Przestępstwo faworyzowania wierzycieli z art. 302 § 1 KK - surowa interpretacja zagrożeniem dla zmagających się z kryzysem finansowym

Art. 302 § 1 KK kryminalizuje działanie polegające na selektywnym zaspokajaniu wierzycieli przez dłużnika w obliczu niewypłacalności lub upadłości. Sąd Okręgowy w Białymstoku surowo interpretuje przepis, uznając nawet spłatę jednego wierzyciela za przestępstwo. Sprawa ta budzi kontrowersje i stawia pod znakiem zapytania granice odpowiedzialności dłużników w trudnej sytuacji finansowej.

Tematyka: Przestępstwo faworyzowania wierzycieli, art. 302 § 1 KK, surowa interpretacja, Sąd Okręgowy w Białymstoku, selektywne zaspokajanie wierzycieli, kryzys finansowy

Art. 302 § 1 KK przewiduje sankcję dla tego, kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, nie
mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę
pozostałych. Chodzi zatem o tzw. selektywne zaspokajanie wierzycieli. Jak surowo stwierdził Sąd Okręgowy
w Białymstoku, znamiona z art. 302 § 1 KK mogą zostać wypełnione nawet w przypadku, gdy mamy tylko
jednego faworyzowanego i jednego poszkodowanego. Sąd dodaje ponadto, że przestępstwo stypizowane
w powołanym przepisie może zostać popełnione nie tylko wówczas, gdy dłużnikowi grozi niewypłacalność,
ale także wtedy gdy dłużnik w rzeczoną niewypłacalność już popadł, a nawet w toku postępowania
upadłościowego dłużnika.
Orzeczenie I instancji
Sąd Rejonowy w Sokółce, jako sąd I instancji, uznał oskarżonego – członka zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością uprawnionego do samodzielnej reprezentacji – za winnego czynu z art. 302 § 1 KK w zw. z art.
12 KK. W jego opinii oskarżony w obliczu grożącej niewypłacalności i upadłości spółki, nie mogąc zaspokoić
wszystkich jej wierzycieli, spłacił jednego z tychże wierzycieli, czym działał na szkodę pozostałych.
Działanie oskarżonego polegało na tym, że spłacił faworyzowanego wierzyciela poprzez, jak to wskazał sąd
I instancji, „rozliczenie jego wierzytelności” składnikami majątku spółki o łącznej wartości 2.998,343,71 zł.
Apelacja
Apelację od wyroku sądu I instancji złożył obrońca oskarżonego. Zarzuty skupiały się m.in. wokół interpretacji art. 302
§ 1 KK. Obrońca oskarżonego podniósł w szczególności, że reguły wykładni, a także ugruntowana linia orzecznicza
i doktrynalna wskazują, że analizowany czyn zabroniony można popełnić jedynie w przypadku, gdy dłużnik posiada
co najmniej czterech wierzycieli i zaspokaja co najmniej dwóch z nich. Ponadto linia obrony opierała się na
wskazaniu, że zgodnie z art. 302 § 1 KK omawiany czyn musi zostać dokonany, gdy dłużnikowi grozi
niewypłacalność lub upadłość. Jeżeli dłużnik jest już niewypłacalny, wyczerpanie znamion czynu zabronionego z art.
302 § 1 KK zajść już nie może.
Wyrok Sądu Okręgowego
Sąd Okręgowy w Białymstoku nie podzielił powyższego stanowiska obrońcy oskarżonego. Sąd II instancji przyjął
odmienne zapatrywanie na oba zagadnienia.
Po pierwsze, uznał za słuszne stanowisko ferujące, że: „Znamię czynności sprawczej określone w art. 302 § 1 KK
zostanie zrealizowane już wówczas, gdy dłużnik spłaci lub zabezpieczy już choćby jednego wierzyciela, działając
przez to na szkodę również choćby jednego wierzyciela (…)”. W myśl zatem tego poglądu, wystarczy, że dłużnik
będzie miał dwóch wierzycieli – spłata lub zabezpieczenie pierwszego wierzyciela, niosące szkodę dla drugiego,
wyczerpie znamię czynności sprawczej z art. 302 § 1 KK.
Po drugie, w opinii sądu, pomimo że do znamion czynu z art. 302 § 1 KK należy zagrożenie niewypłacalnością lub
upadłością, czyn ten także można popełnić, gdy dłużnik jest już niewypłacalny, tzn. jeżeli utracił już zdolność do
regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub gdy toczy się już wobec niego postępowanie
upadłościowe. Sąd Okręgowy dodał, że owo przestępstwo nie powinno być co do zasady wiązane z samym
postępowaniem upadłościowym, albowiem z dniem ogłoszenia upadłości dłużnik traci prawo zarządu, ergo ma
ograniczone możliwości spełniania świadczeń. Tym niemniej nie można całkowicie wykluczyć sytuacji, w której to już
na etapie postępowania upadłościowego dojdzie do popełnienia przestępstwa stypizowanego w art. 302 § 1 KK.
Ponadto Sąd Okręgowy przyjął, że znamieniem przestępstwa faworyzacji wierzycieli nie jest działanie w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej. Stąd badanie tej okoliczności przez sąd I instancji było zbędne i niezasadne
z perspektywy oceny stanu faktycznego, a w konsekwencji subsumpcji.

Komentarz
Sąd Okręgowy w Białymstoku przyjął surową dla dłużników interpretację art. 302 § 1 KK. Zgodnie ze stanowiskiem
sądu, po pierwsze spłata lub zabezpieczenie nawet tylko jednego wierzyciela, niosące szkodę chociażby jednego
wierzyciela, wystarczy dla zrealizowania znamienia czynności sprawczej z art. 302 § 1 KK. Co więcej, przestępstwo

stypizowane w powołanej jednostce redakcyjne KK dłużnik może popełnić również wtedy, gdy jest już w stanie
niewypłacalności, więc także gdy toczy się wobec niego postępowanie upadłościowe. Ponadto Sąd Okręgowy
przyjął, że do znamion czynu z art. 302 § 1 KK nie należy działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowych.
Dla dostrzeżenia rzeczywistych skutków interpretacji dokonanej przez sąd, warto oderwać się od stanu faktycznego
sprawy, który niejako naturalnie obarcza wnioski płynące z treści uzasadnienia przekonaniem, że prawdopodobnie
w tej sprawie dłużnik rzeczywiście zachował się skrajnie nieuczciwie. W praktyce bowiem wiele stanów faktycznych
wymyka się tak jednoznacznej ocenie moralnej. W obliczu trudnej sytuacji finansowej, w którą dłużnik może popaść
z przyczyn całkowicie od niego niezależnych, zachodzi potrzeba racjonalnego gospodarowania pozostałymi
środkami. Najczęściej w toku prowadzonej działalności gospodarczej dłużnik wykonuje szereg swoich zobowiązań,
składających się na jej operacyjne działanie. Rygorystyczna interpretacja art. 302 § 1 KK prowadzi zaś do tego, że
zawsze wówczas gdy dłużnika nie stać na zaspokojenie wszystkich swoich długów, w zasadzie powinien wstrzymać
się z ich regulowaniem, aby nie narazić się na zarzut faworyzowania tylko tych spłacanych. Takie oczekiwanie jest
jednak zupełnie oderwane od realiów życia gospodarczego, a wręcz szkodliwe dla wierzycieli. Powodowałoby
bowiem natychmiastowy paraliż przedsiębiorstwa (z powodu zaprzestania płacenia np. mediów, czynszu,
wynagrodzeń, czy podatków), co finalnie przełożyłoby się na niższy poziom zaspokojenia wierzycieli, nawet gdyby
miało ono nastąpić w ramach upadłości.
Mając jednak na uwadze konstrukcję przesłanek przedmiotowych przestępstwa z art. 302 § 1 KK, pozostaje żywić
nadzieję, że w sytuacji, gdy dłużnik – w obliczu stwierdzonego stanu niedoboru środków na uregulowanie kompletu
swoich zobowiązań – zaspokaja zobowiązania krytyczne z punktu widzenia przedsiębiorstwa, niezbędne do
utrzymania jego działalności i zabezpieczenia majątku, wówczas przestępstwo to nie będzie przypisywane z uwagi
na dekompletację przesłanek strony podmiotowej. Nie można bowiem zapominać, że faworyzowanie wierzycieli
może być popełnione wyłącznie umyślnie. Z drugiej strony wymóg umyślności wymaga tylko tyle, że niewypłacalny
dłużnik musi zdawać sobie sprawę, że jego zachowanie (czyli spłata lub zabezpieczanie niektórych lub choćby
jednego wierzyciela) może grozić szkodą innym wierzycielom i chcieć tego albo się na to godzić. Uwzględniając przy
tym, że działanie na szkodę nie stanowi znamienia skutku, lecz cechę czynności sprawczej, a tym samym dla
popełnienia omawianego czynu zabronionego szkoda nie musi wystąpić, zadaniem nie zawsze łatwym będzie
wykazanie, że spłacając jednego wierzyciela dłużnik nawet nie godził się na to, że inni wierzyciele mogą ponieść
szkodę.

Wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku, VIII Ka 513/19,

Sąd Okręgowy w Białymstoku przyjął surową interpretację art. 302 § 1 KK, stawiając wysokie wymagania co do zaspokajania wierzycieli przez dłużników. Decyzja ta może mieć istotne konsekwencje dla osób zmagających się z kryzysem finansowym i prowadzi do dyskusji nad sprawiedliwością oraz skutecznością przepisów karnych.