Jak często można ogłaszać upadłość konsumencką?

Choć upadłość konsumencka jest instytucją stosunkowo młodą, narosło wokół niej wiele mitów i błędnych przekonań. Przepisy pozwalają na znacznie częstsze korzystanie z upadłości konsumenckiej, jeśli występują doniosłe okoliczności. Istnieje konieczność rozdzielenia pojęć ogłoszenia upadłości i oddłużenia, gdyż samo ogłoszenie nie jest równoznaczne z oddłużeniem.

Tematyka: upadłość konsumencka, oddłużenie, przepisy prawne, doniosłe okoliczności, klauzule względów słuszności, klauzule względów humanitarnych, reintegracja konsumentów

Choć upadłość konsumencka jest instytucją stosunkowo młodą to już narosło wokół niej wiele mitów
i błędnych przekonań. Powszechnie panujące mylne wyobrażenia powodują, iż osoby dotknięte problemami
nie mogą w pełni korzystać z możliwości oferowanych im przez ustawę z 28.2.2003 r. - Prawo upadłościowe
(t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 ze zm.; dalej jako: PrUpad). Jednym z najbardziej doniosłych przykładów
powyższego jest utarte przekonanie, co do możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej,
a w konsekwencji oddłużenia jedynie raz na 10 lat.
W rzeczywistości przepisy pozwalają na znacznie częstsze korzystanie z upadłości konsumenckiej, jeśli
przemawiają ku temu doniosłe okoliczności występujące w danym stanie faktycznym. Drugą kwestią jest
konieczność rozdzielenia dwóch pojęć, czyli ogłoszenie upadłości od oddłużenia, bo samo wydanie
postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie jest równoznaczne z oddłużeniem. Można bowiem
sobie wyobrazić sytuację w której dłużnik kilka razy ogłasza upadłość konsumencką, ale finalnie nie zostanie
oddłużony. Ustawodawca nie wprowadził żadnego limitu jeśli chodzi o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej
zarówno co do przedsiębiorców jak i osób nieprowadzących działalności gospodarczej.

Ogłoszenie upadłości oraz oddłużenie
Upadłość konsumencka jest instytucją pozwalającą na zredukowanie bądź umorzenie zobowiązań niewypłacalnej
osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Prócz spełnienia przesłanek pozytywnych, istnieją
również okoliczności, których wystąpienie powoduje, iż sąd może odmówić umorzenia posiadanego zadłużenia.
W myśl art. 49114a ust. 1 pkt 1 i 2 PrUpad19 są to sytuacje, kiedy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności
lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych
majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań oraz jeżeli w okresie dziesięciu lat przed
dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie
upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Zatem przyczynienie się upadłego,
sposób tego dokonania skutecznie uniemożliwia oddłużenie.
Niemniej jednak art. 49114a ust. 1 pkt 2 PrUpad19 ustanawia wyłom od zasady ogólnej, stanowiąc, iż pomimo
wstąpienia okoliczności uniemożliwiających ogłoszenie upadłości i oddłużenie, możliwe jest dokonanie powyższego
jeśli jest to uzasadnione względami słuszności i humanitarnymi, co oznacza, iż przesłanki negatywne nie mają
charakteru bezwzględnego.
Klauzule względów słuszności i humanitarnych
Rolą przytoczonych klauzul jest uelastycznienie przepisów, pozwalające sądowi na ogłoszenie upadłości lub
oddłużenie, nawet w sytuacji wystąpienia przesłanek oddalających wniosek. Takie rozwiązanie działa na korzyść
konsumenta, bowiem w znacznym stopniu dostosowuje sztywne reguły do nieprzewidzianych zdarzeń w życiu
człowieka, czyniąc prawo bardziej ludzkim. Obecnie, przytoczone klauzule nie doczekały się definicji ustawowej.
Powyższe pozwala na stosowanie dość dużej swobody przy ocenianiu różnorakich stanów faktycznych.
Niemniej jednak, względy słuszności można zdefiniować, jako wszelkie normy etyczne i moralne obowiązujące
w społeczeństwie, których łamanie jest sprzeczne z powszechnie przyjętym i uznawanym poczuciem
sprawiedliwości. Natomiast, przytaczane względy humanitarne są to okoliczności bezpośrednio związane ze
szczególnymi trudami codziennej egzystencji dłużnika np. chorobą, kalectwem, czy obiektywną niemożliwością
powrotu do poprzedniego stanu.
Należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, że redakcja przepisu nie uprawnia, ale zobowiązuje sąd do
każdorazowego uwzględnienia względów słuszności i humanitaryzmu, w przypadku, gdy wystąpią one w konkretnym
stanie faktycznym. Powyższe zobowiązuje do ogłaszania upadłości oraz oddłużenia dłużnika za każdym razem, bez
względu na dziesięcioletni okres od poprzedniego postanowienia w tym przedmiocie. Niemniej jednak, za każdym
razem powinny być to nadal przesłanki obiektywne oraz istotne, zważywszy na fakt doniosłości skutków instytucji
upadłości konsumenckiej.
Podsumowanie
Zasadą odnoszącą się do częstotliwości umorzenia zobowiązań dłużnika jest możliwość dokonywania powyższego
jedynie raz na dziesięć lat. Podstawą tego rozwiązania jest chęć uniemożliwienia nadużywania przez konsumentów
możliwości umorzenia ich zobowiązań, co powinno być uwarunkowane jedynie doniosłymi okolicznościami.

Równocześnie ustawodawca zdając sobie sprawę, że sytuacja, w której konsument staje się niewypłacalny jest
niewątpliwie okolicznością, na którą wpływ ma wiele czynników. Wobec powyższego postanowił, iż złagodzi on
sztywne reguły poprzez dodanie klauzul względów słuszności oraz humanitarnych. Umożliwiają one ogłoszenie
upadłości i oddłużenie osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej częściej, aniżeli raz na dziesięć lat.
Przywołane rozwiązanie należy ocenić jako słuszne i uzasadnione. Jednym bowiem z celów postępowania
upadłościowego prowadzonego w stosunku do konsumentów jest stworzenie im sprzyjających warunków do
ponownej reintegracji w obrocie gospodarczym, co powyższy zapis ustawowy skutecznie umożliwia.

Zasadą odnoszącą się do częstotliwości umorzenia zobowiązań dłużnika jest możliwość dokonywania powyższego jedynie raz na dziesięć lat. Ustawodawca wprowadza klauzule względów słuszności i humanitarnych, umożliwiające częstsze ogłaszanie upadłości i oddłużenie. Rozwiązanie to stwarza sprzyjające warunki dla reintegracji konsumentów w obrocie gospodarczym.