Upadłość konsumencka w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli

W dniu 31.5.2019 r. skierowano do I czytania Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw. Zaproponowana propozycja legislacyjna ma dokonać istotnych zmian w zakresie Prawa upadłościowego, wprowadzając m.in. możliwość przeprowadzenia upadłości konsumenckiej w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez ogłaszania upadłości. Uzasadnienie projektu wskazuje na potrzebę zmiany obowiązującego modelu upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, oferując trzy tryby oddłużenia.

Tematyka: upadłość konsumencka, układ na zgromadzeniu wierzycieli, zmiany w Prawie upadłościowym, restrukturyzacja, dłużnik, postępowanie upadłościowe

W dniu 31.5.2019 r. skierowano do I czytania Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo
upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy 3480). Zaproponowana propozycja legislacyjna
ma dokonać istotnych zmian w zakresie Prawa upadłościowego. Jedną z planowanych zmian jest możliwość
przeprowadzenia upadłości konsumenckiej w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez
ogłaszania upadłości.
W uzasadnieniu do projektu ustawy (Uzasadnienie, s. 31) wskazano, że najistotniejszą zmianą w obowiązującym
obecnie modelu upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest wprowadzenie
możliwości przeprowadzenia postępowania zmierzającego do oddłużenia takiej osoby w trzech trybach:
1) na podstawie przepisów ogólnych dotyczących, co do zasady, przedsiębiorców z możliwością wykorzystania także
procedury przygotowanej likwidacji;
2) w drodze zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez ogłaszania upadłości;
3) w uproszczonej procedurze upadłości konsumenckiej.
Postępowanie o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli regulować mają przepisy art. 491 3a i n. ustawy
z 28.2.2003 r. - Prawa upadłościowego (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 498 ze zm., dalej jako: PrUpad). Zgodnie z proj.
przepisem art. 4913a PrUpad, niewypłacalny dłużnik może wystąpić do sądu upadłościowego o otwarcie
postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli lub też sąd może skierować niewypłacalnego dłużnika,
który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, do postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli, chyba
że dłużnik we wniosku o ogłoszenie upadłości złożył oświadczenie, że nie wyraża zgody na udział w postępowaniu
o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Warunkiem uwzględnienia wniosku są przesłanki, że możliwości
zarobkowe dłużnika oraz jego sytuacja zawodowa wskazują na zdolność do pokrycia kosztów postępowania
o zawarcie układu oraz na możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami.
W uzasadnieniu do przedmiotowego projektu ustawy podkreślono, że „Ustawodawca preferuje drogę oddłużenia
przez zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli (Dział I). Rozwiązanie to przewiduje, że dłużnik, przy pomocy
profesjonalnego podmiotu – nadzorcy sądowego, dojdzie do porozumienia z wierzycielami przy odpowiednim
zastosowaniu przepisów ustawy – Prawo restrukturyzacyjne” (Uzasadnienie, s. 32).
Z powyższego wynika, że w przepisach dotyczących upadłości konsumenckiej uregulowana została możliwość
quasi- restrukturyzacji takiego dłużnika. O ile sama idea sanacji zobowiązań osoby fizycznej nieprowadzącej
działalności gospodarczej zasługuje na aprobatę, o tyle umieszczenie tych rozwiązań w przepisach odnoszących się
do upadłości może budzić wątpliwości. Wydaje się, że właściwszym rozwiązaniem byłoby uregulowanie tej kwestii
w Prawie restrukturyzacyjnym, podobnie jak w przepisach Prawa upadłościowego regulowana jest już od wielu lat
upadłość konsumencka. Taki podział zapewniłby większą czytelność przepisów.
Zwrócić należy uwagę, że Tytuł V Dział II Prawa upadłościowego ma zostać zatytułowany: Postępowanie o zawarcie
układu na zgromadzeniu wierzycieli. Ponadto, podejmując próbę zdefiniowania nowego „rodzaju” upadłości
konsumenckiej w uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, że jest to tryb upadłości konsumenckiej w drodze
zawarcia układu na zgromadzeniu wierzycieli, bez ogłaszania upadłości (Uzasadnienie, s. 31). W analizowanym
projekcie ustawy mamy więc do czynienia z upadłością konsumencką niebędącą upadłością lub też po prostu
z nieprzemyśleniem zmian legislacyjnych. W piśmiennictwie zgłaszane były postulaty dotyczące wprowadzenia
możliwości restrukturyzacji dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Stąd też, jak już zostało
wspomniane, wprowadzana zmiana jest pożądana, natomiast regulacja taka powinna zostać zamieszczona w Prawie
restrukturyzacyjnym.
Pozytywnie natomiast należy ocenić kwestię uregulowania wynagrodzenia nadzorcy, poprzez powiązanie wysokości
jego wynagrodzenia ze środkami przekazywanymi wierzycielom. Po pierwsze, zabezpiecza to interesy Skarbu
Państwa, a po drugie, wyraźnie wyklucza sytuację, gdzie upadłość jest prowadzona nawet w sytuacji ubóstwa masy
upadłościowej. Również i ta kwestia pokazuje, że w tym trybie „upadłości” mamy z sytuacją bliższą restrukturyzacji
niż upadłości, w której to jednak dopuszczalne jest prowadzenie postępowań niejako na koszt Skarbu Państwa.
Proj. przepis art. 4913b PrUpad przewiduje, że dłużnik wraz z wnioskiem uiszcza zaliczkę na wydatki postępowania
w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku
w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, pod rygorem

zwrotu wniosku. Natomiast w przepisie art. 4913b ust. 2 PrUpad zawarto regulację, z której wynika, że „W przypadku,
o którym mowa w art. 4913a ust. 2 PrUpad, dłużnik uiszcza zaliczkę na wydatki, o której mowa w ust. 1, nadzorcy
sądowemu w terminie 30 dni od dnia otwarcia postępowania pod rygorem umorzenia postępowania i rozpoznania
wniosku o ogłoszenie upadłości”. Dlatego też w uzasadnieniu projektu wyraźnie podkreślono, że decyzja sądu
uwzględniająca wniosek dłużnika lub kierująca dłużnika do tego typu postępowania będzie uzależniona od
stwierdzenia, że dłużnik dysponuje możliwościami zarobkowymi, które pozwalają na zawarcie układu
i pokrycie koszów postępowania. „Dłużnik będzie zobowiązany do złożenia wraz z wnioskiem zaliczki w kwocie
odpowiadającej wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (por. art. 4913b PrUpad). Kwota ta ma pokryć
koszty związane z organizacją zgromadzenia wierzycieli oraz część wynagrodzenia nadzorcy sądowego.
Wynagrodzenie nadzorcy zostało określone jako 15% kwoty przeznaczonej dla wierzycieli w przypadku wypłat dla
wierzycieli kwot do 100 000 zł i ma być, co do zasady, wypłacane nadzorcy równocześnie z płatnościami dla
wierzycieli. W przypadku kwot ponad 100 000 zł do 500 000 zł – wynagrodzenie będzie wynosiło 3%, a ponad 500
000 zł – 1%. Należy wskazać, że opłata wstępna będzie pobierana wraz z otwarciem postępowania. Opłata ta jest
wliczana w 15% limit wynagrodzenia”.
Liberalizacja przepisów pozwalających na ogłoszenie upadłości konsumenckiej niezależnie od stopnia zawinienia
dłużnika (por. art. 369 PrUpad) może rodzić obawę, że analizowane przepisy będą w istocie rozwiązaniami
martwymi. Praktyka postępowań upadłościowych pokazuje, że dłużnicy nie składają wniosków o zawarcie układu
z wierzycielami. Wprowadzenie ułatwień w przedmiocie ogłoszenia upadłości konsumenckiej z pewnością więc
spowoduje lawinowy wzrost wniosków o ogłoszenie upadłości charakteryzujący się ubóstwem masy, a nie
realizowania postępowań zmierzających do jak najpełniejszego zaspokojenia wierzycieli.

Projekt ustawy dotyczący upadłości konsumenckiej poprzez zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli wprowadza istotne zmiany w Prawie upadłościowym. Propozycja reguluje postępowanie w tym zakresie oraz warunki, jakie musi spełnić dłużnik. Wprowadzenie nowego trybu upadłości konsumenckiej budzi jednak wątpliwości i sugeruje konieczność bardziej precyzyjnego uregulowania tej kwestii w Prawie restrukturyzacyjnym.