Dalsza liberalizacja instytucji upadłości konsumenckiej, czyli wnioski po wstępnej analizie nowelizacji Prawa upadłościowego

Rada Ministrów 14.4.2019 r. przyjęła projekt zmian ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 498 ze zm.) dotyczący upadłości konsumenckiej. Nowelizacja ma na celu usprawnienie postępowania i eliminację negatywnych przesłanek ogłoszenia upadłości, umożliwiając ogłoszenie upadłości przez każdą niewypłacalną osobę fizyczną niezależnie od stopnia zawinienia.

Tematyka: upadłość konsumencka, nowelizacja Prawa upadłościowego, negatywne przesłanki, postępowanie upadłościowe, liberalizacja, restrukturyzacja, pre-pack, prawo karne gospodarcze

Rada Ministrów 14.4.2019 r. przyjęła projekt zmian ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 498 ze zm., dalej jako: PrUpad) obejmujących upadłość konsumencką. Nowelizacja ma zadanie
usprawnić postępowanie oraz zlikwidować negatywne przesłanki ogłoszenia upadłości. Oznacza to, że
upadłość będzie mogła ogłosić każda niewypłacalna osoba fizyczna niezależnie od stopnia swojego
zawinienia.
Dotychczasowe statystyki – stały przyrost liczby ogłaszanych upadłości
Pierwszym zastrzeżeniem w stosunku do noweli jest brak systemowego podejścia do obciążenia wydziałów
gospodarczych sądów rejonowych odpowiedzialnych za obsługę upadłości przedsiębiorców, osób fizycznych, ale
także coraz bardziej popularnych i skutecznych postępowań restrukturyzacyjnych. Skoro ustawodawca planuje
otworzyć drogę do ogłoszenia upadłości konsumenckiej wszystkim dłużnikom to należy przewidzieć jaka będzie ich
reakcja.
W Polsce instytucja upadłości konsumenckiej funkcjonuje w teorii od 2009 r., a w praktyce od 2015 r., co oznacza, że
jeszcze przez długi czas „w kolejce po upadłość” stać będą osoby, które od wielu lat zmagają się ze swoimi
zobowiązaniami. Biorąc pod uwagę statystyki osób niewypłacalnych oraz ogłoszonych upadłości i złożonych
wniosków obawiam się, że skoro w aktualnym stanie prawnym w 2018 r. złożono ponad 12 000 wniosków
o ogłoszenie upadłości konsumenckiej to w przypadku całkowitej likwidacji negatywnych przesłanek ogłoszenia
upadłości wniosków będzie znacznie więcej i sama kosmetyka w postaci przekazania zgłoszeń wierzytelności
syndykowi masy upadłości czy powierzenie funkcji sędziego-komisarza referendarzowi sądowemu (swoją drogą
także dość kontrowersyjne) na nic się zda, ponieważ sądy zostaną wręcz zalane wnioskami o ogłoszenie upadłości.
W mojej ocenie istnieje obawa, że dalsze poszerzenie dostępu do oddłużenia zaktywizuje zarówno osoby, które
w ogóle do tej pory nie podejmowały próby złożenia wniosku, jak i te, których wniosek prawomocnie oddalono. Biorąc
pod uwagę powołane statystyki może to oznaczać, że ilość złożonych wniosków w 2020 r. znacznie przekroczy 20
000.
Kierunek liberalizacja – całkowite otwarcie drogi do ogłoszenia upadłości
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że proponowana treść ustawy jest jeszcze bardziej liberalna aniżeli poddana już
konsultacjom resortowym wersja z kwietnia 2018 r., która wprawdzie likwidowała umyślność i rażące niedbalstwo
jako przesłanki negatywne, to jednak pozostawiała inne przesłanki negatywne w postaci skazania prawomocnym
wyrokiem karnym za przestępstwa przeciwko mieniu, orzeczenia zakazu prowadzenia działalności czy choćby
prawomocnego wyroku potwierdzającego dokonanie przez dłużnika czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli. Te
przesłanki w aktualnej wersji nie zostały uwzględnione, co więcej oddłużenie mają otrzymać niemal wszyscy za
wyjątkiem dłużników, którzy doprowadzili do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyli jej stopień w sposób
celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych
zobowiązań. Jest to przesłanka zaczerpnięta z art. 301 § 3 KK czyli tzw. pozornego bankructwa. Zgodnie
z poglądami doktryny: „Trwonienie części składowych majątku to pojęcie nieostre. Oznacza ono: marnotrawić,
zużywać bez racjonalnej potrzeby, nawet ze szkodą dla swego majątku, niezasadnie niszczyć, czynić przedmioty
niezdatnymi do użytku. Podkreśla się, że chodzi tutaj o życie ponad stan, bez uwzględniania swoich dochodów,
zachowania naruszające substancję majątkową, których przejawem są zbytkowne wydatki, ale również nieracjonalne
akty hojności”. Należy jednak pamiętać, że ustawodawca wskazuje jednocześnie, że oddłużenie uzyskają upadli,
którzy doprowadzili do niewypłacalności umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa. Orzeczenia sądu w których
stwierdzono oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości na skutek umyślności w doprowadzeniu do niewypłacalności
to wyjątki. W myśl wykładni systemowej wspomniana powyżej celowość w doprowadzeniu do niewypłacalności to
wyższy stopień zawinienia. Można zatem domniemywać, że zgodnie z dotychczasową linią orzeczniczą każdy
uzyska oddłużenie, a sankcją będzie tutaj znacznie dłuższy (do 7 lat) niż dla rzetelnych dłużników plan spłaty. Nawet
gdyby ktoś faktycznie wypełnił znamiona celowości ustawodawca pozostawił w odwodzie względy słuszności
i humanitarne, co skutkuje zakwalifikowaniem powyższej przesłanki jako względnej przesłanki oddłużenia. Na słowo
krytyki zasługuje przewidziana przez ustawodawcę nieznana dotychczas instytucja warunkowego oddłużenia, która
wiązać się będzie dla dłużnika z koniecznością trwania w stanie zawieszenia i niepewności przez okres 5 lat, po
którym w przypadku dalszego trwania braku zdolności upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu
spłaty (podstawa do umorzenia) zobowiązania zostaną ostatecznie umorzone.

Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że sama ustawa zawiera szereg ciekawych i usprawniających postępowanie zmian jak np.
opłata za spóźnione zgłoszenie wierzytelności, przekazanie zgłoszeń syndykowi czy przewidziana wprost
restrukturyzacja i pre-pack dla konsumentów.
Niemniej zasadniczej zmiany skutkującej całkowitym otwarciem możliwości oddłużenia dla wszystkich dokonano bez
skutecznej likwidacji obecnej bolączki wydziałów upadłościowych i restrukturyzacyjnych, czyli braku kadr.
W połączeniu ze zliberalizowanym podejściem do ogłoszenia upadłości będzie to skutkowało nieefektywnym
(niewydolnym) modelem postępowania. Mimo słusznych intencji ustawodawcy zasadne wydaje się zachowanie
negatywnych przesłanek ogłoszenia upadłości, a w przypadku całkowitego otwarcia konieczne są zmiany systemowe
umożliwiające wprowadzenie zmian w praktyce, a nie tylko w teorii.
Prawo karne gospodarcze, System Prawa Handlowego Tom 10, red. R. Zawłocki 2018, wyd. 2,
, Nb 158.

Ustawa przewiduje ciekawe zmiany, takie jak opłata za spóźnione zgłoszenie wierzytelności czy pre-pack dla konsumentów. Jednak brak skutecznej likwidacji braku kadr w wydziałach upadłościowych i restrukturyzacyjnych oraz liberalizacja ogłoszenia upadłości mogą prowadzić do niewydolności systemu. Zalecane jest zachowanie negatywnych przesłanek ogłoszenia upadłości oraz wprowadzenie zmian systemowych.