Uznanie dłużnika za niewypłacalnego
Stan niewypłacalności ma charakter obiektywny, a jego stwierdzenie nie zależy od przyczyny niewykonywania zobowiązań. Analizowany wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczy odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki. Przesłanki egzoneracyjne oraz konieczność zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zostały szczegółowo omówione.
Tematyka: niewypłacalność, odpowiedzialność członka zarządu, zaległości podatkowe, przesłanki egzoneracyjne, wniosek o ogłoszenie upadłości, NSA
Stan niewypłacalności ma charakter obiektywny, a jego stwierdzenie nie zależy od przyczyny niewykonywania zobowiązań. Analizowany wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczy odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki. Przesłanki egzoneracyjne oraz konieczność zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości zostały szczegółowo omówione.
Stan niewypłacalności ma charakter obiektywny, toteż dla jego stwierdzenia bez znaczenia jest przyczyna niewykonywania zobowiązań. Niewypłacalność istnieje więc nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn, na przykład w celu doprowadzenia swego kontrahenta do stanu niewypłacalności albo też nie wykonuje zobowiązań z przyczyn irracjonalnych - orzekł Naczelny Sąd Administracyjny (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13.5.2020 r., II FSK 2963/19). Opis stanu faktycznego Naczelnik Urzędu Skarbowego W. decyzją z 24.11.2017 r. orzekł o odpowiedzialności skarżącego za zaległości Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością A. w podatku od towarów i usług za grudzień 2011 r. w kwocie 57.625,50 zł wraz z odsetkami za zwłokę w kwocie 32.804 zł. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Warszawie decyzją z 18.5.2018 r. decyzję Naczelnika Urzędu Skarbowego utrzymał w mocy. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uwzględnił skargę T. K. i uchylił decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie w przedmiocie odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki. Naczelny Sąd Administracyjny w dniu 13.5.2020 r. na posiedzeniu niejawnym w Izbie Finansowej skargi kasacyjnej Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 22.3.2019 r., III SA/Wa 1766/18, w sprawie ze skargi T. K. na decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie z 18.5.2018 r. w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe spółki, uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie. Z uzasadnienia Sądu Przesłanki zwalniające członków zarządu od odpowiedzialności za zaległości podatkowe podmiotów wymienionych w art. 116 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. 2019, poz. 900 ze zm., dalej jako: OrdPU) wymienione są w punktach pierwszym i drugim tego przepisu. Oprócz wskazania mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie jej zaległości podatkowych w znacznej części (art. 116 § 1 pkt 2 OrdPU), przesłankami egzoneracyjnymi są: zgłoszenie we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (art. 116 § 1 pkt 1 lit. a OrdPU) oraz brak winy członka zarządu w niezgłoszeniu takiego wniosku (art. 116 § 1 pkt 1 lit. b OrdPU). Przesłanki egzoneracyjne wymienione są w sposób wyczerpujący, toteż ich katalog jest zamknięty. Oznacza to, że broniący się przed odpowiedzialnością członek zarządu nie może w sposób prawnie skuteczny powołać się na jakiekolwiek inne przesłanki, mające zwolnić go z odpowiedzialności, także o charakterze słusznościowym. Możliwość powołania się na przesłankę braku winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości odnosi się do sytuacji, gdy zgłoszenie takiego wniosku w było konieczne. Ponieważ zgodnie z art. 10 ustawy z 28.2.2003 r.- Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. 2019, poz. 498; dalej jako: PrUpad) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny, możliwość zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki uzależniona jest od zaistnienia stanu jej niewypłacalności. Chodzi więc o taką sytuację, w której zaistniały przesłanki zgłoszenia wniosku o upadłość spółki kapitałowej, zaś członek zarządu tej spółki, wiedząc o ich istnieniu, wniosku takiego nie zgłosił. Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 PrUpad), a dłużnika będącego – między innymi – osobą prawną, także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku (art. 11 ust. 2 PrUpad). Stan niewypłacalności ma charakter obiektywny, toteż dla jego stwierdzenia bez znaczenia jest przyczyna niewykonywania zobowiązań. Niewypłacalność istnieje więc nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn, na przykład w celu doprowadzenia swego kontrahenta do stanu niewypłacalności albo też nie wykonuje zobowiązań z przyczyn irracjonalnych. Z poglądem tym koresponduje też ujęcie klasyczne wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z 16.1.1934 r. (C I 31/33), że dla stwierdzenia stanu niewypłacalności jest rzeczą obojętną, czy zaprzestanie płacenia długów jest wynikiem niechęci płacenia, czy źródłem tego jest braku środków. Jeżeli zatem w stosunku do spółki wystąpiły obiektywne, określone przepisami prawa przesłanki niewypłacalności, a więc była ona niewypłacalna w rozumieniu PrUpad, pozbawione znaczenia są akcentowany przez skarżącego praktyczny aspekt prowadzenia działalności gospodarczej, gdy pogorszeniu ulegają wskaźniki płynności finansowej i zobowiązania nie są regulowane w całości i ściśle w terminach płatności. Ocena, czy członek zarządu spółki kapitałowej obronił się przed odpowiedzialnością za jej zaległości podatkowe już to powołując się na terminowe zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 116 § 1 pkt 1 lit. a OrdPU), już to na brak winy w niezgłoszeniu takiego wniosku (art. 116 § 1 pkt 1 lit. b OrdPU), nie zależy bowiem od tego, czy spółka dysponowała środkami na zaspokojenie wymagalnych zobowiązań, także publicznoprawnych, ale tego nie czyniła ze względu na przyjęty przez jej zarząd model prowadzenia jej spraw, ale od tego, czy wystąpiła obiektywna przesłanka niewypłacalności w postaci niewykonywania wymagalnych zobowiązań. Przesądzające znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej ma jednak oparcie skarżonego nią rozstrzygnięcia na podstawie faktycznej, którą stanowi stwierdzenie, że zaległość podatkowa Spółki w podatku od towarów i usług za grudzień 2011 r. została częściowo zapłacona w styczniu i lutym 2012 r., brak niezwłocznego jej egzekwowania świadczy o zgodzie organu podatkowego na to opóźnienie, a termin płatności innych zaległości przypadał już po dniu 17.2.2012 r., to jest po dniu odwołania skarżącego z funkcji członka zarządu Spółki. Tymczasem w skardze kasacyjnej wskazano na szereg innych niewykonanych w terminie zobowiązań publicznoprawnych Spółki, których terminy płatności przynajmniej w części przypadały na okres sprawowania przez skarżącego funkcji członka zarządu. Chodzi tu w szczególności o zaległości z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych za listopad 2011 r., składek na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych za lipiec 2011 r., składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne za styczeń 2012 r., a także zobowiązania wobec Miasta Z. za styczeń 2012 r. Powinnością Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego było w tej sytuacji wyraźne odniesienie się do prawidłowości wymienionych ustaleń faktycznych, względnie stwierdzenie ich braku lub nieistotności dla rozstrzygnięcia. W każdym jednak przypadku brak wyraźnej oceny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku prawidłowości i zupełności tych ustaleń faktycznych oznacza naruszenie art. 141 § 4 ustawy z 30.8.2002 r.- Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. 2019, poz. 2325 ze zm., dalej jako: PostAdmU) przez nienależyte wyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia i/oraz nieprawidłowe przedstawienie stanu sprawy. Nieuprawniona, a także zupełnie dowolna, jest przy tym supozycja, jakoby zaniechanie natychmiastowego wszczęcia egzekucji zobowiązania ponaftowego, które przekształciło się w zaległość podatkową, może być poczytane za zgodę wierzyciela podatkowego na opóźnienie w zapłacie, względnie na zapłatę w formie ratalnej. Częściowa spłata zobowiązania podatkowego w okresie, gdy przekształciło się już ono w zaległość podatkową, ma ten skutek, że zmniejsza zakres odpowiedzialności skarżącego, która jest solidarna ze Spółką i z pozostałymi członkami zarządu, ale odpowiedzialności tej ani nie wyklucza, ani nie warunkuje. Stwierdzone naruszenie art. 141 § 4 PostAdmU przesądza o uwzględnieniu skargi kasacyjnej na podstawie art. 185 § 1 PostAdmU przez uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania. Komentarz W analizowanym orzeczeniu niezwykle istotne jest podkreślenie przez Naczelny Sąd Administracyjny, że stan niewypłacalności ma charakter obiektywny i dla jego stwierdzenia bez znaczenia jest przyczyna niewykonywania zobowiązań. Niewypłacalność istnieje więc nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn, na przykład w celu doprowadzenia swego kontrahenta do stanu niewypłacalności albo też nie wykonuje zobowiązań z przyczyn irracjonalnych. Warto zwrócić uwagę na fakt, że w praktyce obrotu gospodarczego znajdują się różne powody niewykonywania zobowiązań przez przedsiębiorców, w tym również powody, które można określić jako irracjonalne. Tym samym, podkreślenie tego przez NSA, ma doniosłe znaczenie dla rozumienia pojęcia „niewypłacalności”. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13.5.2020 r., II FSK 2963/19, 2365270
Naczelny Sąd Administracyjny podkreśla, że stan niewypłacalności nie zależy od braku środków finansowych dłużnika. Istotne jest także wykonanie zobowiązań z innych powodów. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla pojęcia niewypłacalności w kontekście praktyki gospodarczej.