Zapewnienie dostępności aptek w porze nocnej

Tematyka: dostępność aptek, pora nocna, usługi farmaceutyczne, dyżury nocne, ustawodawca, PrFarm, WSA Gorzów Wielkopolski

Celem ustawodawcy nie było określenie sztywnych granic czasowych, w jakich realizowane powinny być
usługi farmaceutyczne, lecz stworzenie systemu, który zabezpieczy potrzeby społeczności lokalnej w tym
zakresie, także w zakresie zdarzeń nagłych i trudnych do przewidzenia. Ustawodawca w art. 94 PrFarm
posłużył się pojęciem „również w porze nocnej” zmierzając tym samym do zapewnienia dostępności tych
usług nie tyle całodobowo, co w całej porze nocnej.
Stan faktyczny
WSA w Gorzowie Wielkopolskim po rozpoznaniu sprawy ze skargi Wojewody na uchwałę Rady Powiatu z 14.6.2023
r. w sprawie ustalenia rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych na terenie powiatu w 2023 r. stwierdził
nieważność § 2 ust. 1 pkt 1 uchwały w zakresie zwrotu „od godz. 8.00 do godz. 24.00” oraz § 2 ust. 1 pkt 2 uchwały
w zakresie zwrotu „od godz. 20.00 do 24.00”.
W sprawie tej Wojewoda zaskarżył uchwałę zarzucając jej naruszenie art. 94 ust. 1 ustawy z 6.9.2001 r. Prawo
farmaceutyczne (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2309; dalej: PrFarm), poprzez niespełnienie ustawowego warunku
zapewnienia mieszkańcom dostępności i ciągłości świadczeń w dni wolne od pracy oraz w porze nocnej, tj.
w godzinach 24:00-08:00, w sytuacji gdy przepis ten wymaga, by zapewniać dostępność świadczeń również w porze
nocnej, w niedziele, święta i inne dni wolne od pracy, to znaczy całodobowo.
W motywach uzasadnienia skargi skarżący podał, że w orzecznictwie sądów administracyjnych ukształtował się
pogląd, zgodnie z którym rozkład godzin pracy aptek powinien być dostosowany zarówno do bieżących potrzeb
ludności na wykonywane przez nie powszechne usługi świadczone w zwykłych warunkach, jak również do sytuacji
nadzwyczajnych, których częstotliwość występowania nie jest możliwa do określenia.
W ocenie skarżącego we wspomnianym rozkładzie godzin powinny zostać uwzględnione także przypadki
szczególne, które nie są bezpośrednio związane z zaspokajaniem codziennych potrzeb dotyczących zaopatrzenia
w leki, w tym zapewnienie jak najlepszej dostępności świadczeń aptecznych w porze nocnej, w niedziele, święta
i inne dni wolne od pracy, gdy ogólnodostępne apteki nie funkcjonują. Skarżący wskazał, że biorąc pod uwagę
regulację art. 94 ust. 1 PrFarm, istotnym działaniem jest rozłożenie obowiązku dyżurów nocnych oraz pełnionych
w niedziele, święta i inne dni wolne od pracy przez apteki ogólnodostępne w taki sposób, aby stworzyć lokalnej
społeczności możliwości skorzystania z niezbędnej pomocy jak najszybciej w sytuacji, gdy powszedni czas pracy
aptek nie obowiązuje, a zaistnieje nadzwyczajna, trudna do przewidzenia potrzeba podania leku. Największe
znaczenie dla osób zainteresowanych dostępnością do świadczeń aptecznych ma czas w jakim uda się je osiągnąć.
W odniesieniu do tych sytuacji brak jest możliwości zbadania zapotrzebowania na usługi farmaceutyczne, ponieważ
nie można przewidzieć prawdopodobieństwa pojawienia się nagłej choroby czy zaistnienia innego zdarzania
zagrażającego zdrowiu lub życiu człowieka.
Zdaniem skarżącego zawężenie przez organ godzin dyżurów w soboty, niedziele, święta i inne dni wolne od pracy do
godzin - od godz. 8.00 do godz. 24.00, a dyżurów w dni powszednie w porze nocnej - od godz. 20.00 do 24.00.,
oznacza, że organ nie określił godzin dyżuru aptek w soboty, niedziele, święta i inne dni wolne od pracy oraz w porze
nocnej w dni powszednie w godzinach 24.00-8.00. Tym samym nieprawidłowo wypełnił delegację ustawową,
wprowadzając ograniczenia czasowe dyżurów, albowiem uniemożliwił dostęp do usług świadczonych przez apteki
mieszkańcom powiatu w tych godzinach. Ustalenie dyżurów tylko do godziny 24.00 nie realizuje ustawowego celu
(dostępności i ciągłości) świadczeń, zatem uchwała ta, w zaskarżonym zakresie istotnie narusza art. 94 ust. 1
PrFarm.
Odpowiadając na skargę organ wniósł o jej oddalenie.
Stanowisko WSA
Przepis art. 94 ust. 1 PrFarm stanowił – w dacie podjęcia kwestionował uchwały – że rozkład godzin pracy aptek
ogólnodostępnych powinien być dostosowany do potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również
w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych na
danym terenie określa, w drodze uchwały, rada powiatu, po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów
miast) gmin z terenu powiatu i samorządu zawodu farmaceuty (art. 94 ust. 2 PrFarm).
Zaskarżona uchwała, co wynika z jej treści, została podjęta po zasięgnięciu opinii samorządu aptekarskiego oraz
wójtów poszczególnych gmin z terenu Powiatu. W dacie jej podjęcia PrFarm nie definiowało pojęcia „pora nocna”.

W celu wyjaśnienia tego pojęcia należało zatem sięgnąć do KP. Zgodnie z art. 151(7) § 1 KP, pora nocna obejmuje 8
godzin między godzinami 21.00 a 7.00. Mając zatem na uwadze treść powołanego wyżej art. 94 ust. 1 PrFarm, uznać
należy, że celem ustawodawcy nie było określenie sztywnych granic czasowych w jakich realizowane powinny być
usługi farmaceutyczne, lecz stworzenie systemu, który zabezpieczy potrzeby społeczności lokalnej w tym zakresie,
także w zakresie zdarzeń nagłych i trudnych do przewidzenia. Ustawodawca posłużył się pojęciem „również w porze
nocnej” zmierzając tym samym do zapewnienia dostępności tych usług nie tyle całodobowo, co w całej porze nocnej.
Ustalony zaskarżoną uchwałą rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych w powiecie nie spełnił ustawowego
warunku zapewnienia mieszkańcom dostępności świadczeń również w porze nocnej (całej), w niedziele, święta i inne
dni wolne od pracy. Ustalony czas pracy aptek w soboty, niedziele i inne dni wolne od pracy - od godz. 8.00 do godz.
24.00 oraz w dni powszednie w porze nocnej - od godz. 20.00 do 24.00, nie wypełnia dyspozycji zapewnienia
świadczenia usług farmaceutycznych w porze nocnej, w powyżej określonym znaczeniu. Podkreślenia wymaga, że
ustawodawca posłużył się zwrotem pora nocna, a nie część pory nocnej. Z tego względu, zdaniem Sądu, dostępność
aptek powinna być zapewniona w całej porze nocnej - od godziny 21:00 do godziny 7:00, a nie jak uczynił to organ
w zaskarżonej części uchwały.
Sąd zauważył również, że ustawą z 17.8.2023 r. o zmianie ustawy o refundacji leków, środków spożywczych
specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r.
poz. 1938) od 1.1.2024 r. znowelizowany został art. 94 PrFarm. Stosownie do nowej treści art. 94 ust. 1 PrFarm
rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych znajdujących się na terenie powiatu jest dostosowany do potrzeb
ludności tego powiatu i pozwala na realizację przez te apteki zadań określonych w art. 87 ust. 2 PrFarm,
w szczególności przez pełnienie dyżurów w dzień wolny od pracy oraz dyżurów w porze nocnej, z wyłączeniem
powiatu mającego swoją siedzibę w sąsiadującym mieście na prawach powiatu. W art. 94 ust. 2 PrFarm wskazano,
że podmiot prowadzący aptekę ogólnodostępną przekazuje zarządowi powiatu, w którym znajduje się ta apteka,
rozkład godzin pracy tej apteki na dany rok najpóźniej do dnia 30 września roku poprzedzającego rok, w którym ma
być podjęta uchwała, o której mowa w ust. 3, oraz informuje zarząd powiatu o zmianach tego rozkładu z co najmniej
30-dniowym wyprzedzeniem. W świetle brzmienia znowelizowanego przepisu art. 94 ust. 1 i 2 PrFarm zmienią się
zasady pełnienia dyżurów aptek w dzień wolny od pracy oraz dyżurów w porze nocnej. Ustawa powyższa wprowadza
definicję dyżuru w dzień wolny od pracy oraz dyżuru w porze nocnej (zgodnie z którą dyżur w porze nocnej będzie
zapewniony maksymalnie do godziny 23.00.). Należy jednak zaznaczyć, że sąd administracyjny badając legalność
zaskarżonej uchwały uwzględnia stan faktyczny i prawny z daty jej podjęcia.

Komentarz
Aktualnie na gruncie PrFarm „dyżur w porze nocnej” oznacza dyżur pełniony przez aptekę ogólnodostępną bez
przerwy przez kolejne 2 godziny zegarowe w przedziale czasowym między godzinami 19.00 a 23.00. Omawiane
orzeczenie WSA, nieprawomocne, może mieć znaczenie dla oceny poprawności podobnych uchwał, podjętych przed
1.1.2024 r. Kwestia znaczenia „pory nocnej” budziło długo szereg wątpliwości interpretacyjnych. Nowe przepisy
dopiero rozstrzygają, że ustawodawca literalnie do tej pory miał na myśli całą porę nocną, a nie jej część.

Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 21.2.2024 r., II SA/Go 9/24,

Nowe przepisy dopiero rozstrzygają, że ustawodawca literalnie do tej pory miał na myśli całą porę nocną, a nie jej część. Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 21.2.2024 r., II SA/Go 9/24, jest istotny dla oceny poprawności podobnych uchwał dotyczących dostępności aptek w porze nocnej.