Upadłość konsumencka jednego z małżonków pociąga za sobą drugiego z nich

W dniu 16.12.2019 r. Sąd Najwyższy wydał uchwałę dotyczącą upadłości konsumenckiej jednego z małżonków, która ma istotne konsekwencje dla drugiego małżonka. Rozstrzygnięto, że z chwilą ogłoszenia upadłości małżonka bez działalności gospodarczej w ustroju wspólnoty majątkowej powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny wchodzi do masy upadłości.

Tematyka: upadłość konsumencka, małżonkowie, rozdzielność majątkowa, majątek wspólny, Sąd Najwyższy, uchwała, prawo upadłościowe, osoby fizyczne, postępowanie upadłościowe, konsekwencje, wierzyciele

W dniu 16.12.2019 r. SN wydał uchwałę w składzie 7 sędziów w sprawie o sygn. akt III CZP 7/19, w której
rozstrzygając zagadnienie prawne orzekł, że „Z dniem ogłoszenia upadłości małżonka, nieprowadzącego
działalności gospodarczej (art. 4911 i n. ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe, t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz.
498 ze zm.; dalej jako: PrUpad), pozostającego w ustroju wspólności majątkowej, między małżonkami
powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny, którego podział nie jest dopuszczalny, wchodzi do
masy upadłości”.
Podstawą do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego były występujące różne interpretacje związane z brzmieniem art.
124 ust. 1 PrUpad. Przepis ten stanowi, że: „Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między
małżonkami rozdzielność majątkowa, której mowa w art. 53 § 1 KRO. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju
wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest
niedopuszczalny”.
15.11.2018 r. SN w składzie 3 sędziów wydał postanowienie o przekazaniu zagadnienia prawnego do
rozstrzygnięcia powiększonemu składowi SN, które brzmiało: „Czy odpowiednie stosowanie przepisów art. 124
ust. 1 w zw. z art. 4912 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe, w odniesieniu do postępowania
upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oznacza, iż z dniem ogłoszenia
upadłości jednego z małżonków, jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, cały majątek
wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny?” (III CZP 59/18).
W uzasadnieniu do postanowienia Sąd wskazał, że – zgodnie z art. 124 ust. 1 PrUpad – z dniem ogłoszenia
upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa
w przepisach KRO, natomiast jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, to majątek
wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości. Ochrona małżonka upadłego przedsiębiorcy charakteryzuje się
tym, że może on zgłosić do masy upadłości wierzytelność z tytułu udziału w majątku wspólnym, a udziały te, co do
zasady, są równe. Jednakże wskazano również, że może domagać się w zgłoszeniu wierzytelności ustalenia
nierównych udziałów w majątku wspólnym i zgłoszenia wierzytelności w wyższej wysokości, niż połowa majątku
wspólnego.
Ustawą z 5.12.2000 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2008 r. Nr 234, poz. 1572) został rozszerzony zakres podmiotowy postępowania
upadłościowego na osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej i dodano tytuł V ustawy, w którym to
oddzielnie uregulowano postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych. Jak wskazano w uzasadnieniu:
„Zgodnie z art. 4912 ust. 1 PrUpad, w sprawach nieuregulowanych w tytule dotyczącym postępowania
upadłościowego wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej przepisy o postępowaniu
upadłościowym stosuje się odpowiednio, z tym, że nie stosuje się wskazanych w art. 4912 ust. 1 PrUpad przepisów,
wśród których nie został wymieniony art. 124 PrUpad”. Wobec powyższego powstały wątpliwości związane
z odpowiednim stosowaniem art. 124 PrUpad w odniesieniu do upadłości konsumenckiej.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że stanowiska przedstawione w tym przedmiocie w doktrynie również są rozbieżne.
Zwrócono szczególną uwagę, że zastosowanie art. 124 ust. 1 zd. 2 PrUpad do upadłości osoby fizycznej
nieprowadzącej działalności gospodarczej może prowadzić do sytuacji pokrzywdzenia małżonka upadłego,
który swoim udziałem ponosiłby odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka – także w sytuacji, gdy nie był
współdłużnikiem ani nie wyraził zgody na zaciągnięcie określonych zobowiązań w trybie regulowanym przez art. 41 §
1 KRO. Z drugiej jednak strony, część specjalistów jest zdania, że nie ma żadnych podstaw ku temu, by czynić
poszkodowanymi osoby najbliższe ogłaszającemu upadłość.
W podjętej 16.12.2019 r. uchwale SN jednoznacznie stwierdził, że do spraw konsumenckich należy stosować
regulację właściwą dla spraw przedsiębiorców, ponieważ tak wynika z przepisów. Sąd wskazał w uzasadnieniu
uchwały, że ustawodawca z pełną świadomością zrównuje sytuację prawną małżonka konsumenta z małżonkiem
przedsiębiorcy. Rozwiązanie te może się wydawać dość restrykcyjne, niemniej jest ono jedyne słuszne, gdyż
w innym przypadku wierzyciele pozostawaliby niezaspokojeni, a sytuacja współmałżonka zostałaby
niewspółmiernie wzmocniona względem nich. W konsekwencji prowadziłoby to do znacznego wydłużenia
postępowania upadłościowego.
Uchwała SN (7) z 16.12.2019 r., III CZP 7/19

Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że upadłość konsumencka małżonka ma wpływ na drugiego małżonka, wprowadzając rozdzielność majątkową i włączając majątek wspólny do masy upadłości, co może być kontrowersyjne. Decyzja ta wynika z zapisów ustawowych i ma na celu zapobieżenie niekorzystnym skutkom dla wierzycieli.