Postępowanie upadłościowe

Trybunał orzekł, że art. 4 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że do jego zakresu stosowania należą przepisy wewnętrzne państwa wszczęcia postępowania przewidujące w stosunku do wierzyciela, który nie brał udziału w postępowaniu upadłościowym, wygaśnięcie prawa dochodzenia jego wierzytelności lub zawieszenie postępowania egzekucyjnego w przedmiocie tej wierzytelności w innym państwie członkowskim. ENEFI Energiahatekonysagi Nyrt to spółka mająca siedzibę na Węgrzech z zakładem w Rumunii, która była przedmiotem postępowania upadłościowego. Decyzja TS ma istotne znaczenie dla prawa upadłościowego w UE.

Tematyka: Postępowanie upadłościowe, TS, ENEFI, rozporządzenie Nr 1346/2000, wierzytelności, lex fori concursus, postępowanie egzekucyjne, wyrok sądu, prawo upadłościowe, skutki ukończenia postępowania, prawo państwa członkowskiego, interpretacja prawa, Trybunał Europejski

Trybunał orzekł, że art. 4 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że do jego zakresu
stosowania należą przepisy wewnętrzne państwa wszczęcia postępowania przewidujące w stosunku do
wierzyciela, który nie brał udziału w postępowaniu upadłościowym, wygaśnięcie prawa dochodzenia jego
wierzytelności lub zawieszenie postępowania egzekucyjnego w przedmiocie tej wierzytelności w innym
państwie członkowskim.
Ponadto TS orzekł, że fakt, iż w rozpatrywanej w postępowaniu głównym sytuacji, wierzytelność będąca
przedmiotem postępowania egzekucyjnego w państwie członkowskim innym niż państwo wszczęcia
postępowania jest wierzytelnością podatkową, nie ma wpływu na powyższą odpowiedź udzieloną na pytanie
prejudycjalne.

ENEFI Energiahatekonysagi Nyrt (dalej jako: ENEFI) jest spółką mającą siedzibę na Węgrzech, która ma stały zakład
w Rumunii. W grudniu 2012 r. wszczęto na Węgrzech wobec ENEFI postępowanie upadłościowe, o czym w styczniu
2013 r. poinformowano rumuńską regionalną dyrekcję generalną ds. finansów publicznych w Braszowie (dalej jako:
dyrekcja). Dyrekcja podjęła próbę zgłoszenia dwóch wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, ale nie
dochowała obowiązującego terminu i nie uiściła odpowiednich opłat z tytułu zgłoszenia. Wierzytelności te nie zostały
uwzględnione w postępowaniu upadłościowym, o czym poinformowano dyrekcję w maju. Następnie, gdy
postępowanie upadłościowe było jeszcze w toku, dyrekcja przeprowadziła kontrolę skarbową w lokalach zakładu
ENEFI w Rumunii. Dyrekcja wydała w czerwcu 2013 r. decyzję podatkową (dalej jako: decyzja podatkowa)
określającą zobowiązanie ENEFI z tytułu VAT. Jednak dyrekcja nie zgłosiła żadnej wierzytelności wynikającej
z decyzji podatkowej. Początkowo ENEFI nie zaskarżyło decyzji podatkowej. W konsekwencji w sierpniu 2013 r.
organy rumuńskie wydały wobec niej akt stanowiący tytuł egzekucyjny, a następnie wystąpiły z wnioskiem
o wszczęcie na jego podstawie postępowania egzekucyjnego. Przed ukończeniem postępowania upadłościowego na
Węgrzech, ENEFI wniosło w Rumunii powództwo przeciwegzekucyjne. Twierdziło, że nie jest zobowiązane do
zapłaty VAT określonego w decyzji podatkowej, a jej egzekucja jest bezprawna, ponieważ w chwili przeprowadzenia
kontroli skarbowej prowadzącej do wydania decyzji podatkowej, ENEFI było już objęte postępowaniem
upadłościowym wszczętym na Węgrzech, a dyrekcja powinna była zgłosić swoją wierzytelność w ramach
postępowania upadłościowego.
Poprzez pytanie prejudycjalne rumuński sąd dążył do ustalenia, czy art. 4 rozporządzenia Rady (WE) Nr 1346/2000
z 29.5.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego należy interpretować w ten sposób, że do jego zakresu
stosowania należą przepisy wewnętrzne państwa wszczęcia postępowania, przewidujące w stosunku do wierzyciela,
który nie brał udziału w tym postępowaniu upadłościowym, wygaśnięcie prawa dochodzenia jego wierzytelności lub
zawieszenie postępowania egzekucyjnego w przedmiocie tej wierzytelności w innym państwie członkowskim?
Z art. 4 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000 wynika, że – o ile rozporządzenie nie stanowi inaczej – dla postępowania
upadłościowego i jego skutków właściwe jest prawo państwa wszczęcia postępowania (lex fori concursus).
Z motywu 23 tego rozporządzenia wynika, że lex fori concursus określa wszystkie procesowe i materialne skutki
postępowania upadłościowego w odniesieniu do dotkniętych nimi osób oraz stosunków prawnych. Przepis art. 4 ust.
2 lit. g) i h) rozporządzenia Nr 1346/2000 przewiduje, że lex fori concursus określa, jakie wierzytelności muszą być
zgłoszone w postępowaniu upadłościowym, sposób postępowania z wierzytelnościami powstałymi po wszczęciu
postępowania oraz zasady zgłoszenia, sprawdzenia i ustalenia wierzytelności. Aby jednak nie pozbawić tych
przepisów ich skuteczności (effet utile) skutki naruszenia przepisów lex fori concursus dotyczących zgłaszania
wierzytelności, a w szczególności termin na ich zgłoszenie należy również oceniać na podstawie tego prawa (wyrok
Kornhaas, C-594/14, pkt 19). Konsekwencje ukończenia postępowania upadłościowego są – jak stanowi art. 4 ust. 2
lit. j) i k) – również określane przez lex fori concursus.
W art. 4 ust. 2 rozporządzenia Nr 1346/2000, który zawiera listę zagadnień objętych zakresem stosowania lex fori
concursus, nie wymieniono wierzytelności, które nie były objęte postępowaniem upadłościowym. Jednak, w ocenie
TS, nie budzi wątpliwości, że należy je również oceniać na podstawie lex fori concursus, ponieważ lista zagadnień
objętych zakresem stosowania art. 4 rozporządzenia Nr 1346/2000, zawarta w jego ust. 2, nie jest wyczerpująca, jak
wynika z przepisu, tj. z użycia wyrażenia „w szczególności”. Ponadto, wykładnia w myśl której lex fori concursus
określałoby skutki ukończenia postępowania upadłościowego, ale nie jego wpływ na prawa wierzycieli, którzy nie
brali udziału w postępowaniu upadłościowym, mogłaby poważnie zagrozić skuteczności tego postępowania. Taka
wykładnia prowadziłaby do sytuacji, w której wierzyciele niebiorący udziału w postępowaniu upadłościowym, mogliby
– po jego ukończeniu – żądać zaspokojenia przysługującej ich wierzytelności w pełnej wysokości. Wykładnia ta
powodowałaby nierówność traktowania wierzycieli. Ponadto, taka wykładnia prowadziłaby do udaremnienia każdego
układu, lub innego podobnego środka restrukturyzacyjnego przyjętego wobec dłużnika, ponieważ ten dłużnik,

skonfrontowany z wierzytelnościami wierzycieli, którzy nie brali udziału w postępowaniu upadłościowym, nie
dysponowałby środkami koniecznymi dla zapłaty długów względem innych wierzycieli.
Trybunał uznał, że lex fori concursus nie stoi na przeszkodzie wszczęciu wtórnego postępowania upadłościowego,
lecz jedynie uwzględnieniu wniosku zmierzającego do wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego,
wniesionego przez wierzyciela, który nie dochował terminu na zgłoszenie wierzytelności, określonego przez lex fori
concursus, będące prawem właściwym dla głównego postępowania upadłościowego. Natomiast wszelkie wnioski
wierzyciela z tytułu wierzytelności, która jeszcze nie wygasła, względnie wnioski zarządcy w głównym postępowaniu
upadłościowym pozostają dopuszczalne. Rozporządzenie Nr 1346/2000 przewiduje, pod pewnymi warunkami,
możliwość wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego. Jednak TS podkreślił, że istnieje ryzyko, iż wszczęcie
takiego postępowania, które, zgodnie z art. 3 ust. 3 tego rozporządzenia, musi być postępowaniem likwidacyjnym,
może być niezgodne z celem realizowanym przez główne postępowanie upadłościowe o charakterze ochronnym.
Z orzecznictwa TS wynika, że postępowanie główne pełni w stosunku do postępowania wtórnego – co precyzuje
również motyw 20 rozporządzenia – dominującą rolę (wyrok Bank Handlowy i Adamiak, C-116/11, pkt 59, 60).
Trybunał stwierdził, że wobec dominującej roli głównego postępowania upadłościowego wydaje się spójne, aby
przepisy prawa krajowego mogły – za pośrednictwem instytucji wygaśnięcia wierzytelności zgłoszonych po terminie –
wykluczyć wszelkie wnioski, składane przez wierzycieli i zmierzające do wszczęcia wtórnego postępowania
upadłościowego. Wszczęcie takiego postępowania umożliwiałoby obejście przewidzianego przez lex fori concursus
skutku prawnego w postaci wygaśnięcia tych wierzytelności. Ponadto, to uregulowanie pozwala na uniknięcie
sytuacji, w której wierzyciel niebiorący udziału w głównym postępowaniu upadłościowym może udaremnić układ lub
inny podobny środek przyjęty wobec dłużnika w ramach tego postępowania poprzez żądanie wszczęcia wtórnego
postępowania upadłościowego. Trybunał uznał, że przepis prawa wewnętrznego państwa wszczęcia postępowania,
który w stosunku do wierzyciela niebiorącego udziału w postępowaniu głównym przewiduje wygaśnięcie prawa
dochodzenia jego wierzytelności, jest objęty zakresem stosowania art. 4 rozporządzenia Nr 1346/2000.
Trybunał stwierdził, że lex fori concursus może również przewidywać zawieszenie postępowania egzekucyjnego
dotyczącego wierzytelności, która nie została zgłoszona w wyznaczonym terminie. Rzecznik generalny podkreślił, że
skoro wygaśnięcie wierzytelności niezgłoszonych jest, co do zasady, dopuszczalne, rozporządzenie Nr 1346/2000
musi a fortiori dopuszczać także uregulowanie lex fori concursus, które powoduje jedynie zawieszenie dotyczącego
tych wierzytelności (pkt 46 i 47 opinii).
Rozporządzenie Nr 1346/2000 nie dokonuje harmonizacji terminów na zgłaszanie wierzytelności w postępowaniach
upadłościowych objętych jego zakresem stosowania. Trybunał wskazał, że ustanowienie tych terminów należy do
wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich, na mocy zasady autonomii proceduralnej tych państw,
jednak pod warunkiem, że te przepisy nie są mniej korzystne niż przepisy w przypadku podobnych spraw
o charakterze krajowym (zasada równoważności) oraz że praktycznie nie uniemożliwiają lub nie czynią nadmiernie
uciążliwym wykonywania praw przyznanych przez prawo Unii (zasada skuteczności) (wyrok Nike European
Operations Netherlands, C-310/14, pkt 28). Trybunał stwierdził, że na sądzie krajowym spoczywa obowiązek
zbadania, czy wskazane kryteria są spełnione w prawie krajowym.
W ocenie TS art. 15 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w zw. z art. 4 ust. 2 lit. f) tego
rozporządzenia, który rozróżnia pomiędzy „toczącymi się postępowaniami” a pozostałymi środkami dochodzenia
praw przez poszczególnych wierzycieli. W związku z tym wpływ wszczęcia postępowania upadłościowego na środki
dochodzenia praw przez poszczególnych wierzycieli, inne niż toczące się postępowania, są regulowane wyłącznie
przez lex fori concursus. Rzecznik generalny wskazał, że postępowania mające za przedmiot egzekucję
wierzytelności należą właśnie do tej ostatniej kategorii (pkt 67–78 opinii).
Trybunał uznał, że byłoby sprzeczne z systematyką rozporządzenia, gdyby interpretować art. 15 rozporządzenia Nr
1346/2000 w ten sposób, iż dotyczyłby on również postępowań egzekucyjnych, co prowadziłoby do tego, że skutki
wszczęcia postępowania upadłościowego podlegałyby prawu państwa, w którym to postępowanie egzekucyjne się
toczy.
Trybunał orzekł, że art. 4 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że do jego zakresu
stosowania należą przepisy wewnętrzne państwa wszczęcia postępowania przewidujące w stosunku do wierzyciela,
który nie brał udziału w postępowaniu upadłościowym, wygaśnięcie prawa dochodzenia jego wierzytelności lub
zawieszenie postępowania egzekucyjnego w przedmiocie tej wierzytelności w innym państwie członkowskim.
Ponadto TS orzekł, że fakt, iż w rozpatrywanej w postępowaniu głównym sytuacji, wierzytelność będąca przedmiotem
postępowania egzekucyjnego w państwie członkowskim innym niż państwo wszczęcia postępowania jest
wierzytelnością podatkową, nie ma wpływu na powyższą odpowiedź udzieloną na pytanie prejudycjalne.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 9.11.2016 r., ENEFI, C-212/15

Trybunał Europejski w wyroku ENEFI C-212/15 precyzyjnie określił zakres stosowania art. 4 rozporządzenia Nr 1346/2000 w kontekście postępowania upadłościowego. Wnioski TS dotyczące zgłaszania wierzytelności oraz konsekwencji ukończenia postępowania mają istotne implikacje dla praktyki sądowej. Wyrok ten wprowadza klarowność co do skutków postępowania upadłościowego w przypadku wierzycieli niebiorących udziału w procesie.