Wniesienie środka odwoławczego przed otrzymaniem uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia
Publikacja omawia kwestię wniesienia środka odwoławczego przed otrzymaniem uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia. Zgodnie ze zmianami w Kodeksie postępowania cywilnego z 2019 r., konieczne jest uprzednie wystąpienie skarżącego z wnioskiem o uzasadnienie. Autorzy analizują stan prawny oraz dotychczasowe orzecznictwo w tej kwestii, podkreślając istotę zapoznania się z motywami orzeczenia przed wniesieniem odwołania.
Tematyka: wniesienie środka odwoławczego, uzasadnienie orzeczenia, Kodeks postępowania cywilnego, zmiany prawne, orzecznictwo, Sąd Najwyższy, dopuszczalność zaskarżenia
Publikacja omawia kwestię wniesienia środka odwoławczego przed otrzymaniem uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia. Zgodnie ze zmianami w Kodeksie postępowania cywilnego z 2019 r., konieczne jest uprzednie wystąpienie skarżącego z wnioskiem o uzasadnienie. Autorzy analizują stan prawny oraz dotychczasowe orzecznictwo w tej kwestii, podkreślając istotę zapoznania się z motywami orzeczenia przed wniesieniem odwołania.
Nie podlega odrzuceniu zażalenie wniesione przez uczestnika postępowania przed doręczeniem mu odpisu postanowienia wraz z uzasadnieniem, o którego sporządzenie ten uczestnik wnosił. Stan faktyczny Sąd Okręgowy w S., rozpoznając sprawę o zapłatę, wystąpił z następującym zagadnieniem prawnym do Sądu Najwyższego: „Czy zażalenie złożone przez uczestnika postępowania przed doręczeniem mu odpisu uzasadnienia, o którego sporządzenie wnosił, to jest przed rozpoczęciem biegu terminu do jego złożenia, podlega odrzuceniu?” Stan prawny Zgodnie ze stanem prawnym ukształtowanym przez nowelizację Kodeksu postępowania cywilnego z 2019 r. przez ustawę z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469, dalej: ZmKPC19) obowiązuje zasada, że warunkiem dopuszczalności wniesienia zażalenia bądź apelacji jest uprzednie wystąpienie przez skarżącego ze skutecznym wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia. Wyjątkowo można wnieść zażalenie bez otrzymania uzasadnienia, jeżeli przy wydawaniu postanowienia sąd odstąpił od jego uzasadnienia. Poza opisanym wyżej wyjątkiem, bez uprzedniego wniosku o uzasadnienie można wnieść także skargę na orzeczenie referendarza sądowego. Ustanowiona w Kodeksie postępowania cywilnego zasada, zgodnie z którą środek odwoławczy wniesiony bez poprzedzającego go wniosku o uzasadnienie podlega odrzuceniu jako niedopuszczalny z innych przyczyn, oparta jest na założeniu, że bez skutecznego wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia strona lub uczestnik postępowania nie uzyskują prawa do wniesienia środka odwoławczego. Powyższa zasada zdaniem SN nie dotyczy wprost sytuacji, w której strona wystąpiła ze skutecznym wnioskiem o sporządzenie uzasadnienia i przed doręczeniem orzeczenia z uzasadnieniem wniosła środek zaskarżenia, czyli doszło do złożenia środka odwoławczego przed rozpoczęciem biegu terminu do jego wniesienia, a jedynie sytuacji, gdy strona nie wystąpiła z takim wnioskiem. W wyniku złożenia poprawnego wniosku o uzasadnienie, sąd ma obowiązek sporządzić uzasadnienie orzeczenia. Nawet w przypadku wniesienia odwołania przez stronę, mimo braku doręczenia jej orzeczenia wraz z uzasadnieniem, sąd rozpoznający środek odwoławczy dysponuje zatem motywami orzeczenia i może przeprowadzić jego kontrolę, ponieważ w aktach sprawy znajduje się sporządzone przez sąd uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia. W niniejszej sprawie problem przedstawiony przez Sąd Okręgowy skupiał się wokół zagadnienia, czy dopuszczalne jest zaskarżenie orzeczenia po jego wydaniu, złożeniu wniosku o uzasadnienie, ale przed rozpoczęciem biegu terminu do wystąpienia z tym zaskarżeniem. W dotychczasowym orzecznictwie – wydanym przed nowelizacją z 2019 r. i wprowadzeniem obowiązku uprzedniego złożenia wniosku o uzasadnienie, problem ten z reguły rozpatrywano pozytywnie (uchwała SN z 2.12.2003 r., III CZP 90/03, ). W powołanym orzeczeniu SN wskazał, że termin do wniesienia środka zaskarżenia jest ustanawiany w celu określenia momentu końcowego do podjęcia czynności, aby była ona skuteczna. Natomiast określenie momentu początkowego do wniesienia środka zaskarżenia jest konieczne jedynie ze względów technicznych, by dało się określić moment końcowy biegu terminu. W dalszej części uzasadnienia SN wskazał, że przyczynami odrzucenia środka zaskarżenia określonymi w KPC są: wniesienie go po upływie przepisanego terminu, nieusunięcie braków złożonego środka w wyznaczonym terminie, inne przyczyny niedopuszczalności. Nie można jednak traktować jako „innej przyczyny niedopuszczalności” wniesienia środka odwoławczego przed rozpoczęciem biegu terminu do jego wniesienia. Ustawodawca wyszczególnił jako przyczynę odrzucenia środka odwoławczego wniesienie go po upływie przepisanego terminu. Nie uregulował natomiast sytuacji wniesienia środka przed rozpoczęciem tego terminu. Taki zabieg legislacyjny, zdaniem SN, powoduje, że wniesienie środka zaskarżenia przed rozpoczęciem biegu terminu do jego złożenia nie zostało uznane za przyczynę uzasadniającą odrzucenie takiego środka. Odmienne stanowisko powodowałoby konieczność dokonywania oceny zachowania terminu do złożenia środka zaskarżenia w płaszczyźnie różnych grup przyczyn odrzucenia. Raz jako szczególna podstawa – uchybienie końcowemu terminowi, innym razem jako „inna przyczyna niedopuszczalności”. Taka sytuacja jest nieprawidłowa, ponieważ kwestie związane z terminem do wniesienia środka zaskarżenia powinny być poddawane ocenie w jednej grupie przyczyn odrzucenia. Rozbieżność w kwestii skuteczności wniesienia środka zaskarżenia przed rozpoczęciem biegu terminu do jego złożenia istnieje na gruncie rozważań dotyczących skargi kasacyjnej, gdzie konkurują ze sobą dwa stanowiska. Jednak skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, więc rozważań powstałych na gruncie skargi nie należy uogólniać i odnosić do innych środków zaskarżenia. Sąd Najwyższy, rozpoznając przedstawione zagadnienie prawne, podzielił stanowisko wyrażone w uchwale z 2.12.2003 r., III CZP 90/03, i argumentację przemawiającą za dopuszczalnością wniesienia od orzeczenia środka zaskarżenia przez rozpoczęciem biegu terminu do jego wniesienia. Komentarz Wprowadzona przez nowelizację KPC z 2019 r. zasada dotycząca konieczności uprzedniego złożenia wniosku o uzasadnienie orzeczenia przed złożeniem środka odwoławczego ma prowadzić do tego, że skarżący, wnosząc środek odwoławczy, zna motywy kwestionowanego rozstrzygnięcia, co pozwala na lepsze przygotowanie zarzutów, a sąd rozpoznający sprawę ma możliwość kontroli motywów zaskarżonego orzeczenia. Należy jednak uznać za prawidłową uchwałę wydaną w niniejszej sprawie. Jeżeli skarżący sam pozbawia się możliwości zapoznania się z motywami rozstrzygnięcia, składając środek zaskarżenia wcześniej, a jednocześnie sąd rozpoznający taki środek zna te motywy, bowiem uzasadnienie zostało sporządzone, to nie znajduje uzasadnienia twierdzenie o niedopuszczalności takiego środka odwoławczego. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2021 r., III CZP 55/20, .
Wprowadzona zasada konieczności uprzedniego wniesienia wniosku o uzasadnienie przed środkiem odwoławczym ma na celu zapewnienie skarżącemu pełnej wiedzy o motywach orzeczenia. Uchwała Sądu Najwyższego potwierdza dopuszczalność zaskarżenia orzeczenia przed rozpoczęciem biegu terminu do jego wniesienia, pod warunkiem uprzedniego wystąpienia z wnioskiem o uzasadnienie.