Wyłączna jurysdykcja sądów państwa członkowskiego wszczęcia postępowania upadłościowego

Tematyka: sąd państwa członkowskiego, postępowanie upadłościowe, wyłączna jurysdykcja, syndyk, masy upadłości, sprzedaż nieruchomości, hipoteka, Trybunał Sprawiedliwości, rozporządzenie Nr 1346/2000

Powództwo syndyka powołanego przez sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium zostało
wszczęte postępowanie upadłościowe, mające na celu uznanie sprzedaży nieruchomości położonej w innym
państwie członkowskim należy do wyłącznej jurysdykcji sądów pierwszego państwa.
Stan faktyczny
W dniu 7.8.2008 r. sąd Zjednoczonego Królestwa uwzględnił wniosek spółki niemieckiego prawa o zastosowanie
środka w postaci zamrożenia aktywów U.B., niderlandzkiego obywatela. Wówczas U.B. był właścicielem mieszkania
oraz kamienicy we Francji. Następnie 22.8.2008 r. U.B. i jego siostra, V.A., podpisali przed notariuszem we Francji
oświadczenie o uznaniu długu, w którym U.B.: uznał ciążące na nim zobowiązanie do zwrotu na rzecz V.A. kwoty 500
tys. euro z tytułu udzielonych mu pożyczek, zobowiązał się do zwrotu tej kwoty w terminie do dnia 22.8.2017 r.
i ustanowił na rzecz V.A. na drugim miejscu hipotekę na należących do niego i położonych we Francji mieszkaniu
oraz kamienicy. W dniach 18 i 24.3.2010 r. U.B. sprzedał te nieruchomości za cenę, odpowiednio, 395 tys. euro i 780
tys. euro, na rzecz Tiger SCI, utworzonej w dniu 25.2.2010 r. przez V.A., do której należało 90% udziałów w tej
spółce.
W dniu 10.5.2011 r. sąd dla hrabstwa Croydon (Zjednoczone Królestwo) ogłosił, na wniosek UB, jego upadłość na
podstawie rozporządzenia Rady (WE) Nr 1346/2000 z 29.5.2000 r. w sprawie postępowania upadłościowego
(Dz.Urz. L z 2000 r. Nr 160, s. 1) oraz właściwych przepisów prawa upadłościowego Zjednoczonego Królestwa.
W dniu 1.7.2011 r. W.Z. został powołany na syndyka masy upadłości UB ze skutkiem od 6.7.2011 r. W.Z. pozwał
U.B., V.A. i Tiger przed sąd w Paryżu w celu uzyskania sądowego uznania bezskuteczności wobec masy upadłości
spornych sprzedaży oraz ustanowienia hipotek.
Uznając, że poprzez nieudostępnienie dostatecznych informacji w kwestii posiadania nieujawnionych aktywów poza
Zjednoczonym Królestwem U.B. uchybił obowiązkom ciążącym na nim z mocy prawa, sąd dla hrabstwa Croydon
w dniu 3.7.2012 r. zarządził zawieszenie automatycznego terminu zwolnienia z długów na skutek upadłości do czasu
wywiązania się przez U.B. z obowiązku ciążącego na nim w tym zakresie. Wyrokiem z 19.11.2013 r. sąd ten
ostatecznie postanowił uchylić zawieszenie biegu ww. terminu i orzekł, że datą rzeczywistego zakończenia
postępowania upadłościowego wobec U.B. jest data wydania tego wyroku. Wyrokiem wydanym w tym samym dniu
sąd okręgowy w Paryżu orzekł, że sporne sprzedaże i ustanowienia hipotek były bezskuteczne wobec W.Z.
występującego w charakterze syndyka masy upadłości UB do wysokości kwot należnych wierzycielom.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 3 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że powództwo syndyka
powołanego przez sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium zostało wszczęte postępowanie
upadłościowe, mające na celu uznanie sprzedaży nieruchomości położonej w innym państwie członkowskim oraz
ustanowionej na niej hipoteki za bezskuteczne wobec masy upadłości należy do wyłącznej jurysdykcji sądów
pierwszego państwa?
- Czy art. 25 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że orzeczenie, na mocy którego
sąd państwa członkowskiego wszczęcia postępowania upoważnia syndyka masy upadłości do wytoczenia
powództwa w innym państwie członkowskim, mimo iż jego rozpatrzenie należałoby do zakresu wyłącznej jurysdykcji
tego sądu, powoduje przyznanie jurysdykcji międzynarodowej sądom tego innego państwa?
Stanowisko TS
Wyłączna jurysdykcja
W art. 3 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000 przyznano wyłączną jurysdykcję do wszczęcia postępowania
upadłościowego sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się główny ośrodek
podstawowej działalności dłużnika (wyrok Wiemer & Trachte, C-296/17, pkt 23). Powołując się na motyw 6
rozporządzenia Nr 1346/2000 oraz dążąc do zapewnienia skuteczności (effet utile) tego rozporządzenia TS orzekł,
że art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia przyznaje sądom państwa członkowskiego właściwym do wszczęcia
postępowania upadłościowego jurysdykcję międzynarodową do rozpoznania powództw wytaczanych bezpośrednio
na podstawie tego postępowania i ściśle z nim związanych (wyrok F‑ Tex, C-213/10, pkt 26, 27).

Odnosząc się do pierwszego kryterium – w celu ustalenia, czy powództwo jest wytaczane bezpośrednio na
podstawie postępowania upadłościowego, TS stwierdził, że rozstrzygającym elementem przesądzającym, nie są
ramy proceduralne, w które się ono wpisuje, lecz jego podstawa prawna. Dlatego należy badać, czy źródłem
uprawnienia lub zobowiązania, które służy jako podstawa powództwa, są ogólne przepisy prawa cywilnego
i handlowego, czy też stanowiące od nich odstępstwo przepisy szczególne dla postępowań upadłościowych (wyrok
Tünkers France i Tünkers Maschinenbau, C-641/16, pkt 22). Analizując drugie kryterium – dla celów ustalenia, czy
powództwo jest ściśle związane z postępowaniem upadłościowym – TS podkreślił, że to intensywność związku
istniejącego pomiędzy wytoczonym powództwem a postępowaniem upadłościowym przesądza o ewentualnym
zastosowaniu wyłączenia na podstawie art. 1 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Nr 44/2001 (wyrok Tünkers France
i Tünkers Maschinenbau, pkt 28).
W niniejszej sprawie po pierwsze, powództwo będące przedmiotem postępowania głównego znajduje podstawę
prawną w przepisach prawa Zjednoczonego Królestwa, które dotyczą właśnie niewypłacalności. Po drugie, TS
wskazał, że to powództwo zostało, z zastrzeżeniem weryfikacji, których powinien w tym zakresie dokonać sąd
odsyłający, wytoczone przez syndyka masy upadłości UB w ramach wykonywania przez niego jego ogólnego celu
polegającego na zarządzaniu i likwidacji aktywów masy upadłości w interesie wierzycieli. W ocenie TS powództwo
syndyka powołanego przez sąd państwa członkowskiego wszczęcia postępowania upadłościowego, takie jak
rozpatrywane w postępowaniu głównym, które ma na celu uznanie za bezskuteczne wobec masy upadłości hipotek
ustanowionych na nieruchomościach położonych w innym państwie członkowskim, a także sprzedaży tych
nieruchomości, jest wytaczane bezpośrednio na podstawie tego postępowania i jest z nim ściśle związane. Zatem TS
uznał, że to powództwo jest objęte zakresem wyłącznej jurysdykcji sądów państwa członkowskiego wszczęcia
postępowania upadłościowego.
Trybunał orzekł, że art. 3 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że
powództwo syndyka powołanego przez sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium zostało
wszczęte postępowanie upadłościowe, mające na celu uznanie sprzedaży nieruchomości położonej w innym
państwie członkowskim oraz ustanowionej na niej hipoteki za bezskuteczne wobec masy upadłości należy
do wyłącznej jurysdykcji sądów pierwszego państwa członkowskiego.
Stosowanie art. 25 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000
Trybunał stwierdził, że art. 25 ust. 1 akapit drugi rozporządzenia Nr 1346/2000 dotyczy wyłącznie uznawania
i wykonalności orzeczeń wydawanych bezpośrednio na podstawie postępowania upadłościowego i ściśle z nim
związanych, również jeżeli orzeczenia te wydawane są przez inny sąd państwa członkowskiego, na którego
terytorium zostało wszczęte postępowanie upadłościowe. Zdaniem TS ten przepis potwierdza jedynie możliwość,
w ramach której sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium wszczęto postępowanie upadłościowe na
podstawie art. 3 ust. 1 tego rozporządzenia, znane jest również powództwo, które wynika bezpośrednio z tego
postępowania i jest z nim ściśle związane, niezależnie od tego, czy chodzi o sąd, który wszczął postępowanie
upadłościowe na podstawie art. 3 ust. 1, czy też inny sąd tego samego państwa, właściwy miejscowo i rzeczowo
(wyrok Wiemer & Trachte, pkt 42).
Trybunał orzekł, że art. 25 ust. 1 rozporządzenia Nr 1346/2000 należy interpretować w ten sposób, że
orzeczenie, na mocy którego sąd państwa członkowskiego wszczęcia postępowania upoważnia syndyka
masy upadłości do wytoczenia powództwa w innym państwie członkowskim, mimo iż jego rozpatrzenie
należałoby do zakresu wyłącznej jurysdykcji tego sądu, nie może powodować przyznania jurysdykcji
międzynarodowej sądom tego innego państwa.
W prezentowanym wyroku Trybunał potwierdził dotychczasową linię orzeczniczą, zgodnie z którą sądy państwa
członkowskiego (gdzie jest umiejscowiony główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika), na którego terytorium
wszczęto postępowanie upadłościowe, mają wyłączną jurysdykcję do rozpoznawania powództw wytaczanych
bezpośrednio na podstawie tego postępowania i ściśle z nim związanych (por. m.in. wyrok Wiemer & Trachte, C-
296/17, pkt 36).
Wyrok TS z 4.12.2019 r., Tiger i in., C-493/18

Trybunał Sprawiedliwości uznał, że orzeczenie, które upoważnia syndyka masy upadłości do wytoczenia powództwa w innym państwie członkowskim, nie może powodować przyznania jurysdykcji międzynarodowej sądom tego innego państwa. Wyrok TS potwierdził dotychczasowe stanowisko, że sądy państwa, gdzie wszczęto postępowanie upadłościowe, mają wyłączną jurysdykcję do rozpoznawania powództw ściśle związanych z tym postępowaniem.