Przekształcenie transgraniczne spółki z o.o.

Tematyka: przekształcenie transgraniczne, spółka z o.o., swoboda przedsiębiorczości, art. 49 TFUE, art. 54 TFUE

Trybunał orzekł, że art. 49 i 54 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż te postanowienia stoją na
przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, które uzależniają przeniesienie statutowej siedziby spółki
– utworzonej na podstawie prawa jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa
członkowskiego w celu przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego państwa, w zgodzie z warunkami
ustanowionymi w ustawodawstwie tego ostatniego państwa – od przeprowadzenia likwidacji pierwszej
spółki.
Polbud – Wykonawstwo sp. z o.o. (dalej jako: Polbud) ma siedzibę w Łącku (Polska). W dniu 30.9.2011 r. walne
zgromadzenie wspólników tej spółki powzięło zgodnie z art. 270 pkt 2 KSH uchwałę o przeniesieniu siedziby spółki
do Luksemburga. Na podstawie tej uchwały 19.10.2011 r. Polbud złożył do właściwego sądu rejestrowego wniosek
o wpis otwarcia likwidacji. Następnie 26 października dokonano w rejestrze wpisu o otwarciu likwidacji spółki
i wyznaczono jej likwidatora. W dniu 28.5.2013 r. uchwałą zgromadzenie wspólników została przeniesiona siedziba
Polbudu do Luksemburga w celu poddania jej prawu luksemburskiemu oraz została zmieniona firma spółki na
Consoil Geotechnik Sarl. Następnie Polbud złożył do sądu rejestrowego wniosek o wykreślenie z KRS. Wniosek ten
został uzasadniony przeniesieniem siedziby spółki do Luksemburga. Sąd wezwał tę spółkę do przedłożenia, po
pierwsze, uchwały zgromadzenia wspólników wskazującej przechowawcę ksiąg i dokumentów rozwiązanej spółki, po
drugie, sprawozdań finansowych za odpowiednie okresy od 1.1.2011 r. do 28.5.2013 r., podpisanych przez
likwidatora i osobę, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych, oraz po trzecie, uchwały zgromadzenia
wspólników w przedmiocie zatwierdzenia sprawozdania likwidacyjnego. Polbud twierdził, że w jego ocenie
przedłożenie tych dokumentów nie jest konieczne, ponieważ nie uległa ona rozwiązaniu ani nie dokonano podziału jej
majątku pomiędzy wspólników, a przyczyną złożenia wniosku o wykreślenie z rejestru było przeniesienie siedziby do
Luksemburga, gdzie istnieje ona nadal jako spółka prawa luksemburskiego. W tych okolicznościach sąd rejestrowy
oddalił wniosek o wykreślenie z powodu niezłożenia wymaganych dokumentów. Polbud złożył skargę na powyższe
postanowienie do Sądu Rejonowego w Bydgoszczy, która została oddalona. Następnie spółka wniosła apelację do
Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, który również oddalił tę apelację. Wówczas Polbud wniósł skargę kasacyjną do
sądu odsyłającego.
Poprzez pytanie prejudycjalne Sąd Najwyższy dążył do ustalenia, czy art. 49 i 54 TFUE należy interpretować w ten
sposób, że swoboda przedsiębiorczości ma zastosowanie do przeniesienia statutowej siedziby spółki utworzonej na
mocy prawa jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego w celu przekształcenia
jej w spółkę prawa tego innego państwa, któremu to przeniesieniu nie towarzyszy przeniesienie rzeczywistej siedziby
tej spółki?
Na podstawie art. 49 w zw. z art. 54 TFUE spółki założone zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego
i mające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Unii Europejskiej są uprawnione do
korzystania ze swobody przedsiębiorczości. W konsekwencji Trybunał stwierdził, że spółka taka jak Polbud,
utworzona zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego, w niniejszym przypadku polskim, może zasadniczo
powoływać się na tę swobodę.
Zgodnie z art. 49 ak. 2 w zw. z art. 54 TFUE swoboda przedsiębiorczości – w odniesieniu do spółek, o których mowa
w tym drugim postanowieniu – obejmuje w szczególności zakładanie spółek i zarządzanie nimi na warunkach
określonych przez ustawodawstwo przyjmującego państwa członkowskiego dla własnych spółek. Obejmuje ona
zatem prawo spółki utworzonej zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego do przekształcenia się w spółkę
prawa innego państwa członkowskiego (wyrok Daily Mail, 81/87, pkt 17), o ile spełnione są warunki określone
w ustawodawstwie tego drugiego państwa, a w szczególności kryterium przyjęte przez nie dla celów powiązania
spółki z jego krajowym systemem prawnym.
W związku z brakiem ujednolicenia tej kwestii w prawie UE określenie kryterium powiązania determinującego prawo
właściwe dla spółki, zgodnie z art. 54 TFUE, należy do zakresu kompetencji każdego państwa członkowskiego, przy
czym statutowa siedziba, zarząd i główne przedsiębiorstwo mają równorzędny status jako kryteria powiązania (wyrok
Daily Mail, pkt 19–21).
W ocenie TS w rozpatrywanej sprawie swoboda przedsiębiorczości zapewnia Polbudowi, jako spółce prawa
polskiego, uprawnienia do przekształcenia się w spółkę prawa luksemburskiego, o ile spełnione są warunki
utworzenia spółki określone w luksemburskim ustawodawstwie, a w szczególności kryterium przyjęte w Luksemburgu
dla celów powiązania spółki z krajowym porządkiem prawnym tego państwa członkowskiego. Zdaniem TS nie można
uwzględnić argumentu rządu austriackiego dotyczącego braku faktycznej działalności gospodarczej Polbudu
w przyjmującym państwie. Z orzecznictwa TS wynika, że zakresem swobody przedsiębiorczości objęta jest sytuacja,

w której spółka utworzona zgodnie z prawem jednego państwa członkowskiego, w którym ma ona swą siedzibę
statutową, zamierza utworzyć oddział w innym państwie członkowskim, chociażby nawet ta spółka została utworzona
w pierwszym z tych państw wyłącznie w celu ustanowienia jej w drugim z nich, w którym miałaby prowadzić
zasadniczą część, a nawet całość swojej działalności gospodarczej (wyrok Centros, C-212/97, pkt 17). W ocenie TS
podobna sytuacja, w której spółka utworzona zgodnie z ustawodawstwem jednego państwa członkowskiego
przekształca się w spółkę prawa innego państwa członkowskiego, czyniąc zadość kryterium przyjętemu przez to
drugie państwo dla celów powiązania spółki z jego krajowym porządkiem prawnym, wchodzi w zakres swobody
przedsiębiorczości, chociażby ta spółka wykonywała zasadniczą część, a nawet całość swojej działalności
gospodarczej w pierwszym z tych państw.
Trybunał podkreślił, że stosowanie art. 49 i 54 TFUE jest kwestią odrębną od tej, czy państwo członkowskie może
przedsięwziąć środki w celu zapobieżenia, aby spółki wykorzystując możliwości, jakie stwarza Traktat, próbowały
dokonywać nadużycia polegającego na uchylaniu się od stosowania ustawodawstwa krajowego. Trybunał
potwierdził, że państwo członkowskie może przedsięwziąć takie środki (wyroki: Centros, C-212/97, pkt 18, 24; Inspire
Art, C-167/01, pkt 98). Jednak z orzecznictwa TS wynika, że okoliczność ustanowienia statutowej lub rzeczywistej
siedziby spółki zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego w celu korzystania z korzystniejszych
przepisów sama w sobie nie stanowi nadużycia (wyroki: Centros, pkt 27; Inspire Art, pkt 96). Wobec powyższego TS
uznał, że w rozpatrywanej sprawie okoliczność, iż do Luksemburga przeniesiono jedynie statutową siedzibę Polbudu,
bez przenoszenia rzeczywistej siedziby, nie może sama w sobie wyłączać tego przeniesienia z zakresu stosowania
art. 49 i 54 TFUE.
Trybunał stwierdził, że z wyroków Daily Mail, Cartesio (C-210/06) oraz VALE (C-378/10), wynika, że w obecnym
stanie prawa Unii każde państwo członkowskie jest uprawnione do określenia kryterium powiązania, wymaganego od
spółki po to, aby mogła ona zostać uznana za spółkę utworzoną zgodnie z ustawodawstwem krajowym tego
państwa. W sytuacji gdy spółka prawa jednego państwa członkowskiego przekształca się w spółkę prawa innego
państwa członkowskiego, spełniając przy tym warunki ustanowione w ustawodawstwie tego drugiego państwa, po to,
aby istnieć w jego porządku prawnym, to uprawnienie nie oznacza wyłączenia ustawodawstwa państwa pochodzenia
w zakresie tworzenia i rozwiązywania spółek spod stosowania postanowień dotyczących swobody
przedsiębiorczości. Ponadto to uprawnienie nie może uzasadniać, że państwo członkowskie, w szczególności
poprzez ustanowienie w przypadku przekształcenia transgranicznego bardziej restrykcyjnych warunków niż warunki
obowiązujące w przypadku przekształcenia spółki w ramach tego państwa, uniemożliwia danej spółce dokonanie
tego transgranicznego przekształcenia lub zniechęca ją do niego (wyroki: Daily Mail, pkt 19–21; Cartesio, pkt 109–
112; VALE, pkt 32).
Trybunał orzekł, że art. 49 i 54 TFUE należy interpretować w ten sposób, że swoboda przedsiębiorczości ma
zastosowanie do przeniesienia statutowej siedziby spółki utworzonej na mocy prawa jednego państwa
członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego w celu przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego
państwa, zgodnie z warunkami ustanowionymi w ustawodawstwie tego ostatniego państwa, któremu to przeniesieniu
nie towarzyszy przeniesienie rzeczywistej siedziby tej spółki.
Poprzez kolejne pytania prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 49 i 54 TFUE należy interpretować
w ten sposób, że te postanowienia stoją na przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, które uzależniają
przeniesienie statutowej siedziby spółki – utworzonej na podstawie prawa jednego państwa członkowskiego na
terytorium innego państwa w celu transgranicznego przekształcenia, zgodnie z warunkami ustanowionymi
w ustawodawstwie tego ostatniego państwa – od przeprowadzenia likwidacji pierwszej spółki?
Z art. 49 TFUE wynika wymóg zniesienia ograniczeń swobody przedsiębiorczości. Zgodnie z orzecznictwem TS za
takie ograniczenia należy również uznać wszelkie przepisy, które uniemożliwiają korzystanie z tej swobody,
utrudniają je lub ograniczają jego atrakcyjność (wyrok National Grid Indus, C-371/10, pkt 36).
W niniejszej sprawie przeniesienie siedziby spółki prawa polskiego do państwa członkowskiego innego niż RP nie
prowadzi, zgodnie z art. 19 ust. 1 PrPrywM, do utraty „osobowości prawnej”. Jak zaznaczyła rzecznik generalna,
polskie prawo uznaje w ten sposób w niniejszym przypadku, że, co do zasady, możliwa jest kontynuacja
podmiotowości prawnej Polbudu poprzez Consoil (pkt 46 opinii). Jednak na mocy art. 270 pkt 2 oraz art. 272 KSH
uchwała wspólników o przeniesieniu siedziby do państwa członkowskiego innego niż RP, podjęta zgodnie z art. 562
§ 1 KSH, powoduje rozwiązanie spółki po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego. Ponadto z art. 288 § 1
KSH wynika, że nieprzeprowadzenie likwidacji uniemożliwia wykreślenie z rejestru przedsiębiorców spółki, która
zamierza przenieść swą siedzibę do państwa członkowskiego innego niż Polska. Zatem chociaż spółka polskiego
prawa, taka jak Polbud, zamierzająca przenieść statutową siedzibę do państwa członkowskiego innego niż RP,
może, co do zasady, to uczynić bez utraty podmiotowości prawnej, to wykreślenie z polskiego rejestru handlowego
może ona uzyskać dopiero pod warunkiem przeprowadzenia likwidacji. Czynności likwidacyjne obejmują
zakończenie interesów bieżących spółki, ściągnięcie wierzytelności, wypełnienie zobowiązań i upłynnienie majątku
spółki, zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzycieli, złożenie sprawozdania finansowego z dokonania tych czynności
oraz wskazanie przechowawcy ksiąg i dokumentów likwidowanej spółki. W tych okolicznościach TS stwierdził, że

sporne przepisy KSH, które wymagają przeprowadzenia likwidacji spółki, mogą utrudniać, a nawet uniemożliwiać
dokonanie transgranicznego przekształcenia spółki. Stanowią one zatem ograniczenie swobody przedsiębiorczości
(wyrok Cartesio, pkt 112, 113).
Z orzecznictwa TS wynika, że takie ograniczenie swobody przedsiębiorczości może być dopuszczalne jedynie wtedy,
gdy jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego. Ponadto powinno ono być odpowiednie dla
zagwarantowania realizacji danego celu i nie wykraczać poza to, co jest niezbędne dla jego osiągnięcia (wyrok
National Grid Indus, pkt 42). Sąd odsyłający wskazywał, że ograniczenie swobody przedsiębiorczości jest
w niniejszej sprawie uzasadnione celem ochrony wierzycieli, wspólników mniejszościowych i pracowników spółki.
Z orzecznictwa TS wynika, że ochrona interesów wspólników mniejszościowych (wyrok SEVIC Systems, C-411/03,
pkt 28) oraz pracowników (wyrok AGET Iraklis, C-201/15, pkt 73) należy do nadrzędnych względów interesu
ogólnego. Trybunał stwierdził, że art. 49 i 54 TFUE zasadniczo nie stoją zatem na przeszkodzie środkom państwa
członkowskiego zmierzającym do tego, aby przeniesienie statutowej siedziby spółki utworzonej zgodnie z prawem
tego państwa i nadal wykonującej działalność na terytorium kraju oraz jej przekształcenie w spółkę prawa innego
państwa członkowskiego nie miały niewłaściwego wpływu na interesy wierzycieli, wspólników mniejszościowych oraz
pracowników tej spółki. Jednak TS ocenił również, czy rozpatrywane w postępowaniu głównym ograniczenie jest
odpowiednie dla zagwarantowania realizacji celu ochrony tych interesów i nie wykracza poza to, co jest niezbędne
dla jego osiągnięcia.
Sporne przepisy KSH ustanawiają obowiązek przeprowadzenia likwidacji spółki dążącej do przeniesienia statutowej
siedziby do państwa członkowskiego innego niż RP. Trybunał zaznaczył, że te przepisy przewidują ogólny obowiązek
przeprowadzenia likwidacji bez względu na rzeczywiste ryzyko naruszenia interesów wierzycieli, wspólników
mniejszościowych i pracowników oraz bez możliwości wyboru mniej restrykcyjnych środków mogących chronić te
interesy. W szczególności w odniesieniu do ochrony interesów wierzycieli TS podzielił stanowisko Komisji
Europejskiej, że ustanowienie gwarancji bankowych lub innych równoważnych zabezpieczeń mogłoby zapewnić
odpowiednią ochronę przywołanych interesów. Wobec powyższego TS uznał, że obowiązek przeprowadzenia
likwidacji ustanowiony przez sporne przepisy KSH wykracza poza to, co jest niezbędne dla ochrony przywołanych
interesów.
Aby uzasadnić krajowe przepisy rozpatrywane w postępowaniu głównym, rząd polski powoływał się również na cel
w postaci zwalczania praktyk stanowiących nadużycie. W tym względzie państwa członkowskie mają możliwość
przyjęcia dowolnego środka zapobiegającego oszustwom lub karzącego je (wyrok Centros, pkt 38). Jednak
z orzecznictwa TS wynika, że ustanowienie statutowej lub rzeczywistej siedziby spółki zgodnie z ustawodawstwem
państwa w celu korzystania z korzystniejszych przepisów samo w sobie nie stanowi nadużycia (wyroki: Centros, pkt
27; Inspire Art, pkt 96). Co więcej, jedynie okoliczność, że spółka przenosi siedzibę z jednego państwa
członkowskiego do drugiego, nie może uzasadniać ogólnego domniemania nadużycia i usprawiedliwiać środka
naruszającego wykonywanie jednej ze swobód podstawowych zagwarantowanych przez Traktat (wyrok National Grid
Indus, pkt 84). Jako że ogólny obowiązek przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego jest równoznaczny
z przyjęciem ogólnego domniemania istnienia nadużycia, TS uznał, że ustanawiające taki obowiązek przepisy, takie
jak sporne przepisy KSH, są nieproporcjonalne.
Trybunał orzekł, że art. 49 i 54 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż te postanowienia stoją na
przeszkodzie przepisom państwa członkowskiego, które uzależniają przeniesienie statutowej siedziby spółki
– utworzonej na podstawie prawa jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa
członkowskiego w celu przekształcenia jej w spółkę prawa tego innego państwa, w zgodzie z warunkami
ustanowionymi w ustawodawstwie tego ostatniego państwa – od przeprowadzenia likwidacji pierwszej
spółki.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 25.10.2017 r., Polbud, C-106/16