Termin wymagalności zobowiązania inwestora wobec podwykonawcy z tytułu odpowiedzialności gwarancyjnej w przypadku upadłości generalnego wykonawcy
Zgodnie z art. 6471 KC inwestor może być zobowiązany do zapłaty za roboty budowlane zarówno generalnemu wykonawcy, jak i podwykonawcy. Sąd Najwyższy uznał, że zobowiązanie inwestora wobec podwykonawcy staje się wymagalne w przypadku upadłości generalnego wykonawcy. W publikacji omawiane są warunki odpowiedzialności inwestora oraz kontrowersyjne stanowisko SN w tej sprawie.
Tematyka: art. 6471 KC, inwestor, generalny wykonawca, podwykonawca, odpowiedzialność gwarancyjna, upadłość, Sąd Najwyższy, interpretacja, zobowiązania solidarne
Zgodnie z art. 6471 KC inwestor może być zobowiązany do zapłaty za roboty budowlane zarówno generalnemu wykonawcy, jak i podwykonawcy. Sąd Najwyższy uznał, że zobowiązanie inwestora wobec podwykonawcy staje się wymagalne w przypadku upadłości generalnego wykonawcy. W publikacji omawiane są warunki odpowiedzialności inwestora oraz kontrowersyjne stanowisko SN w tej sprawie.
Pod pewnymi warunkami przewidzianymi w art. 6471 KC inwestor jest zobowiązany solidarnie z generalnym wykonawcą do zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy. Inwestor może więc nawet być podwójnie zobowiązany do zapłaty za te same roboty budowlane; raz generalnemu wykonawcy, a drugi raz podwykonawcy. Jeżeli generalny wykonawca upadnie, to zobowiązanie inwestora wobec podwykonawcy stanie się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości generalnego wykonawcy – stwierdził Sąd Najwyższy. Stan faktyczny Zgodnie z art. 6471 § 1 i 2 KC inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych. Celem wprowadzenia ww. przepisu było zabezpieczenie zapłaty wynagrodzenia podwykonawców, w sytuacji gdy z różnych względów nie mogą oni uzyskać go od swojego bezpośredniego kontrahenta, czyli generalnego wykonawcy. Warunkiem odpowiedzialności inwestora jest: 1) określenie w pisemnej umowie pomiędzy wykonawcą a inwestorem szczegółowego przedmiotu robót budowlanych, które mają być wykonane przez danego określonego podwykonawcę (art. 647 1 § 2 KC) lub 2) zgłoszenie inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę jeszcze przed przystąpieniem do wykonywania robót przez podwykonawcę szczegółowego przedmiotu tych robót. W tym przypadku w ciągu 30 dni inwestor może złożyć podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania danych robót przez podwykonawcę (wtedy odpowiedzialność się nie zmaterializuje). W stanie faktycznym omawianej sprawy pozwana (Politechnika) jako inwestor zawarła z niewystępującym w procesie Przedsiębiorstwem Budownictwa Przemysłowego nr (…) umowę o roboty budowlane, na mocy której wykonawca podjął się zadania inwestycyjnego – budowy biblioteki. Zgodnie z umową za pomocą podwykonawców mogły zostać wykonane oznaczone roboty, jednak do zawarcia przez generalnego wykonawcę umowy z podwykonawcą niezbędna była zgoda strony pozwanej. Tak też się stało. Generalny wykonawca zawarł z podwykonawcą (powodem w omawianej sprawie) umowę, której przedmiotem było wykonanie elewacji na realizowanym zadaniu strony pozwanej jako inwestora. Pozwana wyraziła zgodę na zawarcie tej umowy. Po wykonaniu przez powoda robót dokonano ich odbioru końcowego. Co istotne, wobec generalnego wykonawcy została ogłoszona upadłość. Podwykonawca wezwał generalnego wykonawcę i stronę pozwaną do solidarnej zapłaty w określonym terminie kwoty 570 452,30 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Zasadnicze znacznie dla omawianego orzeczenia miało rozstrzygnięcie kilku kwestii prawnych, m.in. odpowiedź na pytanie czy jeżeli generalny wykonawca jest w upadłości, to inwestor (pozwana) odpowiada tak jak generalny wykonawca, czy też ze względu na to, że odpowiedzialność inwestora przewidziana w art. 6471 § 5 KC jest solidarna, to w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy upadłość generalnego wykonawcy nie ma wpływu na odpowiedzialność inwestora. W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie art. 91 ust. 1 PrUpadNapr12 (w brzmieniu obowiązującym w czerwcu 2014 r.) przez jego błędną wykładnię. Zgodnie z tym przepisem zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości. Zdaniem skarżącej jej odpowiedzialność jako inwestora na podstawie art. 647 1 KC wyklucza zastosowanie art. 91 ust. 1 PrUpad do odpowiedzialności jaką ponosi inwestor za zapłatę podwykonawcy. Pozwana wskazała, że fakt, iż wierzytelność powoda jako podwykonawcy stała się w stosunku do generalnego wykonawcy, z chwilą jego upadłości, wymagalna nie oznacza, że taki sam skutek powstał w relacji inwestor (pozwana) i podwykonawca (powód). Pogląd pozwanej nie jest odosobniony i dotychczas był szeroko reprezentowany w doktrynie. Podstawowym argumentem przemawiającym za takim stanowiskiem jest to, że z art. 6471 § 5 KC wynika, iż inwestor odpowiada za zapłatę wynagrodzenia przez generalnego wykonawcę solidarnie. Odpowiedzialność solidarna prowadzi zaś do tego, że zgodnie z art. 371 KC działania i zaniechania jednego z dłużników solidarnych nie mogą szkodzić współdłużnikom, a 375 KC stwierdza, że sytuacja jednego dłużnika solidarnego nie ma wpływu na sytuacje pozostałych dłużników i w konsekwencji dłużnik solidarny może bronić się tylko zarzutami, które przysługują mu osobiście wobec wierzyciela, a także tymi które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom (art. 375 KC). Prowadziłoby to do wniosku, że pozwana jako inwestor odpowiadający solidarnie z generalnym wykonawcą nie może ponosić konsekwencji tego, iż generalny wykonawca jest w upadłości. Tym samym jeżeli ze stosunku prawnego łączącego podwykonawcę z generalnym wykonawcą wynika, że roszczenie powoda o zapłatę kwoty dochodzonej pozwem jest jeszcze niewymagalne, to art. 91 PrUpad nic w sprawie wymagalności tego roszczenia nie zmienia. Stanowisko SN Sąd Najwyższy uznał jednak, że do odpowiedzialności inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy przewidzianej w art. 6471 KC nie mają zastosowania ogólne reguły określające sytuację dłużników solidarnych. Inwestor, w ocenie SN, odpowiada wobec podwykonawcy (jeżeli zostały spełnione warunki przewidziane w art. 6471 § 2–4 KC) tak jak generalny wykonawca, bo jest to odpowiedzialność gwarancyjna. Z tego względu reguły ograniczające odpowiedzialność dłużników solidarnych nie mają wprost zastosowania do odpowiedzialności inwestora na podstawie art. 647 1 KC. Potwierdzeniem tego, że odpowiedzialność inwestora jest odpowiedzialnością za dług generalnego wykonawcy jest to, że inwestor może nawet być podwójnie zobowiązany do zapłaty za te same roboty budowlane; raz generalnemu wykonawcy, a drugi raz podwykonawcy. W konsekwencji SN przyjął, że w razie upadłości generalnego wykonawcy, skoro zgodnie z art. 91 PrUpad wierzytelności wobec niego stają się natychmiast wymagalne z chwilą ogłoszenia upadłości, to od tej chwili również inwestor zobowiązany jest do spełnienia świadczenia. Nawet więc, gdy ze stosunku łączącego generalnego wykonawcę z podwykonawcą, tak jak w stanie faktycznym omawianej sprawy, wynika, że roszczenie podwykonawcy wobec generalnego wykonawcy nie jest jeszcze wymagalne, to z chwilą ogłoszenia upadłości tego ostatniego z mocy jednoznacznego postanowienia ustawy (art. 91 ust. 1 PrUpad) roszczenie to stało się wymagalne. W tej sytuacji gdy inwestor zgodnie z art. 6471 KC ponosi odpowiedzialność gwarancyjną za spełnienie świadczenia przez generalnego wykonawcę wobec podwykonawcy, brak jakichkolwiek podstaw do tego, aby uznać, że inwestor nie odpowiada. Omówiony wyrok Sądu Najwyższego jest kontrowersyjny i z pewnością spotka się z glosami krytycznymi. Nie tylko nakazuje przy interpretacji art. 6471 KC pominąć ogólne reguły dotyczące zobowiązań solidarnych, lecz także stawia na interpretację wielce nieprzychylną inwestorom i m.in. możliwość zaskoczenia ich natychmiastową wymagalnością zobowiązania. Może to przełożyć się na bardziej ostrożną postawę inwestorów oraz poszukiwanie przez nich dodatkowych zabezpieczeń swoich interesów, a także większą wstrzemięźliwość w wyrażaniu zgody na wykonanie robót budowlanych przez konkretnych podwykonawców. To z kolei odbije się na podwykonawcach oraz zmniejszy liczbę stanów faktycznych wypełniających przesłanki zastosowania art. 647 1 KC. Wyrok SN z 11.7.2019 r., V CSK 156/18
Wyrok SN wskazuje, że inwestor odpowiada gwarancyjnie za zapłatę podwykonawcy, nawet gdy roszczenie wobec generalnego wykonawcy nie jest jeszcze wymagalne. Decyzja ta może wpłynąć na ostrożniejsze działania inwestorów i zmniejszyć liczbę przypadków zastosowania art. 6471 KC.