Jednolity charakter zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
Za sprawą orzeczenia Sądu Najwyższego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej ma charakter jednolity, obejmujący wszystkie negatywne konsekwencje wyliczone w art. 373 PrUpad. Artykuł ten ustanawia możliwość orzeczenia zakazu wobec osoby, która dopuściła się określonych zachowań, wykluczając ją z uczestnictwa w obrocie gospodarczym. Poprzednie stanowiska SN dopuszczały kształtowanie zakresu zakazu ad casum, co w praktyce mogłoby prowadzić do różnorakich sankcji. Jednakże w ostatnim orzeczeniu SN jednoznacznie potwierdził jednolity charakter zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Tematyka: zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, art. 373 PrUpad, Sąd Najwyższy, jednolity charakter, sankcje, indywidualizacja, obieg gospodarczy, ochrona uczestników obrotu, orzecznictwo, zakres zakazu, ad casum, argumenty celowościowe
Za sprawą orzeczenia Sądu Najwyższego zakaz prowadzenia działalności gospodarczej ma charakter jednolity, obejmujący wszystkie negatywne konsekwencje wyliczone w art. 373 PrUpad. Artykuł ten ustanawia możliwość orzeczenia zakazu wobec osoby, która dopuściła się określonych zachowań, wykluczając ją z uczestnictwa w obrocie gospodarczym. Poprzednie stanowiska SN dopuszczały kształtowanie zakresu zakazu ad casum, co w praktyce mogłoby prowadzić do różnorakich sankcji. Jednakże w ostatnim orzeczeniu SN jednoznacznie potwierdził jednolity charakter zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Za sprawą powołanego orzeczenia, Sąd Najwyższy odstąpił od wcześniej prezentowanego poglądu i wskazał wprost, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z art. 373 PrUpad (orzeczenie zapadło jeszcze na przepisach w brzmieniu obowiązującym do 1.1.2016 r., ale teza zachowuje aktualność również w obecnym stanie prawnym), ma charakter jednolity – niesie za sobą wszystkie negatywne konsekwencje wyliczone w art. 373 ust. 1 PrUpad. Sąd nie powinien zatem z praw, które winny zostać odjęte, wybierać jedynie części i orzekać np. o pozbawieniu prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, przy jednoczesnym zachowaniu prawa do pełnienia funkcji wskazanych w powołanym przepisie. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej Artykuł 373 ust. 1 PrUpad ustanawia możliwość orzeczenia wobec osoby, która dopuściła się ze swojej winy określonych zachowań (głównie chodzi tutaj o niezłożenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości) zakazu, który w praktyce oznacza wykluczenie z uczestnictwa w obrocie gospodarczym. Na treść tego zakazu składa się odjęcie na okres od jednego do dziesięciu lat prawa: • prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub w ramach spółki cywilnej, • pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego, członka rady nadzorczej, członka komisji rewizyjnej, reprezentanta lub pełnomocnika osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą w zakresie tej działalności, spółki handlowej, przedsiębiorstwa państwowego, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia. Zakaz zawiera w sobie eliminację możliwości czynnego uczestnictwa w obrocie z jednej strony na drodze zatamowania drogi do prowadzenia działalności gospodarczej, a z drugiej poprzez uniemożliwia pełnienie określonych funkcji. W uproszczeniu bowiem, celem przepisu jest objęcie ochroną pozostałych uczestników obrotu, tak aby nie padli oni ofiarą kolejnych nieuczciwych działań osoby, wobec której orzeczono zakaz (w piśmiennictwie formułuje się szeroki katalog funkcji art. 373 PrUpad). Najprostszym środkiem do osiągnięcia tego celu jest niedopuszczenie winnego podmiotu do partycypowania w stosunkach gospodarczych. Wydawałoby się jednolicie określona w przepisie sankcja, została jednak poddana w orzecznictwie dezintegracji. Poprzednie wypowiedzi SN na gruncie omawianego przepisu W dorobku orzeczniczym SN pojawiały się stanowiska (post. SN z 24.9.2010 r., IV CSK 92/10 oraz post. z 24.9.2015 r., V CSK 689/14) dopuszczające możliwość kształtowania zakresu zakazu ad casum, mając na uwadze okoliczności sprawy, w szczególności wskazany w ust. 2 omawianego przepisu „stopień winy oraz skutki podejmowanych działań”. Ugruntowanie tego poglądu, prowadziłoby do sytuacji, w której sądy orzekając na podstawie tego samego przepisu mogłyby orzekać różnorakie sankcje, wybierając w zależności od okoliczności sprawy jedynie część negatywnych konsekwencji ujętych w przepisie. Tym samym sąd byłby władny do dokonania indywidualizacji zakazu nie tylko w wymiarze temporalnym (obecnie od 1 do 10 lat), ale również w zakresie przedmiotowym. Zwrot SN W tytułowym orzeczeniu SN odchodzi od poprzednio prezentowanego poglądu. Jak podniesiono w uzasadnieniu postanowienia, litera prawa i cel przepisu implikują, że zakaz jest instytucją jednolitą. SN wskazał po pierwsze na wykładnię literalną: „W art. 373 ust. 1 i 3 PrUpad mowa o » zakazie prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji (…) «, a w art. 373 ust. 2, art. 374 ust. 1 i art. 377 PrUpad pojęcie zakazu pojawia się w liczbie pojedynczej. Oznacza to, że chodzi o jeden zakaz o określonej treści, który może być orzeczony w całości, a nie o kilka zakazów które mogą być orzeczone łącznie albo oddzielnie”. W drugiej kolejności SN ukuł argumenty natury celowościowej. Wskazał, na negatywne konsekwencje dowolnego kształtowania przez sąd zakresu przedmiotowego omawianego zakazu. W razie bowiem orzekania zakazu w postaci częściowej, tzn. np. wyłącznie odjęcie prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, pozostawiając możność pełnienia wskazanych w przepisie funkcji, doszłoby do obezwładnienia ochronnej roli zakazu – pozostali uczestnicy obrotu gospodarczego nadal nie byliby dostatecznie izolowani. Ten, wobec którego orzeczono zakaz mógłby w kolejnych „przebraniach” występować w obrocie i podejmować szkodliwe dla obrotu gospodarczego i jego uczestników działania. Ponadto SN podkreślił, że przepisy za sprawą dopuszczalnej indywidualizacji temporalnej (od 1 do 10 lat), zapewniają wystarczającą możliwość dostosowania zakazu do konkretnej sprawy. Właśnie ten zakres czasowy zakazu ma bowiem odzwierciedlać stopień winy i skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. W ramach podsumowania należy zgodzić się z tezą postawioną przez SN w tytułowym orzeczeniu. W szczególności poszerzenie wachlarza czasowego zakazu (od 1.1.2016 r. dolna granica została zmniejszona z trzech na jeden rok), czyni mniej przekonującym argument o braku możliwości dostatecznego zindywidualizowania zakazu do konkretnej sprawy. Przed nowelizacją faktycznie mogło dojść do sytuacji, w której pomimo zmaterializowania się przesłanek orzeczenia zakazu, okoliczności sprawy wskazywały, że sankcja eliminująca podmiot z obrotu na okres trzech lat, jest zbyt surowa. Między innymi ten problem mógł przyczynić się do odmiennej wykładni przepisu, niż tego prezentowanego przez SN w postanowieniu z 28.2.2019 r. Obecnie problem ten został zniwelowany. Na szczególną uwagę zasługują w omawianym zagadnieniu argumenty natury celowościowej (starannie rozwija je w glosie F. Zedler, OSP 11/2019). Funkcja ochronna zakazu decyduje o konieczności szczelnego zamknięcia drzwi do obrotu gospodarczego temu podmiotowi, który dopuścił się zachowań objętych sankcją. Postanowienie SN z 28.2.2019 r., V CSK 632/17
Podsumowując, SN wskazał, że zakaz prowadzenia działalności gospodarczej powinien mieć charakter jednolity, obejmujący wszystkie negatywne konsekwencje, bez możliwości wybierania poszczególnych sankcji. Rozszerzenie czasowego zakazu do jednego roku sprawia, że jego indywidualizacja staje się mniej przekonująca. Argumenty natury celowościowej przemawiają za koniecznością surowej izolacji podmiotów naruszających prawo.