Zażalenie na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości
Na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie. Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę dotyczącą zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika i wskazał na konieczność poddania ich kontroli instancyjnej, przywołując przepisy PrUpad i KPC.
Tematyka: zaskarżalność postanowień, zażalenie, zabezpieczenie majątku, postępowanie upadłościowe, Sąd Najwyższy, PrUpad, KPC
Na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie. Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę dotyczącą zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika i wskazał na konieczność poddania ich kontroli instancyjnej, przywołując przepisy PrUpad i KPC.
Na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie (art. 741 KPC w związku z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j.: Dz U. z 2019 r. poz. 498, dalej jako: PrUpad)- orzekł Sąd Najwyższy. Opis stanu faktycznego Postanowieniem z 5.4.2018 r. - wydanym w postępowaniu o ogłoszenie upadłości F. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł., wszczętym na skutek wniosku dłużnika z 12.3.2018 r. - Sąd Rejonowy w Ł. dokonał zabezpieczenia majątku dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego w osobie M. W. (pkt 1) oraz zobowiązał tymczasowego nadzorcę sądowego do złożenia w terminie trzech miesięcy sprawozdania obejmującego w szczególności informacje określone bliżej w tym postanowieniu (pkt 2). Zażalenie na postanowienie z 5.4.2018 r. wniósł - zaskarżając je w całości - dłużnik. Sąd Okręgowy w Ł., rozpoznając zażalenie, powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz, występując z zagadnieniem prawnym do Sądu Najwyższego: „Czy w postępowaniu wszczętym w przedmiocie ogłoszenia upadłości po dniu 1 stycznia 2016 roku dopuszczalne jest zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu majątku dłużnika poprzez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego?”. Z uzasadnienia Sądu Najwyższego W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że: Biorąc pod uwagę treść art. 36-43 PrUpad, w tym przede wszystkim art. 37 i art. 39 ust. 3 PrUpad, należy przyjąć, że sprawa zaskarżalności wydawanych w pierwszej instancji postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie należy do spraw uregulowanych - w rozumieniu art. 37 zdanie pierwsze PrUpad - w ustawie - Prawo upadłościowe, wobec czego do postanowień tych znajduje zastosowania art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 PrUpad. Przepis art. 39 PrUpad dotyczy jedynie zabezpieczenia majątku dłużnika przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego i uchylenie zajęcia rachunku bankowego. Zawarte w art. 39 ust. 3 zd. 2 PrUpad uregulowanie zażalenia ma charakter wycinkowy, gdyż - jak wynika z art. 39 ust. 3 zd. 1 PrUpad - odnosi się tylko do postanowień pozytywnych (o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego) i nie dotyczy postanowień negatywnych (oddalających wniosek o zastosowanie takiego zabezpieczenia). Nie można więc uznać go za kompletną regulację kwestii zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika i tym samym uważać za podstawę do wnioskowania a contrario, że inne postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie są zaskarżalne zażaleniem. W istocie art. 39 ust. 3 zd. 2 PrUpad należy odczytywać jedynie jako szczególne unormowanie legitymacji do wniesienia zażalenia, tj. uregulowanie przesądzające, że na postanowienie o zabezpieczeniu, które polega na zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz na uchyleniu zajęcia rachunku bankowego, zażalenie przysługuje tylko dłużnikowi i wierzycielowi, który prowadzi egzekucję. Przeciwko zapatrywaniu, że art. 39 ust. 3 PrUpad miałby stać na przeszkodzie stosowaniu art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 PrUpad w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości przemawia wzgląd na okoliczność, że ewentualne ograniczenie zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika tylko do postanowień, o których mowa w art. 39 ust. 3 PrUpad, pociągałoby za sobą zbyt daleko idące negatywne skutki. Zagadnienie, czy i w jaki sposób ma zostać zabezpieczony majątek dłużnika, w stosunku do którego złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, ma bardzo istotne znaczenie, ponieważ zastosowanie albo odmowa zastosowania zabezpieczenia, w tym jego określonego sposobu, z jednej strony może wpływać na przyszłą efektywność postępowania upadłościowego, a z drugiej strony ingerować bardzo poważnie w sytuację majątkową dłużnika. Oba względy przemawiają za tym, aby postanowienia sądu upadłościowego w przedmiocie zabezpieczenia majątku, zarówno pozytywne (o zabezpieczeniu majątku dłużnika w określony sposób), jak i negatywne (odmawiające zabezpieczenia majątku dłużnika) podlegały zaskarżeniu zażaleniem celem poddania ich kontroli instancyjnej. Przeciwne stanowisko, że art. 39 ust. 3 PrUpad przesądza, iż zażalenie przysługuje tylko w sytuacjach określonych w tym przepisie, powodowałoby, że wyłączona byłaby nie tylko zaskarżalność innych postanowień niż określone w tym przepisie pozytywne postanowienia o zastosowaniu zabezpieczenia polegającego na zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz na uchyleniu zajęcia rachunku bankowego, ale - co istotne - również zaskarżalność wszystkich negatywnych postanowień co do zabezpieczenia majątku dłużnika. Obie te konsekwencje trudne byłyby do zaakceptowania z punktu widzenia powołanych względów, wskazujących na duże znaczenie zagadnienia zabezpieczenia majątku dłużnika po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości. Odrębnie trzeba wskazać na treść art. 37 zd. 2 PrUpad, zgodnie z którym w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości wyłączone jest stosowanie art. 396 KPC. Przepis ten stanowi, że sąd I instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia i że postanowienie w tym zakresie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Założeniem wyłączenia stosowania art. 396 KPC w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości musi być to, że wydawane w tym postępowaniu postanowienia sądu I instancji mogą podlegać zaskarżeniu zażaleniem, co wynika z art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 PrUpad. Nie może chodzić tu o zaskarżalność przedmiotowych postanowień tylko w wypadku, gdy mowa o postanowieniu o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego (art. 39 ust. 3 PrUpad). Gdyby tak było, to wyłączenie stosowania art. 396 KPC powinno być zamieszczone w art. 39 PrUpad, tj. przepisie dotyczącym określonego w tym przepisie zabezpieczenia, a nie w art. 37 PrUpad, który jest regulacją o charakterze ogólnym dla całego postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika. Uregulowane w przepisach art. 36-43 PrUpad postępowanie zabezpieczające jest postępowaniem pomocniczym w stosunku do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Jak słusznie zauważył w swojej uchwale Sąd Najwyższy: „Wzajemne relacje obu postępowań są podobne do tych, które istnieją między postępowaniem zabezpieczającym (art. 730 i n. KPC) oraz postępowaniem rozpoznawczym (w sprawie) według przepisów kodeksu postępowania cywilnego”. Celem postępowania zabezpieczającego na etapie postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest zabezpieczenie majątku dłużnika do momentu wydania postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika. Regulacja postępowania zabezpieczającego w przepisach Prawa upadłościowego nie jest kompletna, a co za tym idzie, w sprawach nieuregulowanych w tych przepisach stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym. W piśmiennictwie już od wielu lat wskazywano, że kwestia zażaleń w postępowaniu upadłościowym nie jest uregulowana precyzyjnie. Do momentu wydania przedmiotowej uchwały Sądu Najwyższego w piśmiennictwie przeważał pogląd, że na postanowienie o ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządcy przymusowego lub na postanowienie określające inny sposób zabezpieczenia nie przysługuje zażalenie. W doktrynie wskazywano, że zaskarżalne jest wyłącznie postanowienie o zabezpieczeniu majątku dłużnika poprzez zawieszenie egzekucji lub zajęcie rachunku bankowego. Na nieprecyzyjność przepisu art. 33 PrUpad zwracano uwagę również w judykaturze. Przykładowo, w uchwale z 5.2.2004 r. Sąd Najwyższy (III CZP 111/03) wskazał, że regulacja zamieszczona w art. 33 PrUpad ma fragmentaryczny charakter, ogranicza się bowiem do wskazania granic dopuszczalności zażalenia na orzeczenia o ściśle określonym charakterze, bez przesądzania o dopuszczalności tego środka zaskarżenia na inne decyzje jurysdykcyjne, podejmowane w postępowaniu upadłościowym. Wobec tego do zażalenia w postępowaniu upadłościowym stosować należy przepisy działu 2 Księgi Pierwszej KPC o zażaleniu. Tym samym wydaje się, że przepis art. 33 PrUpad pretendujący do bycia wyczerpującym, chybi temu celowi, bo okazuje się jedynie regulacją fragmentaryczną, co jednoznacznie wynika również z analizowanej uchwały Sądu Najwyższego. Istotą postępowania zabezpieczającego w toku postępowania o ogłoszenie upadłości jest czasowa ochrona majątku dłużnika poprzez zachowanie jego składników, tak aby umożliwić wszystkim wierzycielom dochodzenie swoich roszczeń na dalszych etapach postępowania upadłościowego. Tym samym, postępowanie zabezpieczające istotnie wpływa na osiągnięcie celów postępowania upadłościowego, czyli zaspokojenie w jak najwyższym stopniu wszystkich wierzycieli. Zabezpieczenie udzielone w postępowaniu o ogłoszenie upadłości niejednokrotnie pozwala na jego zachowanie do czasu rozstrzygnięcia wniosku o ogłoszenie upadłości. Mając powyższe na względzie, zgodzić należy się z Sądem Najwyższym, że zastosowanie albo odmowa zastosowania zabezpieczenia, w tym jego określonego sposobu, z jednej strony może wpływać na przyszłą efektywność postępowania upadłościowego, a z drugiej strony ingerować bardzo poważnie w sytuację majątkową dłużnika. Tym samym, postanowienia sądu upadłościowego w przedmiocie zabezpieczenia majątku, zarówno pozytywne (o zabezpieczeniu majątku dłużnika w określony sposób), jak i negatywne (odmawiające zabezpieczenia majątku dłużnika) muszą podlegać zaskarżeniu zażaleniem celem poddania ich kontroli instancyjnej. Uchwała SN z 11.4.2019 r., III CZP 108/18
Postanowienia sądu upadłościowego w przedmiocie zabezpieczenia majątku mają istotne znaczenie dla efektywności postępowania upadłościowego i sytuacji majątkowej dłużnika. Uchwała Sądu Najwyższego potwierdza konieczność zaskarżenia tak pozytywnych, jak i negatywnych postanowień w tym zakresie celem kontroli instancyjnej.