się na przystępowanie do
związków międzygminnych i powiatowo-gminnych. W związku z tym gminy, zwłaszcza te mniejsze, często nie
decydują się na przekazanie swoich zadań i samodzielną ich realizację, co często odbywa się kosztem poziomu
zaspakajania potrzeb lokalnych, na przykład transportu publicznego.
Porozumienia w sprawie zadań publicznych
Nowelizacja przepisów SamGminU pozwoli na ustawowe wprowadzenie możliwości zawierania przez gminy i związki
międzygminne lub powiatowo-gminne porozumień w sprawie powierzenia zadań publicznych. W tym celu do
SamGminU dodany zostanie art. 74a SamGminU, który stanowić będzie, że związek międzygminny i gmina nie
będąca członkiem tego związku międzygminnego mogą zawierać porozumienia w sprawie powierzenia związkowi
międzygminnemu określonych przez nie zadań publicznych. Związek międzygminny wykonujący zadania publiczne
objęte porozumieniem przejmuje prawa i obowiązki gminy, związane z powierzonymi mu zadaniami, a gmina ta ma
obowiązek udziału w kosztach realizacji powierzonego zadania. Te same zasady będą miały zastosowanie do
porozumień zawieranych przez związek powiatowo-gminny i gminę nie będącą członkiem tego związku powiatowo-
gminnego. Zmiany przepisów mają ułatwić nawiązywanie współpracy przez jednostki samorządu terytorialnego
i lepszą realizację zadań publicznych. Zwłaszcza w mniejszych gminach pozwoli to na efektywniejsze wykorzystanie
środków finansowych.

Nowelizacja przepisów SamGminU pozwoli na ustawowe wprowadzenie możliwości zawierania porozumień w sprawie powierzenia zadań publicznych przez gminy i związki międzygminne lub powiatowo-gminne. Zmiany mają ułatwić nawiązywanie współpracy i lepszą realizację zadań publicznych, zwłaszcza w mniejszych gminach.