Możliwość zaskarżenia uchwał spółki przez odwołanego członka zarządu

Sąd Okręgowy w Warszawie orzekł, że odwołanemu członkowi zarządu spółki nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia przed postępowaniem nie został uwzględniony, a sąd uznał, że nie uprawdopodobniono istnienia roszczenia.

Tematyka: Sąd Okręgowy, legitymacja, zaskarżenie uchwał, odwołany członek zarządu, roszczenie, zabezpieczenie, Sąd Najwyższy, orzecznictwo, stabilność stosunków, SO Warszawa

Osobie odwołanej ze składu organu spółki nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa
o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą – orzekł Sąd Okręgowy w Warszawie.
Opis stanu faktycznego
Wnioskiem z 3.10.2019 r. uprawniony A.K. wniósł o udzielenie przed wszczęciem postępowania zabezpieczenia
roszczenia niepieniężnego przysługującemu mu przeciwko obowiązanemu (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.
o ustalenie na podstawie art. 189 KPC nieistnienia, ewentualnie stwierdzenia na podstawie ar. 425 § 1 KSH
nieważności, następujących uchwał Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia spółki (...) spółki akcyjnej z siedzibą
w W. z 25.9.2019 r., zaprotokołowanego w akcie notarialnym rep. A Nr (...), sporządzonym przez notariusza M.K.,
notariusza w W., prowadzącą Kancelarię Notarialną w W.
Uprawniony wskazał, że jest umocowany do zaskarżenia uchwał i stwierdzenia ich nieważności na podstawie art.
425 § 1 KSH w zw. z art. 422 § 2 KSH jako prezes zarządu spółki. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia
wywodzi z istnienia realnego ryzyka, iż osoby te podejmować będą czynności mające na celu dalsze forsowanie
narracji, zgodnie z którą stworzone dokumenty wywołały skuteczne zmiany w składzie osobowym organów spółki,
a nawet że będą podejmowane dalsze „uchwały” osób działających rzekomo w imieniu spółki, w tym uchwałę
o powołaniu nowej osoby na stanowisko prezesa zarządu. Uprawiony jako prezes zarządu ponosi szczególną
odpowiedzialność zarówno wobec samej spółki jak i wobec osób trzecich za zobowiązania zaciągnięte przez spółkę.
Zablokowanie możliwości podejmowania dalszych uchwał przez osoby wskazane w dokumentach z dnia 25 września
2019 roku jest konieczne w celu zapewnienia ochrony przed niekorzystnymi dla niego konsekwencjami.
Sąd Okręgowy oddalił wniosek jako bezzasadny.
Z uzasadnienia Sądu
Uprawniony wskazywał, że przysługuje mu uprawnienie do żądania stwierdzenia nieważności uchwał
Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia z uwagi na to, że jest prezesem zarządu obowiązanej spółki. Kwestia
możliwości zaskarżenia uchwał przez odwołanego członka zarządu była wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi
doktryny i orzecznictwa. Zgodnie z uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 1.3.2007 r. (III CZP 94/06), której
nadana została moc zasady prawnej, osobie odwołanej ze składu organu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
nie przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej
z ustawą (art. 252 § 1 w zw. z art. 250 pkt 1 KSH). Uchwała ta ze względu na szeroką motywację prawną ale także
przez nadanie jej mocy zasady prawnej wyznaczyła kierunek orzecznictwa. Zdaniem Sądu Najwyższego, przemawia
za tym przede wszystkim wykładnia literalna art. 252 § 1 zd. 1 w zw. z art. 250 pkt 1 KSH, która wyraźnie wskazuje,
że przyznana nimi legitymacja dotyczy osób piastujących funkcję członka organu spółki jest niezależna od
przedmiotu uchwały. Tak jak odwołany organ nie jest organem spółki tak odwołany członek organu nie jest
członkiem urzędującego organu. Rezultat wykładni językowej wzmacnia wykładnia celowościowa. Dopuszczenie
do zaskarżania uchwał przez odwołanych członków organów spółki stanowiłoby okazję do destabilizowania
stosunków w spółce.
Istotnym argumentem przemawiającym przeciwko przyznaniu odwołanemu członkowi organu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały jest
zasługujący na aprobatę pogląd, że do czasu rozstrzygnięcia tego powództwa należy respektować kwestionowaną
uchwałę, a zatem przyjmować wynikający z niej stan rzeczy, a więc przyznawać jej skutki prawne, mimo jej
ewentualnej nieważności. Możliwość ich nierespektowania z mocą wsteczną, nie tylko przez strony procesu (art. 254
§ 1 i § 4 KSH), powstanie dopiero po uprawomocnieniu się wspomnianego wyroku uwzględniającego powództwo
o stwierdzenie nieważności uchwały. Oznacza to, że sąd, dokonując oceny legitymacji procesowej powoda do
wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały o jego odwołaniu, powinien przyjąć, iż w danej chwili
w świetle tej uchwały nie ma on czynnej legitymacji procesowej w sprawie nawet wówczas, gdy jest to uchwała
będąca przedmiotem żądania objętego zgłoszonym powództwem. Takie stanowisko pozostaje w harmonii
z prezentowanym w piśmiennictwie poglądem, że w pojęcie „nieważność uchwały” używane w przepisach Kodeksu
spółek handlowych oznacza jedynie, iż sąd w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 252 § 1 KSH może
stwierdzić nieważność uchwały ze skutkiem ex tunc. Tym samym Sąd Najwyższy nie zgodził się z poglądem
zaprezentowanym w uzasadnieniu wyroku z 12.7.2002 r. (V CKN 1547/00), że powództwo o stwierdzenie
nieważności uchwały zmierza do wydania wyroku deklaratoryjnego, „co oznacza, że uchwała ta od początku była
nieważna”.

Sąd Najwyższy stwierdził, że niezależnie od sposobu rozstrzygnięcia kwestii, czy źródłem cywilnoprawnej sankcji
nieważności uchwały wspólników sprzecznej z prawem jest art. 58 § 1 KC, czy art. 252 § 1 KSH, który przewiduje
sankcję odmienną od tradycyjnie ujmowanej sankcji nieważności bezwzględnej, właśnie ze względu na pewność
i bezpieczeństwo obrotu ustawodawca przyjął konstrukcję, iż jedynym dowodem potwierdzającym istnienie skutku
prawnego w postaci nieważności uchwały jest prawomocny wyrok sądowy uwzględniający powództwo określone
w art. 252 § 1 KSH Należy również zwrócić uwagę, że wyrokiem z 2.6.2009 r. Trybunał Konstytucyjny (SK 31/08)
orzekł, że art. 422 § 2 pkt 1 KSH w zw. z art. 422 § 1 KSH, w zakresie pozbawiającym odwołanego członka
zarządu spółki akcyjnej legitymacji do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
o nieudzieleniu mu absolutorium z wykonania przez niego obowiązków, jest zgodny z art. 32, art. 45 ust. 1
i art. 77 ust. 2 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 47 Konstytucji RP.
W linii orzecznictwa wytyczonej uchwałą Sądu Najwyższego z 1.3.2007 r. mieści się wyrok z 9.1.2009 r. (II CSK
419/08), w którym Sądu Najwyższy, przyjmując za dopuszczalne stosowanie w drodze analogii art. 249-252 KSH do
zaskarżania uchwał rady nadzorczej spółki z o.o. uznał jednocześnie, że odwołany członek zarządu utracił
legitymację czynną do zaskarżenia. Z kolei w wyroku z 11.1.2008 r. Sąd Najwyższy (V CSK 363/07) stwierdził, że
odwołanemu członkowi zarządu spółki akcyjnej nie przysługuje prawo do wystąpienia z powództwem
o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia odmawiającej udzielenia mu absolutorium. Ta linia orzecznicza
występuje nadal w nowszych orzeczeniach Sądu Najwyższego (np. wyrok SN z 25.5.2017 r., II CSK 524/16).W
konsekwencji należało przyjąć, że uprawniony nie posiada legitymacji czynnej do żądania stwierdzenia nieważności
uchwał Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia, co skutkuje uznaniem, że nie doszło do uprawdopodobnienia
roszczenia w tym zakresie.
W myśl art. 730 KPC i art. 7301 KPC przesłankami ustawowymi zabezpieczenia roszczenia są: uwiarygodnienie
roszczenia, tj. uprawdopodobnienie jego zasadności oraz uprawdopodobnienie interesu prawnego w udzieleniu
zabezpieczenia. Te warunki dopuszczalności zabezpieczenia muszą istnieć łącznie, co oznacza, że brak jednego
z nich powoduje, że zabezpieczenie roszczenia jest niedopuszczalne. Warunkiem zabezpieczenia jest, by
wymienione przesłanki zostały uprawdopodobnione przez stronę żądającą zabezpieczenia, gdyż ciężar
uprawdopodobnienia spoczywa na żądającym. Przy ocenie wniosku o zabezpieczenie w myśl art. 7301 § 3 KPC sąd
jest ponadto zobowiązany do zapewnienia należytej ochrony prawnej uprawnionego, jak i do nieobciążania
obowiązanego ponad miarę. Zgodnie z art. 731 KPC zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia,
wynika to z celu instytucji zabezpieczenia, którym jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej. Roszczenie jest
wiarygodne, jeżeli istnieje uzasadniona podstawa do przypuszczenia, że ono istnieje i jest wymagalne. Wymóg
uprawdopodobnienia roszczenia oznacza konieczność uprawdopodobnienia faktów, z których jest ono
wywodzone. Wymaga podkreślenia, że sąd w postępowaniu zabezpieczającym jest uprawniony oceniać wagę
przesłanek uwiarygodniających roszczenie przez ich porównanie z przesłankami, które podważają
uprawdopodobnienie powództwa. Przy ocenie, czy roszczenie jest wiarygodne, sąd powinien uwzględnić także
znajdujący się w aktach sprawy materiał, który podaje w poważną wątpliwość okoliczności mające uprawdopodobnić
żądanie. Stanowisko to wskazuje, że sposób oceny wiarygodności roszczenia może być uzależniony od stanu
materiału dowodowego w sprawie, a zatem wpływ na sposób oceny wiarygodności roszczenia ma również to, czy
wniosek o udzielenie zabezpieczenia został zgłoszony w toku postępowania, po przeprowadzeniu chociażby
częściowo dopuszczonych przez sąd dowodów.
W analizowanym stanie faktycznym, uprawniony nie uprawdopodobnił istnienia roszczenia. Skutkowało to
oddaleniem wniosku o zabezpieczenie bez konieczności badania drugiej z przesłanek – istnienia interesu prawnego
w udzieleniu zabezpieczenia. Słusznie więc Sąd podkreślił, że osobie odwołanej ze składu organu spółki nie
przysługuje legitymacja do wytoczenia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników sprzecznej
z ustawą.
Postanowienie SO w Warszawie z 14.10.2019 r., XX GCo 258/19

Sąd Najwyższy potwierdził, że legitymacja do zaskarżenia uchwał przez odwołanego członka zarządu nie istnieje. Orzecznictwo wskazuje na konieczność zachowania stabilności stosunków w spółce poprzez brak możliwości odwołanych członków organów do zaskarżania uchwał. Decyzja SO w Warszawie z 14.10.2019 r. odrzucająca wniosek o zabezpieczenie została podtrzymana.