Możliwość objęcia układem wierzytelności zabezpieczonej rzeczowo bez zgody wierzyciela

Nowelizacja ustawy PrRestr wprowadza istotne zmiany dotyczące możliwości objęcia układem wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo bez jego zgody. Dotychczasowa sytuacja wymagała zgody wierzyciela na objęcie układem w części zabezpieczonej rzeczowo, co stanowiło przeszkodę dla skutecznej restrukturyzacji dłużnika. Nowa regulacja pozwala na objęcie układem wierzyciela rzeczowego nawet bez jego zgody, pod warunkiem spełnienia określonych warunków. To istotna zmiana, która ma ułatwić proces restrukturyzacji zadłużonych przedsiębiorstw.

Tematyka: układ wierzyciela, restrukturyzacja zadłużonych, wierzyciel zabezpieczony rzeczowo, zgoda wierzyciela, zmiany w ustawie PrRestr

Ustawą z 28.05.2021 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz niektórych innych ustaw
(t.j. Dz.U 2021 r. poz. 1080) do art. 151 PrRestr dodano zapis, za sprawą którego ustawodawca uchylił furtkę
do objęcia układem wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo bez jego zgody (art. 151 ust. 2a PrRestr). To
istotna zmiana. Dotychczas obowiązywała prosta zasada – bez zgody uprawnionego wierzytelność
zabezpieczona rzeczowo nie mogła zostać objęta układem w części znajdującej pokrycie w wartości
przedmiotu zabezpieczenia.
• Nowelizacja PrRestr daje możliwość objęcia układem wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo nawet bez
jego zgody;
• Nieznaczne uszczuplenie praw wierzyciela może skutkować nie tylko przyjęciem układu, lecz także jego
wykonaniem.
Dotychczasowa sytuacja wierzyciela zabezpieczonego rzeczowo
Przed wejściem w życie nowelizacji ustawy PrRestr sytuacja prawna wierzyciela, któremu przysługiwała
wierzytelność zabezpieczona rzeczowo (tj. wierzytelność zabezpieczona na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem,
zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, a także, z uwagi na odesłanie w art. 151 ust. 3
ustawy z 15.5.2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1588 ze zm.; dalej: PrRestr), zabezpieczona
przeniesieniem na wierzyciela własności rzeczy, wierzytelności lub innego prawa) regulowana była w następujący
sposób: Objęcie układem w tej części, w której wierzytelność znajdowała pokrycie w wartości przedmiotu
zabezpieczenia mogło nastąpić wyłącznie za zgodą uprawnionego wierzyciela. W praktyce zatem, nawet jeżeli
wystarczająca większość wierzycieli (których wierzytelności nie były zabezpieczone rzeczowo) pozytywnie
odniosłaby się do propozycji układowych, złożonych w toku postępowania, i układ zostałby przyjęty (a następnie
zatwierdzony przez sąd), to i tak wierzyciel rzeczowy, jeżeli nie wyraził na to zgody, nie był objęty układem (w części
znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia). Innymi słowy dotychczas, nawet w tej sytuacji, w której
dłużnik zaproponował wierzycielowi zabezpieczonemu rzeczowo pełne zaspokojenie jego wierzytelności w ramach
układu, to jeżeli ów wierzyciel nie wyraził bezwarunkowej i nieodwołanej zgody na objęcie układem, układ nie
obejmował zabezpieczonej wierzytelności. Na dłużniku spoczywał zatem obowiązek jej spłaty w pełnej wysokości, na
zasadach wynikających ze stosunku prawnego łączącego go z zabezpieczonym wierzycielem.
Nowelizacja
Na mocy awizowanej zmiany tekstu prawnego ustawodawca dopuścił możliwość objęcia układem wierzyciela
zabezpieczonego rzeczowo nawet bez jego zgody. Objęcie takiego wierzyciela układem bez jego aprobaty będzie
mogło jednak nastąpić wyłącznie wtedy, gdy dłużnik przedstawi wierzycielowi propozycje układowe przewidujące:
1. Pełne zaspokojenie w terminie określonym w układzie jego wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi,
które były przewidziane w umowie będącej podstawą ustanowienia zabezpieczenia, nawet jeżeli umowa ta
została skutecznie rozwiązana albo wygasła, albo
2. Zaspokojenie wierzyciela w stopniu nie niższym od tego, jakiego może się spodziewać w przypadku
dochodzenia wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi z przedmiotu zabezpieczenia.
Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy asumptem do wprowadzenia opisywanej zmiany były wymogi
stawiane prawu polskiemu przez unijną dyrektywę o restrukturyzacji i upadłości, tj. Dyrektywę Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20.06.2019 r. w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej,
umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność
postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniającej dyrektywę (UE)
2017/1132 (Dz.Urz. UE L z 2019 r. Nr 172, s. 18). Projektodawca podkreślił również, że proponowane modyfikacje
mają odpowiednio wyważyć interesy wierzyciela rzeczowego z interesami dłużnika oraz pozostałych wierzycieli.
Wskazał nadto, że okoliczność wykazania przez dłużnika w treści propozycji układowych, że układ przewiduje
zaspokojenie wierzyciela na poziomie, o którym mowa w art. 151 ust. 2a PrRestr, będzie badana przez sąd
restrukturyzacyjny na etapie zatwierdzenia układu.
Ocena regulacji

Zmianę należy ocenić pozytywnie. Wprawdzie przymusowe objęcie układem wierzyciela rzeczowego będzie często
prowadziło do uszczuplenia jego praw chociażby w tych przypadkach, gdy układ będzie przewidywał odległe terminy
spłat jego wierzytelności, niemniej ustawodawca zagwarantował uprawnionemu poziom zaspokojenia przynajmniej
taki, jaki wystąpiłby w przypadku dochodzenia zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. Tym samym za cenę
nieznacznego uszczerbku praw wierzycieli rzeczowych ustawodawca rozwiązał problem nierzadko pojawiający się
w praktyce. Dotychczas zdarzało się, że nawet pomimo złożenia przez dłużnika propozycji układowych,
przewidujących pełne zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, uprawniony często odmawiał
wyrażenia zgody na objęcie jego wierzytelności układem, czym najczęściej unicestwiał szanse dłużnika na
przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji. Dochodziło bowiem do zaspokojenia wierzyciela z przedmiotu
zabezpieczenia, bez którego w przeważającej ilości przypadków dłużnik nie mógł kontynuować swojej działalności
gospodarczej i osiągać dochodu, pozwalającego na spłatę wierzycieli na warunkach przedstawionych
w propozycjach układowych.
Spojrzenie na nowelizację zarówno z perspektywy wierzyciela rzeczowego, jak i dłużnika, a także wierzycieli
nieposiadających takiego rodzaju zabezpieczenia spłaty swoich wierzytelności pozwala suponować, że zmiany
pozytywnie wpłyną na przebieg postępowań restrukturyzacyjnych. Za cenę nieznacznego uszczuplenia praw
wierzyciela rzeczowego zwiększono prawdopodobieństwo, że więcej postępowań restrukturyzacyjnych zakończy się
nie tylko przyjęciem układu, ale też jego wykonaniem. To zaś stanowić będzie wartość dodaną nie tylko dla dłużnika,
ale również tych wierzycieli, których wierzytelności nie były zabezpieczone rzeczowo. Dla tych ostatnich fiasko
postępowania i przejście dłużnika w ścieżkę upadłościową oznacza zazwyczaj o wiele niższy (marginalny) poziom
zaspokojenia, aniżeli ten spodziewany w ramach wykonania układu przyjętego w procedurze restrukturyzacyjnej.
Na marginesie warto wskazać, że możliwość objęcia układem wierzyciela bez jego zgody nie jest mechanizmem
obcym ustawie PrRestr. W praktyce zdarzają się bowiem przypadki, w których przeprowadzenie skutecznej
restrukturyzacji nie zawsze wiąże się z koniecznością zawarcia układu ze wszystkimi wierzycielami. Niekiedy dla
powodzenia naprawy przedsiębiorstwa wystarczające będzie osiągnięcie porozumienia jedynie z największymi lub
strategicznymi kontrahentami. Taką możliwość już wcześniej (od chwili wejścia w życie ustawy PrRestr) dawało
zawarcie układu częściowego, w ramach którego istniała możliwość objęcia układem wierzytelności zabezpieczonej
rzeczowo bez zgody wierzyciela – na warunkach tożsamych, a zaproponowanych przez ustawodawcę w treści
nowego art. 151 ust. 2a PrRestr.

Nowe przepisy mają pozytywny wpływ na przebieg postępowań restrukturyzacyjnych, zwiększając szanse na przyjęcie i wykonanie układu. Mimo nieznacznego uszczerbku praw wierzycieli rzeczowych, ustawodawca zagwarantował odpowiednie zaspokojenie wierzycieli. Możliwość objęcia układem wierzyciela bez jego zgody wpisuje się w kontekst unijnych dyrektyw i ma na celu zwiększenie efektywności procesów restrukturyzacyjnych.