Odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych kontra postępowanie insolwencyjne – problem zapomniany przez nowelę

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wprowadzona została w celu zwalczania problemu opóźnień w płatnościach w obrocie profesjonalnym. Niejednolita wykładnia przepisów nadal generuje problemy, zwłaszcza w kontekście postępowania insolwencyjnego.

Tematyka: opóźnienia w transakcjach handlowych, postępowanie insolwencyjne, odsetki, ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom, Konstytucja RP

Ustawa z 8.3.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U.
z 2021 r. poz. 424, dalej: NadmOpTransHandlU) została wprowadzona do polskiego porządku prawnego, aby
zwalczać problem opóźnień w płatnościach dokonywanych w ramach tzw. obrotu profesjonalnego.
Asumptem do działań ustawodawcy była konieczność implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego
i Rady 2011/7/UE z 16.2.2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych
(Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 48, str. 1). Pomimo kilku lat obowiązywania ustawy, jej poszczególne przepisy
nadal nie są wykładane jednolicie, co godzi w postulat pewności prawa i wywołuje szereg problemów
w obrocie profesjonalnym. Zmiana tego stanu rzeczy mogła nastąpić przy okazji dużej nowelizacji z 2019 r.
(ustawa z 19.7.2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych, Dz.U. z 2019 r.
poz. 1649). Niestety, nie każdy element ustawy wymagający korekty został sanowany przez nowelę –
przykładem jest art. 3 pkt 1 NadmOpTransHandlU, którego rozbieżna wykładnia stanowi palący problem dla
praktyków prawa insolwencyjnego.
Wyłączenie stosowania ustawy
NadmOpTransHandlU stanowi, że jej przepisów nie stosuje się do „długów objętych postępowaniami prowadzonymi
na podstawie przepisów ustawy z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U z 2020 r. poz. 1228 ze zm., dalej:
PrUpad) oraz ustawy z 15.5.2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 814; dalej: PrRestr). W drodze
poddania przepisu procesowi zmierzającemu do rekonstrukcji normy prawnej doszło do kompozycji co najmniej
dwóch rozbieżnych stanowisk, jeśli idzie o jego znaczenie w kontekście wysokości odsetek, które można i należy
uwzględniać na liście wierzytelności (spisie wierzytelności) od wierzytelności powstałych przed datą ogłoszenia
upadłości bądź dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego (dalej dla uproszczenia wywodu będzie mowa
częściej o restrukturyzacyjnym, natomiast analogiczne uwagi należy kierować do postępowania upadłościowego).
Po pierwszeart. 3 pkt 1 NadmOpTransHandlU można wykładać w ten sposób, że wraz z otwarciem postępowania
insolwencyjnego następuje ex lege zniesienie skutków, jakie wywołała NadmOpTransHandlU w zakresie odsetek.
W tym wariancie uwzględnieniu na spisie wierzytelności podlegają odsetki od wierzytelności powstałych przed dniem
otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, obliczone jednak jako ustawowe odsetki za opóźnienie, których
podstawą prawną naliczania jest art. 481 KC. Wysokość tych odsetek jest zaś niższa aniżeli odsetek wynikających
z NadmOpTransHandlU. Po drugie, przepis art. 3 pkt 1 NadmOpTransHandlU można interpretować w tym kierunku,
że odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, które powstały jeszcze przed otwarciem restrukturyzacji
zachowują swój byt prawny i są uwzględniane na spisie wierzytelności, jednak w dalszym horyzoncie czasowym
przepisy ustawy nie znajdą już zastosowania – wyłączenie jej stosowania następuje zatem pro futuro od chwili
otwarcia postępowania.
Przymusowe umorzenie
Rozpatrując skutki przyjęcia wykładni negującej możliwość uwzględnienia jakichkolwiek odsetek
z NadmOpTransHandlU w postępowaniu insolwencyjnym rodzą się wątpliwości dotyczące zgodności takiej
interpretacji przepisu z postanowieniami Konstytucji RP. Z uwagi na zasadę nadrzędności Konstytucji RP,
wątpliwości te stają się bodaj najsilniejszym argumentem godzącym w podstawę tego kierunku interpretacji. Krótka
projekcja zdarzeń pozwala uchwycić istotę problemu. Dłużnik A był winien B określoną kwotę. Nie uregulował jej
w terminie płatności. Zaktualizowały się właściwe przepisy NadmOpTransHandlU – naliczono odsetki za opóźnienie
w transakcjach handlowych. Wobec dłużnika otwarto postępowanie restrukturyzacyjne. Zgodnie z niepodzielanym
przez autorów niniejszej publikacji poglądem, niezależnie od zgody wierzyciela B, zobowiązania A, co najmniej
w wysokości różnicy między odsetkami z NadmOpTransHandlU a ustawowymi odsetkami za opóźnienie z art. 481
KC, ex lege podlegałyby umorzeniu. Byłby to bowiem dług objęty postępowaniem prowadzonym na podstawie
przepisów ustawy Prawo restrukturyzacyjne, a skoro to tak – to przepisy NadmOpTransHandlU w zakresie odsetek
od transakcji handlowych nie miałyby zastosowania po myśli wspomnianego art. 3 pkt 1. Oczywiście uszczerbek
ekonomiczny wierzytelności, która zostaje poddana procedurze insolwencyjnej jest wpisany w istotę tegoż
postępowania, tym niemniej w opisywanym przypadku wierzyciele nie mieliby żadnego wpływu na decydowanie
o redukcji wierzytelności odsetkowej. Umorzenie to następowałoby automatycznie wskutek tylko otwarcia
postępowania restrukturyzacyjnego, o czym przecież niekiedy decyduje sam dłużnik, dokonując stosownego
obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne).

Umorzenie odsetek jest możliwe (i najczęściej ma miejsce) na gruncie postępowania restrukturyzacyjnego, ale dzieje
się to w ramach sformalizowanej procedury i nie wskutek samego otwarcia tego postępowania, lecz zakończenia go
sukcesem. Prawo restrukturyzacyjne ustanawia przy tym liczne instrumenty zabezpieczające interesy wierzycieli
i przede wszystkim uzależnia powodzenie całej procedury (ergo, „rozgrzeszenie” z części zobowiązań) od uzyskania
zgody określonej większości wierzycieli.
Umorzenie kwoty stanowiącej „nadwyżkę” ponad odsetki z 481 § 2 KC wynikającej z NadmOpTransHandlU
wyłącznie na podstawie wykładni art. 3 pkt 1 wspomnianej ustawy i z uwagi na sam fakt otwarcia postępowania
restrukturyzacyjnego byłoby zamachem na konstytucyjnie chronione prawo własności (art. 21 w zw. z art. 64
Konstytucji RP). Interpretacja ta de facto oznaczałaby wsteczne wywołanie niestosowania przepisów ustawy
i umorzenie z mocy prawa powstałych na jej podstawie wierzytelności. Co więcej, taki zabieg nie wynikałby wprost
z brzmienia przepisu ustawy a byłby dziełem wykładni nakierowanej przeciwko interesom wierzycieli. Przyznając
zatem prymat wykładni prokonstytucyjnej, w tym przypadku nakazującej chronić prawo własności, należy uznać za
trafny pogląd opowiadający się za wyłączeniem stosowania NadmOpTransHandlU na podstawie jej art. 3 pkt 1
dopiero po otwarciu postępowania insolwencyjnego.
Podsumowanie
Z uwagi na ograniczoną objętość, niniejszy artykuł ma jedynie zasygnalizować problem i ukazać wątpliwości, jakie
niesie jeden z kierunków interpretacji omawianego przepisu. Trzeba przeto nadmienić, że w dyskursie praktyków
można spotkać również inne argumenty uzasadniające wykładnię wzmacniającą ochronę wierzycieli. Miejmy zatem
nadzieję, że pomimo braku doprecyzowania przez nowelę, jakie skutki wywołuje art. 3 pkt 1 NadmOpTransHandlU
linia orzecznicza usankcjonuje prawidłową interpretację przepisu i wierzyciele nie zostaną pozbawieni swoich
konstytucyjnie chronionych praw.

Dyskusja dotycząca wykładni art. 3 pkt 1 NadmOpTransHandlU w kontekście postępowania insolwencyjnego stawia pytania o zgodność z Konstytucją RP oraz prawa własności. Wierzyciele mogą być narażeni na utratę swoich praw, co wymaga klarownej linii orzeczniczej.