Oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości z uwagi na sporność wierzytelności

Sąd upadłościowy nie może ogłosić upadłości w przypadku spornej wierzytelności, gdy podmiot składający wniosek nie jest jej wierzycielem. Regulacje prawne mają na celu ograniczenie nadużyć dłużników zakwestionowaniem wierzytelności, utrudniając wierzycielom skuteczne składanie wniosków o ogłoszenie upadłości. Sporność wierzytelności wymaga udowodnienia istnienia sporu przed złożeniem wniosku o upadłość.

Tematyka: upadłość, sporność wierzytelności, sąd upadłościowy, wierzyciel, dłużnik, art. 12a PrUpad, nadużycia, rozstrzyganie sporów, legitymacja, postępowanie sądowe

W pierwszej kolejność sąd bada legitymację wnioskodawcy i przy stwierdzeniu jej braku, nie bada już
przesłanek ogłoszenia upadłość ani pozytywnych ani negatywnych a zatem niezależnie od stwierdzenia
niewypłacalność sąd upadłościowy nie może niejako z urzędu ogłosić upadłość w sytuacji gdy podmiot
składający o ogłoszenie upadłość nie jest jej wierzycielem a przynajmniej nie zostało to stwierdzone
w sposób bezsporny.
Postanowienie SO w Warszawie z 2.8.2017 r., (XXIII Gz 800/17).
Przy rozpoznawanej sprawie SO w Warszawie pochylił się nad legitymacją wierzyciela do złożenia wniosku
o ogłoszenia upadłości dłużnika w sytuacji, gdy jego wierzytelność ma charakter sporny. Zgodnie z art. 12a ustawy
z 28.2.2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 498, dalej jako: PrUpad).
PrUpad, sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości złożony przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że
wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie
upadłości.
Według założeń ustawodawcy wprowadzenie regulacji art. 12a PrUpad miało ograniczyć nadużywania przez
dłużników powoływania się na sporność wierzytelności w związku z możliwością kreowania sporów pozornych: „w
sytuacji gdy dłużnik zakwestionuje istnienie wierzytelności wnioskodawcy, sądy oddalają wniosek o ogłoszenie
upadłości z uzasadnieniem, że postępowanie o ogłoszenie upadłości nie jest postępowaniem, którego celem jest
rozstrzyganie sporu pomiędzy stronami co do istnienia wierzytelności. Taka praktyka utrudnia wierzycielom
skuteczne składanie wniosków o ogłoszenie upadłości.” (Uzasadnienie do projektu ustawy z 15.5.2015 r. Prawo
restrukturyzacyjne, druk sejmowy VII. 2824.)
Problem oparcia wniosku o ogłoszenie upadłości na wierzytelności spornej został rozstrzygnięty w orzecznictwie już
w okresie międzywojnia: „nie można upatrywać podstawy ogłoszenia upadłości w tym, że dłużnik nie wykonuje
wierzytelności, bo uważa ją za nienależną" (III C 487/38, OSN(C) 1939, nr 5, poz. 199), (C II 2907/35, OSNC 1936,
nr 9, poz. 306) i rozwinięto współcześnie: „nie ma miejsca zaprzestanie płacenia długów, uzasadniające uznanie
przedsiębiorcy za upadłego, gdy przedsiębiorca nie płaci długów, ponieważ uznaje je za nienależne” (postanowienie
SN z 3.3.2004 r., III CK 360/02).
W doktrynie przyjmuje się, że: „sporność nie musi polegać na wytoczeniu powództwa o ustalenie nieistnienia
obowiązku zapłaty, które jest najbardziej oczywistym dowodem sporności. Dla ustalenia sporności wystarczy
korespondencja, w której dłużnik kwestionuje obowiązek zapłaty lub wymagalność roszczenia. Może to być także
doręczone wierzycielowi oświadczenie o potrąceniu – dowodzi ono bowiem sporu co do istnienia obowiązku zapłaty.
Istotną kwestią jest w tym wypadku udowodnienie przez dłużnika, iż spór zaistniał przed złożeniem wniosku
o ogłoszenie upadłości. Jeżeli dłużnik milczał lub negocjował termin zapłaty, nie podnosząc argumentów przeczących
obowiązkowi zapłaty, wówczas sąd sporności jako podstawy do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie będzie
mógł uwzględnić.” (P. Zimmerman, Prawo upadłościowe, Komentarz do art. 12a PrUpad)
Przy analizie sporności wierzytelność wnioskodawcy zostało przedstawione stanowisko dotyczące legitymacji do
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez wierzyciela spornego, zgodnie z którym: „do zgłoszenia wniosku
o ogłoszenie upadłości wystarczy samo uprawdopodobnienie wierzytelności, natomiast do ogłoszenia upadłości
podmiotu, nawet w sytuacji jego niewypłacalności, konieczne jest wykazanie ponad wszelką wątpliwość, że
wierzytelność istnieje. Sąd badając wniosek o ogłoszenie upadłości nie może mieć wątpliwości co do istnienia
wierzytelności wnioskodawcy, zatem konieczne jest udowodnienie istnienia wierzytelności, które ma znacznie
większą moc dowodową od uprawdopodobnienia istnienia wierzytelności, bowiem opiera się na bezspornych
i niewątpliwych przesłankach” (postanowienie SO w Warszawie z 16.5.2017 r., XXIII Gz 435/17).
Sąd upadłościowy, badając przesłanki ogłoszenia upadłości oczywiście może we własnym zakresie analizować
istnienie i wymagalność danej wierzytelności, jeżeli jest to konieczne do wydania orzeczenia w kwestii ogłoszenia
upadłości, jednakże nie jest to jego zadaniem i nie można używać wniosku o ogłoszenie upadłości jako zastępstwa
drogi postępowania sądowego, które ma na celu ustalić, czy wierzytelność w ogóle istnieje i czy przysługuje
wierzycielowi w stosunku do dłużnika.

Dłużnik może skutecznie przeciwstawiać twierdzeniom wierzyciela o istnieniu oraz przysługiwaniu mu wierzytelności
takie okoliczności jak np. toczące się postępowanie sądowe, w którym dłużnik konsekwentnie zaprzecza istnieniu
wierzytelności lub przysługiwaniu jej wierzycielowi. Same oświadczenia wierzyciela dotyczące wierzytelności nie są
wystarczające do uznania należytego uprawdopodobnienia wierzytelności. „Jeżeli dłużnik zaprzecza
wierzytelności, z której wierzyciel wywodzi swoją legitymację, należy uznać, że dla skutecznego wykazania
legitymacji czynnej wymagane jest stwierdzenie istnienia wierzytelności, a więc jej udowodnienie. Jeżeli
stwierdzenie tej okoliczności wymagałoby prowadzenia postępowania dowodowego, jak w procesie cywilnym,
a wierzytelność już wcześniej była w całości kwestionowana, to sąd upadłościowy winien wniosek oddalić z uwagi na
sporność wierzytelności (art. 12a PrUpad). W takim wypadku właściwą drogą dochodzenia praw osoby mieniącej się
wierzycielem jest postępowanie rozpoznawcze uregulowane przepisami KPC (B. Sierakowski, P. Zimmerman,
Sporność roszczenia a legitymacja wierzyciela do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, MonPrBank 2013, Nr 10,
s. 97 i n.)
Przywołane orzeczenie wpisuje się w ugruntowaną już linię orzeczniczą, która znajduje szerokie oparcie w doktrynie
prawa upadłościowego. Wprowadzenie regulacji art. 12a PrUpad służyć miało ograniczeniu agresywnych,
składanych często w złej wierze wniosków windykacyjnych, mających na celu wymuszenie na dłużniku zapłaty
(wobec ryzyka ogłoszenia upadłości) oraz przerzucenia na sądy upadłościowe odpowiedzialności za rozstrzygnięcie
różnych, często wielowątkowych sporów pomiędzy stronami. Prawidłowa wykładania art. 12a PrUpad, wymaga od
sądu ustalenia, czy wierzytelność wnioskodawcy jest w całości sporna, a istniejący pomiędzy stronami spór ma
charakter rzeczywisty, a nie pozorny. Wierzytelnością sporną nie będzie bowiem wierzytelność kwestionowana przez
dłużnika w drodze powoływania się na fikcyjne okoliczności faktyczne tylko dla potrzeb obrony przed upadłością.
Postanowienie SO w Warszawie z 2.8.2017 r. (XXIII Gz 800/17).

Wprowadzenie regulacji art. 12a PrUpad miało na celu zapobieżenie nadużyciom w zakresie składania wniosków o ogłoszenie upadłości w oparciu o wierzytelności sporne. Sąd upadłościowy musi ocenić rzeczywisty charakter sporu dotyczącego wierzytelności, aby odpowiednio rozpatrzyć wniosek o upadłość.