Użyczenie kopii książki w postaci cyfrowej

Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 ma zastosowanie do użyczenia publicznego kopii książki w postaci cyfrowej przez bibliotekę publiczną, pod warunkiem, że kopia ta pochodzi z legalnego źródła. Spór dotyczył również wiązania stosowania art. 6 ust. 1 z warunkiem pierwszej sprzedaży kopii cyfrowej. Wyrok TS wyraźnie wskazał na konieczność ochrony praw autorskich i walki z piractwem, nie tolerując użyczenia kopii z nielegalnych źródeł.

Tematyka: Trybunał Europejski, dyrektywa 2006/115, użyczenie publiczne, kopia książki, forma cyfrowa, legalne źródło, prawo autorskie, piractwo, ochrona praw autorskich

Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on
temu, aby odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego, jakie ten przepis przewiduje, miało zastosowanie do
udostępniania przez bibliotekę publiczną kopii książki w postaci cyfrowej, w przypadku gdy została ona
uzyskana z nielegalnego źródła.
Na podstawie art. 15c ust. 1 niderlandzkiej ustawy o prawie autorskim nie uznaje się za naruszenie prawa
autorskiego do utworu literatury, nauki lub sztuki użyczenia, całości lub części egzemplarza utworu lub jego
reprodukcji, wprowadzonych do obrotu przez podmiot praw autorskich lub za jego zezwoleniem, pod warunkiem że
podmiotowi, który użycza lub zleca użyczenie, zostanie wypłacone słuszne wynagrodzenie Rząd niderlandzki
prezentował stanowisko, że użyczenie elektroniczne książki cyfrowej nie jest objęte zakresem odstępstwa, o którym
mowa w art. 15c. Opierając się na tym założeniu przygotował projekt ustawy o bibliotekach, w którym przewidziano –
w odniesieniu do użyczenia elektronicznego książek cyfrowych na odległość – utworzenie krajowej biblioteki cyfrowej.
Niderlandzkie stowarzyszenie bibliotek publicznych podważyło projekt ustawy i wniosło do sądu skargę twierdząc, że
obowiązująca ustawa o prawie autorskim obejmuje użyczenie elektroniczne.
Poprzez pierwsze pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 lit. b) i art.
6 ust. 1 dyrektywy 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 12.12.2006 r. w sprawie prawa najmu
i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej, należy
interpretować w ten sposób, że pojęcie „użyczenie” w rozumieniu tych przepisów obejmuje użyczenie kopii książki
w postaci cyfrowej, w przypadku gdy użyczenie jest dokonywane poprzez umieszczenie tej kopii na serwerze
biblioteki publicznej i umożliwienie danemu użytkownikowi zwielokrotnienia kopii poprzez pobranie jej na własny
komputer, przy czym tylko jedna kopia może być pobrana w okresie użyczenia, a po upływie tego okresu ten
użytkownik nie ma już możliwości korzystania z pobranej przez siebie kopii?
Trybunał stwierdził, że art. 1 ust. 1 dyrektywy 2006/115, na mocy którego „państwa członkowskie ustanawiają […]
prawo zezwalające lub zakazujące najmu i użyczenia oryginałów i egzemplarzy powielonych kopii utworów
chronionych prawem autorskim oraz innych przedmiotów”, nie precyzuje, czy pojęcie „egzemplarze powielonych kopii
utworów” w rozumieniu tego przepisu obejmuje także kopie cyfrowe. W art. 2 ust. 1 lit. b) tej dyrektywy zdefiniowano
pojęcie „użyczenie” w ten sposób, że oznacza ono ograniczone czasowo przekazanie przedmiotów do korzystania
niesłużącego celom bezpośrednio lub pośrednio gospodarczym lub handlowym, wówczas gdy jest ono dokonywane
przez instytucje dostępne dla publiczności. Jednak TS wskazał, że z tego przepisu nie wynika, iż przedmioty,
o których mowa w art. 1 ust. 1, powinny obejmować także przedmioty niematerialne, w tym o charakterze cyfrowym.
Z motywu 7 dyrektywy 2006/115 wynika, że została ona przyjęta w szczególności z celu „zbliżenia ustawodawstw
państw członkowskich […] w taki sposób, aby nie stały one w sprzeczności z umowami międzynarodowymi, na
których oparte są w wielu państwach członkowskich prawa autorskie i prawa pokrewne. Wśród tych umów jest
w szczególności Traktat WIPO z 20.12.1996 r. o prawie autorskim (dalej jako: Traktat WIPO), którego stronami są UE
i wszystkie państwa członkowskie. Trybunał uznał, że pojęcia „przedmioty” i „egzemplarze powielonych kopii”
w rozumieniu dyrektywy 2006/115 należy interpretować w świetle równoważnych im pojęć zawartych w Traktacie
WIPO (wyrok SCF, C-135/10, pkt 55). Na podstawie art. 7 Traktatu WIPO wyrażenia „oryginał” i „zwielokrotnione
egzemplarze” odnoszą się „wyłącznie do utrwalonych zwielokrotnionych egzemplarzy, które mogą zostać
wprowadzone do obrotu jako przedmioty materialne”. Trybunał stwierdził, że z przewidzianego w Traktacie prawa
najmu wykluczone są przedmioty niematerialne, a także egzemplarze nieutrwalone, takie jak kopie cyfrowe. Zatem
zawarte w art. 2 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2006/115 pojęcie „najem” należy rozumieć w ten sposób, że dotyczy ono
wyłącznie przedmiotów materialnych, a przywołany w art. 1 ust. 1 termin „egzemplarze powielone kopii” – w ten
sposób, że dotyczy ono wyłącznie kopii utrwalonych na nośniku fizycznym. W ocenie TS przedmioty niematerialne
i egzemplarze nieutrwalone, takie jak kopie cyfrowe, nie są objęte prawem najmu, regulowanym przez dyrektywę
2006/115. Jednak Traktat WIPO nie stoi na przeszkodzie temu, aby pojęcie „użyczenia” w rozumieniu tej dyrektywy
było interpretowane, w stosownym przypadku, w ten sposób, że obejmuje ono także niektóre przypadki użyczenia
dokonywanego w postaci cyfrowej.
Trybunał stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115, w zakresie, w jakim stanowi odstępstwo od wyłącznego
prawa użyczenia przewidzianego w art. 1 tej dyrektywy, należy poddawać ścisłej wykładni. Przy czym ta wykładnia
powinna pozwolić na zachowanie skuteczności (effet utile) wprowadzonego wyjątku i na poszanowanie jego celu
(wyroki: Football Association Premier League i in., C-403/08 i C-429/08, pkt 162, 163; Painer, C-145/10, pkt 133). Ze
względu na znaczenie użyczenia publicznego książek cyfrowych, w celu zachowania zarówno skuteczności (effet
utile) odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115, jak
i wkładu tego odstępstwa w promocję kultury – zdaniem TS – nie można wykluczyć, że art. 6 ust. 1 dyrektywy

2006/115 ma zastosowanie w przypadku, gdy czynność wykonywana przez bibliotekę posiada cechy zasadniczo
porównywalne do cech użyczania utworów drukowanych.
Spór w postępowaniu głównym dotyczy użyczana kopii książki w postaci cyfrowej dokonywanego poprzez
umieszczenie jej na serwerze biblioteki publicznej i umożliwienie użytkownikowi zwielokrotnienia tej kopii poprzez
pobranie na własny komputer, przy czym w okresie użyczenia może być pobrana tylko jedna kopia, a po upływie tego
okresu ten użytkownik nie ma już możliwości korzystania z tej pobranej przez siebie kopii. Trybunał uznał, że taka
czynność posiada, w świetle w szczególności warunków ustanowionych w art. 2 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2006/115,
cechy porównywalne, co do zasady, do cech użyczenia utworów drukowanych. W jego ocenie ograniczenie
jednoczesnych możliwości pobrania do jednej kopii oznacza, że zdolność w zakresie użyczenia przez daną bibliotekę
nie przekracza zdolności, którą posiadałaby ta biblioteka w odniesieniu do utworu drukowanego, a to użyczenie jest
dokonywane tylko na ograniczony czas.
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 1, art. 2 ust. 1 lit. b) i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten
sposób, że pojęcie „użyczenie” w rozumieniu tych przepisów obejmuje użyczenie kopii książki w postaci cyfrowej,
w przypadku gdy jest ono dokonywane poprzez umieszczenie tej kopii na serwerze biblioteki publicznej
i umożliwienie użytkownikowi jej zwielokrotnienia poprzez pobranie na własny komputer, przy czym w okresie
użyczenia pobrana może być tylko jedna kopia, a po upływie tego okresu ten użytkownik nie ma już możliwości
korzystania z niej.
Poprzez drugie pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy unijne prawo sprzeciwia się wiązaniu
przez państwo członkowskie stosowania art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 z warunkiem, aby oddana przez bibliotekę
publiczną do dyspozycji kopia książki w postaci cyfrowej została wprowadzona do obrotu w drodze pierwszej
sprzedaży lub innego pierwszego przeniesienia własności tej kopii w UE przez podmiot prawa do publicznego
rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29?
Z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2001/29 wynika, że państwa członkowskie przewidują w odniesieniu do autorów wyłączne
prawo do zezwalania lub zakazywania publicznego rozpowszechniania w drodze sprzedaży lub w inny sposób
oryginału ich utworów lub ich kopii. Ponadto, prawo do rozpowszechniania wyczerpuje się tylko w przypadku
pierwszej sprzedaży danego przedmiotu lub innego przeniesienia własności na obszarze Unii przez podmiot praw
autorskich lub za jego zezwoleniem.
Przepis art. 1 ust. 2 dyrektywy 2006/115 przewiduje, że uregulowane w art. 1 ust. 1 tej dyrektywy wyłączne prawo
użyczenia nie wygasa ani przez sprzedaż oryginałów lub kopii utworów chronionych prawem autorskim, ani przez
inne dotyczące ich czynności rozpowszechniania. Z orzecznictwa TS wynika, że czynności eksploatowania
chronionego utworu, takie jak użyczenie publiczne, mają inny charakter niż sprzedaż lub każda inna dozwolona
czynność rozpowszechniania, ponieważ autor zachowuje prawo użyczenia, pomimo sprzedaży materialnego
nośnika, który zawiera utwór (wyrok Komisja/Portugalia, C-53/05, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto,
prawo użyczenia nie wyczerpuje się wskutek sprzedaży lub innego sposobu rozpowszechnienia utworu, podczas gdy
prawo do rozpowszechniania wyczerpuje się właśnie w momencie pierwszej sprzedaży na obszarze Unii dokonanej
przez podmiot prawa lub za jego zezwoleniem.
Trybunał wskazał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 ma zapewniać równowagę pomiędzy interesami autorów
a promocją kultury, która stanowi cel będący podstawą odstępstwa dotyczącego publicznego użyczenia
i uzasadniający możliwość ustanowienia przez państwa członkowskie na mocy tego przepisu wyjątku – w odniesieniu
do użyczenia publicznego – od wyłącznego prawa użyczenia przewidzianego w art. 1 tej dyrektywy. Trybunał uznał,
że art. 6 ust. 1 w zw. z motywem 14 dyrektywy 2006/115 określają tylko minimalny próg ochrony autorów, jaki jest
wymagany podczas wprowadzania w życie odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego. W ocenie TS państwa
członkowskie mogą określić dodatkowe warunki, które mogą wzmocnić ochronę praw autorskich, wykraczając poza
zakres ochrony przewidziany przez tę dyrektywę.
W rozpatrywanej sprawie ustawodawstwo krajowe przewiduje dodatkowy warunek stosowania odstępstwa
dotyczącego użyczenia publicznego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115. Warunek ten przewiduje,
aby kopia książki w postaci cyfrowej udostępniona przez bibliotekę publiczną była wprowadzona do obrotu w drodze
pierwszej sprzedaży lub innego pierwszego przeniesienia własności tej kopii na obszarze UE przez podmiot prawa
do publicznego rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 2001/29. Rzecznik
generalny stwierdził, że w przeciwieństwie do nabycia prawa użyczenia, które jest dokonywane za zezwoleniem
autora, stosowanie użyczenia publicznego do niektórych utworów mogłoby naruszyć uzasadnione interesy autorów
(pkt 85 opinii). W konsekwencji warunek, taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, może wzmocnić ochronę
praw autorskich podczas wprowadzania w życie tego odstępstwa. Trybunał uznał taki dodatkowy warunek za zgodny
z art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115.
Trybunał orzekł, że unijne prawo, a zwłaszcza art. 6 dyrektywy 2006/115, należy interpretować w ten sposób, że nie
sprzeciwia się on temu, aby państwo członkowskie wiązało stosowanie art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 z warunkiem,
aby oddana przez bibliotekę publiczną do dyspozycji kopia książki w postaci cyfrowej została wprowadzona do obrotu

w drodze pierwszej sprzedaży lub innego pierwszego przeniesienia własności tej kopii na obszarze Unii przez
podmiot prawa do publicznego rozpowszechniania lub za jego zezwoleniem w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy
2001/29.
Poprzez trzecie pytanie prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115
należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, aby odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego
miało zastosowanie do udostępniania przez bibliotekę publiczną kopii książki w postaci cyfrowej, w przypadku gdy
została ona uzyskana z nielegalnego źródła?
Trybunał stwierdził, że chociaż art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 nie przewiduje wymogu dotyczącego legalnego
pochodzenia kopii udostępnianej przez bibliotekę publiczną, to jednym z celów tej dyrektywy jest walka z piractwem.
Tymczasem przyznanie, że kopia użyczona przez bibliotekę publiczną może być uzyskana z nielegalnego źródła,
oznaczałoby tolerowanie, a nawet zachęcanie do obrotu podrobionymi lub pirackim utworami i tym samym byłoby
ewidentnie sprzeczne z tym celem.
Z orzecznictwa TS wynika, że odstępstwo dotyczące kopii na użytek prywatny, przewidziane w art. 5 ust. 2 lit. b)
dyrektywy 2001/29, nie obejmuje przypadku kopii sporządzanych z nielegalnego źródła (wyrok ACI Adam i in., C-
435/12, pkt 41). Trybunał uznał, że nie można narzucić podmiotom praw autorskich obowiązku tolerowania naruszeń
ich praw mogących towarzyszyć sporządzaniu kopii na użytek prywatny. Tymczasem gdyby państwa członkowskie
dysponowały swobodą przyjęcia lub nieprzyjmowania przepisów zezwalających na to, aby zwielokrotnianie utworów
do celów prywatnych mogło być dokonywane także z nielegalnego źródła, to w sposób oczywisty mogłoby to
naruszać prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Stosowanie takiego uregulowania krajowego mogłoby
prowadzić do powstania nieuzasadnionej szkody po stronie podmiotów praw autorskich (wyrok ACI Adam i in., pkt
31, 35, 40).
Trybunał stwierdził, że powyższe argumenty odnoszące się do odstępstwa dotyczącego kopii na użytek prywatny
należy stosować do odstępstwa dotyczącego użyczenia publicznego.
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 2006/115 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu,
aby odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego, jakie ten przepis przewiduje, miało zastosowanie do
udostępniania przez bibliotekę publiczną kopii książki w postaci cyfrowej, w przypadku gdy została ona uzyskana
z nielegalnego źródła.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 10.11.2016 r., Vereniging Openbare Bibliotheken, C-174/15

Trybunał Europejski uznał, że odstępstwo dotyczące użyczenia publicznego kopii książki w formie cyfrowej nie może mieć zastosowania, jeśli kopia została uzyskana z nielegalnego źródła. Decyzja ta stanowi istotne wyjaśnienie dotyczące interpretacji prawa autorskiego w kontekście udostępniania treści cyfrowych przez instytucje publiczne.