Ciągłość władzy wykonawczej w gminie na nowych zasadach

Tematyka: ciągłość władzy wykonawczej, samorząd gminny, zmiany ustawowe, wygaśnięcie mandatu wójta, zastępca wójta, samorząd terytorialny

Na skutek wprowadzonych zmian ustawowych zapewniono ciągłość władzy wykonawczej w gminie
i zagwarantowano jej prawidłowe kontynuowanie w sytuacji wygaśnięcia mandatu organu wykonawczego -
wójta. Ustawodawca umożliwił tymczasowe wykonywanie ww. funkcji przez zastępcę wójta.
Prezydent RP podpisał 9.5.2024 r. ustawę z 26.4.2024 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. z 2024 r. poz. 721; dalej: ZmSamGminU24). ZmSamGminU24 wejdzie w życie po upływie 14 dni
od dnia ogłoszenia (co nastąpiło 13.5.2024 r.), tj. 28.5.2024 r.
Uzasadnienie wprowadzonych zmian
Celem wprowadzonych zmian jest - jak czytamy w uzasadnieniu do ZmSamGminU24, dostępnym na stronie
internetowej Sejmu RP (druk sejmowy nr 75) - zapewnienie ciągłości władzy wykonawczej w gminie oraz
zagwarantowanie prawidłowego i niezakłóconego funkcjonowania samorządu gminnego w sytuacji wygaśnięcia
mandatu wójta. Powyższe priorytety mają zostać zrealizowane poprzez umożliwienie tymczasowego, do czasu
wyłonienia nowego wójta w wyborach powszechnych, pełnienia tej funkcji przez zastępcę wójta.
ZmSamGminU24 nowelizuje:
• ustawę z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 609; dalej: SamGminU);
• ustawę z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 530; dalej: PracSamU);
• ustawę z 5.1.2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2408; dalej: KodeksWyb).
Dotychczasowy stan prawny
Dotychczas obowiązujące regulacje prawne w tym zakresie wprowadzały - jak podkreślił projektodawca
w uzasadnieniu do wprowadzonych zmian - fikcję prawną, która de facto wybranemu wójtowi w wyborach
parlamentarnych odbierała kompetencje już następnego dnia po ww. wyborach, kiedy to organ ten uzyskał, choćby
jeszcze nieoficjalną, informację o wyborze. W związku z powyższym, w obawie przed kwestionowaniem skuteczności
decyzji podjętych przez wójta niezwłocznie po jego wyborze na posła lub senatora, wójt zaprzestawał w ww. terminie
faktycznej działalności na rzecz gminy, której jest przecież jedynym organem wykonawczym. W tym kontekście
należy - za projektodawcą - wskazać, że zadania, które w samorządzie gminnym często bywają do realizacji bez
zbędnej zwłoki, muszą być realizowane przez osoby stale zastępujące wójta (czyli zastępcę lub zastępców wójta
oraz sekretarza gminy), o ile osoby te posiadają stosowne upoważnienia. Należy mieć jednak na uwadze, że istnieją
pewne kategorie spraw, jak chociażby w zakresie spraw budżetowych i okołobudżetowych, w których to właśnie wójt
ma wyłączną kompetencję do podejmowania decyzji i stanowienia prawa, a którego to uprawnienia nie może
scedować w drodze upoważnienia na zastępcę wójta. Powyższe prowadzi do sytuacji, w której w przypadku
konieczności podjęcia nagłej decyzji w zakresie spraw budżetowych przez organ wykonawczy gminy, w obecnym
stanie prawnym, konieczne jest zwoływanie posiedzenia organu stanowiącego gminy, co znacznie spowalnia proces
decyzyjny.
Wprowadzone zmiany
Odnosząc się do szczegółowych zmian w ww. ustawach należy wskazać, że ustawodawca przewidział następujące
rozwiązania legislacyjne.
Nadanie nowego brzmienia art. 28e SamGminU, zgodnie z którym wygaśnięcie mandatu wójta przed upływem
kadencji skutkuje odwołaniem jego zastępcy (zastępców) tylko wtedy, gdy przyczyną wygaśnięcia tego mandatu są
przesłanki określone w art. 492 § 1 pkt 8 lub 9 KodeksWyb, tj. gdy wójt został odwołany w drodze referendum albo
gdy odwołania dokonał Prezes Rady Ministrów ze względu na powtarzające się naruszanie Konstytucji i ustaw. Tym
samym, a contrario, pozostałe przyczyny wygaśnięcia mandatu wójta, określone w art. 492 § 1 KodeksWyb, takiego
skutku nie wywołują, a w przypadku ich wystąpienia zastępca wójta pozostaje na swoim stanowisku.
Stworzenie podstawy prawnej do przejęcia funkcji wójta w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem
kadencji. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 28f SamGminU w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed
upływem kadencji, jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełnił będzie
jego zastępca. W gminie, w której powołano więcej niż jednego zastępcę funkcję tę pełnił będzie pierwszy zastępca.
Natomiast w przypadku gdy w gminie nie powołano zastępcy wójta albo został on odwołany, funkcję wójta pełniła
będzie osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.

Dodanie nowego przepisu, tj. art. 28i SamGminU, zgodnie z którym zrzeczenie się funkcji wójta lub wystąpienie
jednej z przyczyn skutkujących wygaśnięciem mandatu wójta, o których mowa w art. 492 § 1 pkt 2, 4-7 i 10
KodeksWyb, w czasie pełnienia funkcji wójta albo wykonywania zadań i kompetencji wójta przez zastępcę wójta, jest
równoznaczne z odwołaniem ze stanowiska zastępcy wójta. Przewidziano również sądową weryfikację zarządzeń
wojewody stwierdzających odwołanie ze stanowiska zastępcy wójta (art. 28i ust. 3 SamGminU).
Uporządkowanie kwestii terminu złożenia ślubowania przez nowo wybranego wójta. Zgodnie z nowym brzmieniem
art. 29a ust. 2 SamGminU, wójt składa ślubowanie podczas pierwszej sesji nowo wybranej rady, a w przypadku
wyboru wójta w: a) ponownym głosowaniu – podczas pierwszej sesji nowo wybranej rady zwołanej po dniu
ogłoszenia obwieszczenia komisarza wyborczego o wynikach wyborów wójta w wojewódzkim dzienniku urzędowym,
b) wyborach przedterminowych albo ponownych – podczas pierwszej sesji rady przypadającej po dniu ogłoszenia
obwieszczenia komisarza wyborczego o wynikach wyborów wójta w wojewódzkim dzienniku urzędowym – nie
później jednak niż 14 dni od dnia ogłoszenia wyników tych wyborów.
Uregulowanie kwestii statusu pracowniczego osób wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów do pełnienia funkcji
wójta, w razie wygaśnięcia mandatu wójta, jak i w przypadku wystąpienia przemijającej przeszkody w pełnieniu tej
funkcji. Dodano bowiem art. 4 ust. 3 i 4 PracSamU, zgodnie z którym ww. osoby będą zatrudniane w urzędzie
jednostki samorządu terytorialnego na podstawie powołania na czas pełnienia funkcji lub wykonywania zadań
i kompetencji. Analogiczna podstawa prawna zatrudnienia, tj. powołanie, została przewidziana dla komisarzy
rządowych powołanych w związku z ustanowieniem zarządu komisarycznego w jednostce samorządu terytorialnego.
W art. 383 § 2b KodeksWyb i art. 492 § 2b KodeksWyb, będącymi przepisami określającymi moment wygaśnięcia
mandatu radnego i mandatu wójta, przewidziano, że wygaśnięcie mandatów tych osób wskutek wyboru na posła,
senatora albo posła do Parlamentu Europejskiego nastąpi z dniem ogłoszenia obwieszczenia o wynikach wyborów
odpowiednio do Sejmu, Senatu albo Parlamentu Europejskiego.

Wprowadzone zmiany w ustawach samorządowych mają na celu zapewnienie ciągłości władzy wykonawczej w gminie oraz usprawnienie procesu wyborczego. Nowe przepisy regulują m.in. wygaśnięcie mandatu wójta, funkcjonowanie zastępców wójta oraz terminy składania ślubowania. Dodatkowo wprowadzono uregulowania dotyczące zatrudnienia osób pełniących funkcję wójta w razie wygaśnięcia mandatu.