Mieszkania treningowe i mieszkania wspomagane
Publikacja omawia wprowadzenie mieszkań treningowych i mieszkań wspomaganych jako nowych form wsparcia zastępujących dotychczasowe mieszkania chronione. Zmiany w zakresie pomocy społecznej, takie jak usługi sąsiedzkie czy wsparcie krótkoterminowe, mają na celu poprawę opieki nad osobami potrzebującymi. Nowe przepisy regulują także kryteria przyznawania zasiłku stałego z pomocy społecznej.
Tematyka: mieszkania treningowe, mieszkania wspomagane, usługi sąsiedzkie, wsparcie krótkoterminowe, zasiłek stały, pomoc społeczna, zmiany w pomocy społecznej
Publikacja omawia wprowadzenie mieszkań treningowych i mieszkań wspomaganych jako nowych form wsparcia zastępujących dotychczasowe mieszkania chronione. Zmiany w zakresie pomocy społecznej, takie jak usługi sąsiedzkie czy wsparcie krótkoterminowe, mają na celu poprawę opieki nad osobami potrzebującymi. Nowe przepisy regulują także kryteria przyznawania zasiłku stałego z pomocy społecznej.
Zastąpienie dotychczasowych mieszkań chronionych mieszkaniami treningowymi i mieszkaniami wspomaganymi, stworzenie ram prawnych dla usług sąsiedzkich oraz wyodrębnienie usług wsparcia krótkoterminowego świadczonych przez domy pomocy społecznej to tylko niektóre ze zmian z zakresu pomocy społecznej, które weszły w życie 1.11.2023 r. Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu do ustawy z 28.7.2023 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1693, dalej: ZmPomSpołU23), dostępnym na stronie internetowej Sejmu RP (druk nr 3281), jej głównym celem jest wprowadzenie do ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2023 r. poz. 901; dalej: PomSpołU) zmian w zakresie mieszkalnictwa socjalnego, usług społecznych poprzez wprowadzenie usług opiekuńczych świadczonych w formie usług sąsiedzkich oraz pobytów krótkoterminowych w domach pomocy społecznej. W konsekwencji zmianie ulegną także zadania i kompetencje jednostek samorządu terytorialnego i ich organów w tym zakresie. Mieszkania treningowe i mieszkania wspomagane W wyniku wprowadzonych zmian dotychczasowa instytucja „mieszkań chronionych” została zastąpiona dwoma nowymi formami wsparcia, tj. „mieszkaniami treningowymi” i „mieszkaniami wspomaganymi”. Jak wynika z uzasadnienia do ZmPomSpołU23, będą one oferowały wsparcie dla osoby pełnoletniej, która ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność, chorobę potrzebuje wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, ale nie wymaga usług całodobowej opieki, w szczególności przy zaburzeniach psychicznych, bezdomności, zakończeniu pobytu w pieczy zastępczej, młodzieżowym ośrodku wychowawczym, okręgowym ośrodku wychowawczym, zakładzie poprawczym, schronisku dla nieletnich, a także cudzoziemcowi, który uzyskał w Polsce status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy (art. 53 ust. 1 PomSpołU). W „mieszkaniu treningowym” będą świadczone usługi bytowe, praca oraz nauka lub utrwalanie niezależności, sprawności w zakresie samoobsługi, pełnienia ról społecznych w integracji ze społecznością lokalną, w celu umożliwienia prowadzenia niezależnego życia (art. 53 ust. 4 PomSpołU). W „mieszkaniu wspomaganym” świadczone będą natomiast usługi bytowe, praca socjalna oraz pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu i realizacji kontaktów społecznych, w celu utrzymania lub rozwijania niezależności osoby na poziomie jej psychofizycznych możliwości (art. 53 ust. 5 PomSpołU). Ustawodawca zrezygnował z przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego przy kwalifikowaniu do mieszkań treningowych i wspomaganych. ZmPomSpołU23 zakłada bowiem, że objęcie wsparciem w formie pobytu w jednym z ww. mieszkań zostanie poprzedzone zawarciem kontraktu mieszkaniowego (art. 53 ust. 12 PomSpołU). Obowiązek prowadzenia i aktualizowania rejestru mieszkań treningowych i wspomaganych prowadzonych przez gminę i powiat lub na ich zlecenie, znajdujących się na terenie danego województwa, został nałożony na wojewodę. Rejestr będzie jawny, a dane w nim zawarte będą udostępniane na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego. ZmPomSpołU23 w zakresie zmian dotyczących mieszkań treningowych lub wspomaganych zawiera również szereg przepisów przejściowych, mających na celu przekształcenie dotychczasowych mieszkań chronionych w mieszkania treningowe oraz wspomagane. Usługi sąsiedzkie i usługi wsparcia krótkoterminowego ZmPomSpołU23 doprecyzowuje również regulacje dotyczące usług sąsiedzkich jako formy realizacji usług opiekuńczych. Samopomoc sąsiedzka oraz świadczone w jej ramach usługi sąsiedzkie nie są nowością, jeśli chodzi o pomoc społeczną. ZmPomSpołU23 wprowadza jedynie ramy prawne tej instytucji, niemniej jednak znaczny zakres spraw pozostawiono w gestii samorządu terytorialnego. Usługa ma więc zaspokoić potrzeby osób, które wymagają wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, np. poprzez zrobienie zakupów, przyniesienie opału, przygotowanie posiłku, co nie musi być realizowane przez specjalistyczną kadrę. Organizatorem będzie gmina właściwa ze względu na miejsce zamieszkania osoby korzystającej z tej formy pomocy (art. 50 ust. 3a i 3b PomSpołU). Ponadto ZmPomSpołU23 wprowadza usługi wsparcia krótkoterminowego świadczone w formie opieki całodobowej lub dziennej przez dom pomocy społecznej. Mogą one być przyznane osobie, która ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymaga doraźnej pomocy w formie pobytu całodobowego lub w formie dziennej, ze względu na czasowe ograniczenie możliwości zapewnienia właściwego wsparcia w miejscu zamieszkania przez osoby na co dzień sprawujące opiekę nad tą osobą (art. 55a ust. 3 PomSpołU). Analiza dotychczas funkcjonujących rozwiązań w obszarze wsparcia osób starszych i osób z niepełnosprawnościami czy długotrwale chorych wskazała bowiem na potrzebę wprowadzenia rozwiązań umożliwiających doraźne i czasowe zapewnienie opieki, w przypadku gdy opiekunowie na co dzień świadczący opiekę nad osobą niesamodzielną z różnych względów nie są w stanie przez pewien czas tej opieki świadczyć. Ustawodawca zdecydował się więc także na wprowadzenie ograniczeń czasowych, zgodnie z którymi osoba może korzystać z przedmiotowych usług w danym roku kalendarzowym, zarówno w formie pobytu całodobowego, jak i w formie dziennej, jednak łącznie (dla obydwu form) nie dłużej niż 60 dni w roku kalendarzowym (art. 55b ust. 3 PomSpołU). Zasiłek stały W wyniku nowelizacji zmianie ulegną kwoty kryterium dochodowego branego pod uwagę do ustalania wysokości zasiłku stałego. Zasiłek stały z pomocy społecznej jest świadczeniem o charakterze obligatoryjnym: po spełnieniu ustawowych przesłanek musi zostać przyznany osobie wnioskującej. Art. 37 ust. 1 PomSpołU przewiduje, oprócz spełnienia kryterium dochodowego, dwa podstawowe i niezależne od siebie wymogi, od których zależy powstanie prawa do zasiłku stałego. Świadczenie to przysługuje bowiem albo osobie wnioskującej, która jest całkowicie niezdolna do pracy, albo osobie wnioskującej, która jest niezdolna do pracy z tytułu wieku. Kwota przedmiotowego kryterium dochodowego została podwyższona ze 100% kryterium dochodowego na osobę samotnie gospodarującą na 130% kryterium dochodowego na osobę samotnie gospodarującą oraz ze 100% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie do 130% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. ZmPomSpołU23 podwyższa również minimalną wysokość zasiłku stałego z 30 zł do 100 zł (art. 37 ust. 2 i 3 PomSpołU). Etap legislacyjny ZmPomSpołU23 weszła w życie pierwszego dnia miesiąca następującego po dwu miesiącach od jej ogłoszenia, co nastąpiło 24.8.2023 r. (art. 15 ZmPomSpołU23). Zmiany obowiązują więc od 1.11.2023 r. Wyjątek stanowią nowe przepisy dotyczące ustalania wysokości zasiłku stałego z pomocy społecznej oraz rejestru zgłoszeń o zdarzeniach nadzwyczajnych, które mają wejść w życie 1.1.2024 r.
Wprowadzenie nowych form wsparcia mieszkalnego oraz usług sąsiedzkich stanowi istotną zmianę w systemie pomocy społecznej. Ustawodawstwo zaostrza kryteria przyznawania zasiłku stałego, podnosząc minimalną jego wysokość. Zmiany te mają na celu lepsze wsparcie osób potrzebujących, zwiększenie transparentności systemu oraz zwiększenie efektywności działań pomocowych.